Wat is diabetische neuropathie en wat zijn de symptomen of complicaties?

Diabetische neuropathie is een neurologische aandoening die optreedt bij langdurige, slecht gecompenseerde diabetes. Een hoge bloedsuikerspiegel veroorzaakt zenuwbeschadiging in het hele lichaam.

Zenuwen in de onderste ledematen en voeten worden het meest aangetast.

De zenuwen die het spijsverteringskanaal, de blaas, de bloeddruk, de bloedvaten en het hart controleren, kunnen echter ook beschadigd raken.

De symptomen variëren van een symptoomloze vorm tot een zeer pijnlijke en invaliderende vorm van diabetische neuropathie.

De behandeling bestaat voornamelijk uit het normaliseren van de glykemie, d.w.z. de bloedsuikerspiegel, en het beheersen van de pijn of het ongemak.

Diabetische neuropathie is geen geïsoleerde ziekte, maar omvat een breder spectrum van klinische syndromen die zich kunnen presenteren met verschillende symptomen en verschillende oorzaken.

Een gemeenschappelijk kenmerk is een disfunctie van het perifere zenuwstelsel.

Dit is schade aan zenuwvezels, lokaal of diffuus. Zenuwen die verantwoordelijk zijn voor zintuiglijke waarneming, motorische controle of interne lichaamsprocessen, de zogenaamde autonome zenuwen, kunnen beschadigd zijn.

De incidentie van diabetische neuropathie hangt af van de duur en de compensatie van diabetes. Naar schatting heeft tot 10% van de patiënten al enige pathologische veranderingen in de zenuwvezels op het moment dat de diagnose diabetes wordt gesteld.

Bij een diabetesduur van 25 jaar lijdt tot de helft van de patiënten aan diabetische neuropathie.

Symptomen van diabetische neuropathie kunnen zelfs de eerste tekenen zijn van bestaande diabetes, waardoor de arts diabetes mellitus vaststelt.

Klinisch wordt diabetische neuropathie onderverdeeld in twee typen:

• de subklinische vorm van neuropathie.
• de klinische vorm van neuropathie

Bij de subklinische vorm is er wel sprake van zenuwbeschadiging, maar ervaart de patiënt geen symptomen. De ziekte kan worden gediagnosticeerd met elektrofysiologische EMG en andere neurologische instrumentatiemethoden.

Kinderen en jonge adolescente diabetici worden het vaakst getroffen, vooral degenen met type 1 diabetes.

Subklinische neuropathie is juist gevaarlijk vanwege het stille verloop. De zenuwbeschadiging ontwikkelt zich heimelijk en geruisloos. Daarom wordt diabetische neuropathie pas ontdekt in een laat stadium van onomkeerbare zenuwbeschadiging, bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van een diabetische voet.

Vroegtijdige detectie van diabetische neuropathie is bijzonder belangrijk om de ontwikkeling van ernstige complicaties te voorkomen. Therapeutisch ingrijpen is nog mogelijk in een vroeg stadium van de schade.

De klinische vorm komt subjectief tot uiting in verschillende symptomen en pathologische bevindingen bij objectief neurologisch onderzoek.

De oorzaak van zenuwschade bij diabetes is nog niet volledig bekend.

Aangenomen wordt dat een onvoldoende doorbloeding van de zenuw en een verminderde zuurstoftoevoer naar de zenuw de belangrijkste oorzaken zijn voor het ontstaan van disfunctie.

Bij diabetes is er een te hoge suikerconcentratie in het bloed, hyperglykemie genoemd.

Bij een hoge en aanhoudende hyperglykemie verzwakt de bloedvatwand en wordt de binnenbekleding van de bloedvaten beschadigd. Dit veroorzaakt een van de veel voorkomende complicaties van diabetes, schade aan kleine bloedvaten (haarvaten), microangiopathie genaamd.

Elke zenuw heeft een klein bloedvat dat hem voedt (de vasa nervorum genoemd). Wanneer dit bloedvat beschadigd is, wordt de zenuw niet goed gevoed en verliest hij zijn goede functie.

Daarnaast dragen andere factoren bij aan zenuwbeschadiging, zoals:

• oxidatieve stress.
• genetische aanleg
• verstoord vetmetabolisme
• immunologische mechanismen

Er zijn verschillende risicofactoren die het risico op diabetische neuropathie verder verhogen.

