Bewustzijnsstoornissen: wat zijn hun oorzaken en hoe worden ze geclassificeerd? (Kwalitatief/kwantitatief)

Wat zijn bewustzijnsstoornissen en wat zijn de oorzaken?

Psychologische functies vinden plaats in het bewustzijn. Ze helpen ons om ons bewust te zijn van onszelf, onze omgeving en onze relaties met elkaar. Alertheid is een toestand van het centrale zenuwstelsel waarin we in staat zijn om te reageren op interne en externe prikkels.

De belangrijkste kenmerken van bewustzijn zijn

• alertheid (waakzaamheid)
• helderheid (luciditeit)
• reikwijdte (capaciteit)
• zelfidentificatie (idiognosie)
• zelfbewustzijn en evaluatie van zichzelf in vergelijking met andere mensen (hetero-identificatie)

Slaap is bijvoorbeeld ook een fysiologische bewustzijnsstoornis.

Als het bewustzijn en zijn capaciteit op een of andere manier aangetast is, spreken we van een bewustzijnsstoornis. Deze worden verder onderverdeeld in kwalitatief of kwantitatief.

Kwalitatief is een stoornis in de helderheid en kwantitatief is een stoornis in de waakzaamheid. Verder worden ze onderverdeeld in kortdurend of langdurig.

Kwalitatieve bewustzijnsstoornissen

Er is sprake van een bewustzijnsstoornis wanneer de helderheid verstoord is, maar de waakzaamheid gehandhaafd blijft. Eenvoudig gezegd is de helderheid van het bewustzijn verstoord bij een onveranderde waakzaamheid van het centrale zenuwstelsel.

Mentale functies zijn gestoord en het vermogen om de buitenwereld waar te nemen is verloren gegaan. Er treden stoornissen op in oriëntatie, aandacht, geheugen en gedrag. Het kan verder worden onderverdeeld in amenatie, delirium en obtubilatie.

Tip: Meer informatie over delirium in een apart artikel.

Amenatie is een verwardheid waarbij de waarneming verstoord is. Hallucinaties, illusies komen voor. Desoriëntatie in persoon, plaats en zelfs tijd.

De aandoening kan van korte of lange duur zijn. Nadat het afneemt, treedt geheugenverlies op.

De belangrijkste oorzaken zijn bijvoorbeeld hypoglykemie bij diabetes of atherosclerotische hersenaandoeningen en onvoldoende bloedtoevoer.

Een delier is een organische mentale stoornis die optreedt als gevolg van een verstoring in de hersenfunctie. Het ontwikkelt zich over een korte periode, binnen enkele dagen.

Er zijn stoornissen van het geheugen, vooral op korte termijn, aandacht en perceptie. Er zijn ook hallucinaties, wanen en desoriëntatie, gedragsstoornissen.

Typische symptomen zijn lichaamstrillingen, spraakstoornissen zoals dysartrie, tachycardie, hypertensie, zweten en urine- en ontlastingsincontinentie komen vaak voor.

Obtundatie staat ook bekend als de sombere toestand. Het treedt plotseling op en verdwijnt in dezelfde korte periode.

De meest voorkomende oorzaak is epilepsie, een toestand die volgt op een epileptische aanval. Het komt ook voor na verwondingen aan het hoofd, een hitteberoerte. Het komt ook voor tijdens het vasten. Een goed voorbeeld is pathologische dronkenschap of pathologisch affect.

Oorzaken van kwalitatieve bewustzijnsstoornissen

Een typische oorzaak kan intoxicatie (vergiftiging) door drugs zijn. Dit kan per ongeluk of opzettelijk zijn. Per ongeluk ontstaat vaak als gevolg van het vergeten in te nemen van bepaalde drugs.

In grotere doses kan het een bewustzijnsstoornis veroorzaken. Voorbeelden zijn het gebruik van psychiatrische drugs of zelfs hart- en bloeddrukmedicatie. Bij een lage bloeddruk kan een collaps optreden.

Opzettelijke intoxicatie met drugs gaat vaak gepaard met alcoholgebruik. Het is in dit geval belangrijk om te weten welke drugs de persoon heeft genomen, wanneer en in welke hoeveelheid, en ook de combinatie met alcohol.

Problemen met het bewustzijn worden ook ervaren door mensen die onder invloed zijn van alcohol of drugs of die een chemische of giftige stof in hun lichaam hebben gehad.

Alcoholisme veroorzaakt schade aan de hersenen, de lever en het hart.