De meest voorkomende zijn

• slecht gecontroleerde glycemie
• langdurige diabetes, vooral als deze slecht wordt gecompenseerd
• nierziekte die is ontstaan als complicatie van diabetes
• overgewicht, d.w.z. een BMI van 25 of meer
• roken, dat zelf de bloedvaten beschadigt en vernauwt, waardoor de bloed- en zuurstoftoevoer naar de zenuwen verder wordt belemmerd

Klinisch kan diabetische neuropathie worden onderverdeeld in vier hoofdtypen. Een patiënt kan symptomen hebben van één type, maar ook van meerdere typen tegelijk.

Alle symptomen zijn afhankelijk van welke zenuwen door de neuropathie zijn aangetast. De ziekte is progressief van aard, dus ook de symptomen zullen zich geleidelijk ontwikkelen en verergeren.

Symptomen kunnen ongemerkt binnensluipen en de patiënt merkt ze nauwelijks op. Dit is het moment waarop ernstige zenuwbeschadiging en onomkeerbare complicaties optreden.

Als de symptomen gepaard gaan met aanzienlijk ongemak en pijn, zoekt de patiënt zelf relatief vroeg medische hulp. Dit is in dit geval een voordeel, omdat er in een vroeg stadium van de schade nog preventief en therapeutisch kan worden ingegrepen.

Perifere neuropathie

Deze vorm van diabetische neuropathie wordt ook wel distale symmetrische perifere polyneuropathie genoemd.

Het is een zeer typische en veel voorkomende vorm van diabetische neuropathie. De zenuwen in de onderste ledematen, specifiek in de voeten, worden als eerste aangetast. De symptomen verergeren vaak 's nachts wanneer de persoon in rust is. Deze onaangename gewaarwordingen verstoren de patiënt uit zijn slaap.

De meest typische symptomen zijn

• verminderde gevoeligheid of gevoelloosheid voor pijnlijke prikkels of temperatuurveranderingen
• een tintelend, prikkelend of branderig gevoel in de voeten, paresthesie genaamd
• stekende pijn of krampen
• overgevoeligheid voor zelfs een lichte aanraking die onmiddellijk pijn veroorzaakt (soms wordt de aanraking van een deken of laken op de huid als pijnlijk ervaren. Dit wordt allodynie genoemd).
• infectieuze complicaties zoals slecht genezende wonden, zweren, bot- en gewrichtspijn

Gevoelssymptomen verspreiden zich meestal van de tenen via de voet tot onder de knieën. Veel patiënten hebben het gevoel van een strakke sok om de voet of later kousen. Daarom wordt dit type gevoeligheidsstoornis "kous" genoemd of, in de bovenste extremiteiten, "handschoen".

De pijnlijke vorm van diabetische neuropathie komt helaas veel voor. Ongeveer 40-60% van de patiënten met diabetische neuropathie heeft last van pijn.

Dit zijn zeer oncomfortabele branderige sensaties, elektrisering, prikken als met naalden, tintelingen, die ook gepaard gaan met gevoelloosheid van de betreffende ledemaat, meestal in de handpalmen en voetzolen of vingers.

Neuropathie van de grove zenuwvezels

Dit is een pijnloze vorm van de ziekte, maar gaat gepaard met een onaangenaam geleidelijk verlies van positie en beweeglijkheid. Geleidelijk gaat ook spierpijn gepaard, vooral in grote spiergroepen zoals de dijen.

De patiënt loopt onvast en heeft moeite om zijn evenwicht te bewaren.

Autonome neuropathie

Het autonome zenuwstelsel houdt het interne milieu van het lichaam in stand. Het regelt processen in het lichaam die niet door de wil worden geregeld, zoals de hartslag, het vullen van de blaas, het legen van maag en darmen, de genitale functie en het goed functioneren van de ogen.

Aantasting van deze zenuwuiteinden kan bijvoorbeeld de volgende problemen veroorzaken

• een constant gevoel van kou
• dunne, droge en gebarsten huid wanneer het zweten wordt verstoord
• haaruitval, nagelgroeistoornissen
• zwelling van de vingers
• verminderde waarneming van de eigen hypoglykemie, wat zeer gevaarlijk is omdat diepe hypoglykemie levensbedreigend is
• verminderde lediging van de blaas of de darmen, wat urineretentie en constipatie veroorzaakt
• onvolledige en trage maaglediging (gastroparese) die gepaard gaat met misselijkheid, braken en onvermogen
• verminderde aanpassing van de ogen aan veranderingen in licht (vernauwing en verwijding van de pupillen)
• verminderde seksuele functie, bijv. erectiestoornissen
• hartritmestoornissen

Proximale neuropathie (diabetische polyradiculopathie)

Deze vorm van diabetische neuropathie wordt ook wel diabetische amyotrofie genoemd. Hierbij zijn de zenuwuiteinden in de dij- en bilspieren beschadigd, de lumbosacrale bundel genoemd. Minder vaak wordt de brachiale bundel aangetast, d.w.z. de zenuwen in de bovenste ledematen.

Neuropathie gaat gepaard met pijn en spieratrofie, wat gepaard gaat met gewichtsverlies en zwakte van de betreffende ledemaat.

De symptomen zijn meestal aanwezig aan één kant van het lichaam, maar niet zelden zijn beide kanten aangedaan.

Typische symptomen zijn:

• pijn in heup en dijbeen, spierpijn in de ischias, kan lijken op een aandoening van de wervelkolom
• verzwakte en slappe dijbeenspieren, vaak asymmetrisch
• Moeilijkheden bij het opstaan uit een zittende positie door zwakte van de dij- en bilspieren.

Mononeuropathie (focale neuropathie)

Als de buik- en borstzenuwen zijn aangedaan, is er sprake van een thoracolumbale radiculo-neuropathie. Als het hoofd is aangedaan, is er sprake van een craniale neuropathie. Als de symptomen op meer dan één plaats tegelijk optreden, wordt de ziekte mononeuritis multiplex genoemd.

Mononeuropathie is de naam die gegeven wordt aan schade aan één specifieke zenuw.

De symptomen van mononeuropathie zijn als volgt:

• moeite met scherpstellen of dubbel zien (beschadiging van de oogzenuw)
• pijn achter één oog (aantasting oogzenuw)
• verlamming van één kant van het gezicht, Bell's palsy genoemd (beschadiging van de aangezichtszenuw, n. facialis)
• gevoelloosheid, tintelingen en pijn in de handen en vingers
• zwakke en onhandige handen, dingen niet kunnen vastpakken, moeite met fijne motoriek

De diagnose diabetische neuropathie omvat anamnese, objectief lichamelijk neurologisch onderzoek en aanvullende onderzoeken of laboratoriumbloedtests.

Het klinisch onderzoek wordt uitgevoerd door een neuroloog en omvat een onderzoek van het oppervlakkige en diepe gevoel. Dit wordt bijvoorbeeld gedaan door een 'stemvork', die trillingen produceert, aan te brengen op delen van het lichaam waar de huid dicht bij het bot zit.

Een patiënt met vergevorderde neuropathie voelt deze trillingen niet. Thermische gevoeligheid kan ook worden getest door koude en warme voorwerpen aan te brengen, fijne gevoeligheid wordt getest met een dunne draad, enzovoort.

Naast het objectieve onderzoek kan de patiënt speciale vragenlijsten invullen die gericht zijn op zijn subjectieve gevoelens, bijvoorbeeld een beschrijving van zijn pijn.

Van de aanvullende onderzoeken is het EMG-onderzoek, d.w.z. elektrofysiologisch onderzoek, het nuttigst. Het EMG-onderzoek bepaalt de geleidingssnelheid door de zenuw. Pathologische krommingen en blokkades in de geleiding zijn een teken van zenuwbeschadiging.

Huidbiopsie is een relatief invasief onderzoek. Het wordt voornamelijk gebruikt om de pijnlijke vorm van diabetische neuropathie vast te stellen. We zien een afname in de dichtheid van intraepidermale zenuwvezels.

Er bestaan ook verschillende patches die op de voet worden aangebracht. Als ze van kleur veranderen terwijl ze worden gedragen, wijst dit op de aanwezigheid van zenuwvezelschade.

Het beloop van diabetische neuropathie hangt af van de vorm van diabetes die de patiënt heeft (DM 1 en DM 2), de vorm van diabetische neuropathie (pijnlijke vorm, perifeer, subklinisch, etc.) en last but not least van de effectiviteit van de behandeling, de glykemische controle, de levensstijl en andere geassocieerde ziekten die het beloop kunnen compliceren.

Slecht behandelde diabetici lopen een hoger risico op ernstige complicaties en een hogere mortaliteit.