Zelfs de vorm van verslaving aan ingeademde vluchtige stoffen veroorzaakt schade aan de lever en hersencellen.

Naast kwalitatieve bewustzijnsstoornissen treden er vaak ook kwantitatieve stoornissen op, vooral wanneer de hoeveelheid van de ingenomen stof (drug, alcohol, medicijn) groter was, en vooral in korte tijd.

Het is belangrijk om de ademhaling in de gaten te houden. Sommige stoffen drukken het ademhalingscentrum. Braken komt vaak voor bij vergiftiging. In combinatie met bewusteloosheid is het opzuigen van braaksel de grootste complicatie.

Gecompliceerde pneumonitis komt voor na het opzuigen van braaksel. Maar de ernstigste complicatie van het opzuigen van braaksel is luchtwegobstructie, met verstikking en de dood tot gevolg.

Stofwisselingsziekten en hypoxie veroorzaken ook kwalitatieve verstoringen. Dit is eigenlijk een verlaagd zuurstofgehalte in de lichaamsweefsels. De hersenen en vervolgens de hartspier zijn hier het meest gevoelig voor.

Een ander voorbeeld van dit soort bewustzijnsstoornissen is focaal hersenletsel, dat ook veroorzaakt kan worden door trauma of ischemie.

Kwantitatieve bewustzijnsstoornis

Dit wordt veroorzaakt door een verstoring in het waakbewustzijn. Het lichaam is niet in staat om te reageren op externe of interne prikkels.

Het wordt verder onderverdeeld in:

• slaperigheid
• sopor
• coma

Somnolentie is een toestand waarin iemand slaapt, maar wakker wordt als hij wordt aangesproken. Sophora is een bewustzijnsstoornis waaruit de persoon alleen ontwaakt bij een pijnlijke prikkel. Coma is bewusteloosheid. De persoon reageert niet op externe of interne prikkels.

Een kortdurende bewustzijnsstoornis treedt bijvoorbeeld op als gevolg van een epileptische aanval zoals de eerder genoemde epilepsie. Bewusteloosheid is aanwezig tijdens epileptische aanvallen.

Het kan kort aanhouden na een epileptische aanval, maar ook tussen meerdere aanvallen in. Het is een ernstige aandoening als bewusteloosheid langere tijd aanhoudt, meer dan 5 minuten.

Een ander type is bijvoorbeeld kortdurende bewusteloosheid door syncope, ineenstorting. Er is een kortstondig gebrek aan bloedtoevoer of verminderde bloedtoevoer naar de hersenen.

Een aparte groep is bewusteloosheid bij stofwisselingsziekten zoals diabetes. Als gevolg van een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie) functioneren de hersencellen niet meer en treedt bewusteloosheid op.

De eerste symptomen van hypoglykemie zijn een kwalitatieve stoornis, voornamelijk verwarring en desoriëntatie. Als dit aanhoudt, verdiept het zich in een kwantitatieve stoornis.

Wanneer hersenweefsel beschadigd is, is ook het bewustzijn verstoord. De mate waarin de verstoring optreedt, hangt af van de locatie, de omvang en de bijbehorende hersenzwelling.

De beschadiging kan het gevolg zijn van een trauma. Het kan bijvoorbeeld een kneuzing van het weefsel zijn. Maar het ergste geval is een penetrerend (doordringend) letsel (pistoolschot, steekwond).

Een hersenschudding is een hoofdletsel waarbij er geen directe weefselschade is, maar alleen aantasting van de functie van het centrale zenuwstelsel. Diffuse axonale schade is een aparte groep.

Hersentumoren zijn ernstig, zelfs in het geval van een goedaardige tumor. Door de locatie van de hersenen in de schedel hebben ze een destructief effect op het omliggende weefsel door het samen te drukken en zo de intracraniële druk te verhogen.

De verhoging van de intracraniële druk treedt ook op bij hydrocefalie. Het hersenvocht hoopt zich op in de schedel en wordt niet afgevoerd zoals normaal het geval zou zijn.

Ontstekingen van de hersenen en de hersenvliezen, zoals encefalitis of meningitis, zijn ook gevaarlijk. Als gevolg van een ontsteking worden de functies van de hersenen aangetast.

Een beroerte is een aparte groep oorzaken van bewustzijnsstoornissen. De ischemische vorm ontstaat doordat het hersenweefsel niet stolt. Bij een hemorragische beroerte is het risico juist groter doordat het hersenweefsel in de verdrukking komt.