Enkele van de ernstigste complicaties zijn

• huidafbraak
• infectie van kleine huidscheurtjes
• vorming van huidzweren
• 'salami-amputaties' van de ledematen
• myocardinfarct
• ischemische beroerte, beroerte

Voorkomen van complicaties en goede orgaanfunctie

Wanneer de orgaanfunctie verstoord is, is onderzoek door vele andere specialisten nodig. Een uroloog is bijvoorbeeld nodig voor urinewegaandoeningen, een gastro-enteroloog voor spijsverteringsproblemen, een cardioloog voor hartritmestoornissen, enz.

• Voor problemen met de urinewegen kan een strikt plasschema of getimed plassen, d.w.z. plassen op een bepaald uur, helpen.
  • Druk op de onderbuik waar de blaas zich bevindt, helpt patiënten ook.
  • Een veel voorkomende complicatie is een onvolledige lediging, waarbij resturine in de blaas achterblijft. Dit kan leiden tot urineweginfecties, die bij diabetici al vaker voorkomen door de hogere concentratie glucose in de urine.
  • Katheterisatie, d.w.z. het inbrengen van een dun buisje in de blaas om de urine af te voeren, helpt bij achtergebleven urine.
• Bij symptomen van gastroparese (d.w.z. indigestie, vaak boeren, misselijkheid en braken) helpt het om vaker kleine porties voedsel te eten.
• Bij aandoeningen van het autonome zenuwstelsel zijn er schommelingen in de bloeddruk. Als de bloeddruk laag is als je staat, is er sprake van orthostatische hypotensie. Dit is gevaarlijk omdat lang staan of plotselinge positiewisselingen bewustzijnsstoornissen en flauwvallen veroorzaken. Het wordt behandeld door meer vocht te drinken, de houding langzaam te veranderen van zitten naar staan en te slapen met het hoofd minstens 10 cm omhoog.

Veranderingen in levensstijl

Er ontstaat een hoog risico op complicaties als de patiënt zowel diabetes als een hoge bloeddruk heeft. Het is daarom belangrijk om niet alleen een hoge glykemie te compenseren, maar ook een hoge bloeddruk. Bij waarden boven 130/90 mmHg is ten minste een basisbehandeling nodig.

Een evenwichtig, gezond dieet, vooral groenten en volle granen, is ook belangrijk. Als de patiënt overgewicht heeft, moet hij of zij proberen optimale BMI-waarden te bereiken. Een actieve levensstijl en regelmatige lichaamsbeweging zijn nuttig.

Lichaamsbeweging helpt om de bloedsuikerspiegel te verlagen.

Bovendien verbetert het de bloedstroom in de bloedvaten en zorgt het voor een gezond cardiovasculair systeem.

Roken of ander tabaksgebruik vernauwt de bloedvaten verder en belemmert de bloedstroom naar de zenuwen. Daarom moeten diabetici proberen om van deze gewoonte af te komen.

Supplementen bij de basisbehandeling

Sommige voedingssupplementen kunnen de toestand van de patiënt heel effectief verbeteren, bijvoorbeeld door de bloedtoevoer naar het weefsel te verbeteren, de bloedcirculatie te verbeteren, de regeneratie van zenuwen te bevorderen, de zwelling te beïnvloeden, enzovoort.

Het is essentieel om een arts te raadplegen voordat je een supplement inneemt. Zo voorkom je ongewenste interacties met medicijnen of bijwerkingen.

Plaatselijk op de huid is capsaïcinecrème populair. Dit wordt op de huid aangebracht op plekken waar een branderig gevoel, tintelingen of pijn optreedt, zoals de voetzolen. De meest voorkomende bijwerking is huidirritatie, roodheid en intolerantie voor de brandende hitte die de crème van nature produceert.

Alfa-liponzuur is een krachtige antioxidant die van nature voorkomt in sommige voedingsmiddelen, zoals aardappelen en fruit, en in verschillende voedingssupplementen. Omdat oxidatieve stress een belangrijke factor is bij schade aan bloedvaten en vervolgens zenuwen, zijn alle antioxidanten zeer effectief in het voorkomen van deze complicaties. Alfa-liponzuur is hiervan de meest effectieve.

In Europa is alfa-liponzuur een officieel goedgekeurd geneesmiddel voor de behandeling van diabetische neuropathie.

Acupunctuur is een methode die over het algemeen helpt bij verschillende soorten chronische pijn. Neuropathische pijn is daarop geen uitzondering. Het effect ervan vereist meerdere sessies. Als het professioneel wordt uitgevoerd, heeft het geen ernstige bijwerkingen.