Bij cerebrovasculaire accidenten zijn de locatie en de omvang cruciaal. De tijd tussen het begin en de herkenning en het begin van de juiste behandeling is erg belangrijk.

Op dezelfde manier worden kwantitatieve bewustzijnsstoornissen veroorzaakt door toxische oorzaken, zoals alcohol, drugs, chemicaliën of inademing van verbrandings- of gistingsproducten.

Dit is het geval bij vergiftiging door gassen zoals koolmonoxide en kooldioxide. De eerste wordt geproduceerd door verbranding en verbranding, zoals in het geval van auto's. Een ander voorbeeld is de gasgestookte doorloopverwarming.

De tweede is als product van gisting. Een voorbeeld is de gisting van druiven in wijnkelders of ander fruit voor verdere verwerking.

Fysieke oorzaken kunnen oververhitting van het organisme zijn, maar ook het gevolg van een elektrische schok. Gevaarlijk is getroffen worden door de bliksem.

Sommige moeders kennen bewustzijnsstoornissen bij kinderen, vooral in de peuterleeftijd. Koortsstuipen als gevolg van koorts zijn een oorzaak van bewusteloosheid.

Hormonale en endocriene ziekten vormen een andere groep, met diabetes insipidus als voorbeeld. Bij orgaanziekten is dit bijvoorbeeld het geval bij leverfalen.

Maar het is niet altijd een ziektetoestand. Kortdurend bewustzijnsverlies kan optreden als je lange tijd in een omgeving met vervallen lucht staat. Het uit zich in een collaps.

Pre-eclampsie en eclampsie, ook bekend als het HELLP-syndroom, komt voor tijdens de zwangerschap en veroorzaakt vernauwing van de bloedvaten en vaak bewusteloosheid.

Bewustzijnsstoornissen komen ook voor bij acute infectieuze endocarditis, die wordt gekenmerkt door een snelle temperatuurstijging, rillingen en rillen. Bij deze ziekte raakt de binnenbekleding van het hart ontstoken en dat is zeer gevaarlijk.

Ook bij een myocardinfarct kan bewustzijnsverlies optreden. Een myocardinfarct is een van de ischemische ziekten van het hart en treedt op wanneer een bloedstolsel een bloedvat verstopt.

Bij hypertrofische cardiomyopathie (ziekte van de hartspier) kan syncope optreden, wat een plotseling bewustzijnsverlies van korte duur is. Soms zijn ook fibrillatie of andere hartritmestoornissen de oorzaak van bewusteloosheid.

Bij een lage bloeddruk treedt ook kort bewustzijnsverlies op, vooral bij zeer ernstige hypotensie, die ook door shock kan worden veroorzaakt.

Bij infectieziekten zijn bewustzijnsstoornissen meestal gerelateerd aan complicaties van de infectie in het lichaam. Hoofdpijn en bewustzijnsstoornissen komen bijvoorbeeld ook voor bij toxoplasmose als de infectie de hersenen en het centrale zenuwstelsel aantast.

Bewustzijnsstoornissen en zelfs bewusteloosheid kunnen ook voorkomen bij tekenencefalitis, een infectieziekte van virale oorsprong die de hersenen en het hersenvlies aantast.

De ziekte wordt meestal overgedragen door een teek.

Langdurige bewustzijnsstoornissen

Hieronder valt ook coma, een toestand waarbij iemand niet meer bij bewustzijn komt. Hij of zij communiceert niet. Er kunnen tekenen zijn bij stimulatie, zoals grimassen en beweging van de ledematen, maar er is geen ontwaken.

Er zijn af en toe bewegingen en reflexmatige reacties op stimuli, maar er is geen communicatie met de omgeving.

Locked-in syndroom wordt veroorzaakt door een stoornis van het centrale zenuwstelsel. Het is geen bewustzijnstoestand, maar de persoon is niet in staat om te bewegen. Alleen het vermogen om de ogen verticaal te bewegen of te knipperen is aanwezig. Het kan verward worden met bewusteloosheid.

Geestelijke toestanden

Deze groep omvat katatonie en abulia. De eerste uit zich in stereotype bewegingen van de ledematen, grimassen, verstijving van het lichaam in een ongebruikelijke positie en voor onbepaalde tijd.

De laatste wordt gekenmerkt door een gebrek aan stimulans tot actie, onverschilligheid, onvermogen om te handelen. De betrokken persoon kan zich bewust zijn van deze toestand.