Longoedeem: Waarom treedt longoedeem op? Is het een veel voorkomende doodsoorzaak?

Longoedeem (ook wel bekend als pulmonaal oedeem) is gerelateerd aan ziekten van het ademhalingsstelsel en het cardiovasculaire systeem, en komt voor bij nierfalen, zelfs na inademing van een lichaamsvreemd voorwerp of bij ernstige allergische reacties. Het is meestal niet direct zichtbaar, vooral in het geval van een chronisch (langdurig) type.

In de volksmond wordt het ook wel water op de longen genoemd.

Het kan worden opgespoord aan de hand van bepaalde symptomen. Een voorbeeld is kortademigheid, dat is een gevoel van moeite hebben met ademen of niet genoeg ademen. De ademhaling kan ook sneller zijn en gepaard gaan met hoesten en slijmvorming.

In ernstigere gevallen, en vooral in de acute vorm, uit het zich ook door duidelijke kortademigheid, hoorbaar geborrel of geknor bij het ademen, hoesten of het ophoesten van roze en schuimend vocht.

Wat zijn de oorzaken van longoedeem?

Longoedeem kan door verschillende oorzaken ontstaan. Het wordt onderverdeeld in hoofdgroepen op basis van het mechanisme van ontstaan, namelijk door een verminderde permeabiliteit (doorlaatbaarheid van bloedvaten en weefsels), door een verhoogde hydrostatische druk in de longvaten, door een verlaagde oncotische druk en door andere, meer complexe oorzaken.

Stoornis in de permeabiliteit (doorlaatbaarheid) treedt op wanneer:

• Ontsteking
• aspiratie (inademing) van een vreemd lichaam of braaksel
• irritatie door giftige gassen, chemicaliën
• inademingstrauma, d.w.z. brandwonden, inademing van verbrandingsproducten
• allergische reactie
• stollingsstoornissen zoals gedissemineerde intravasale coagulopathie
• nierfalen
• bestraling

Een verhoging van de hydrostatische druk treedt op bij:

• linker hartfalen
• klepafwijking aan de linkerkant van het hart
• verstopping of obstructie van de longaders
• hoge bloedstroom door de longen

Verlaagde oncotische druk betekent dat er een lage hoeveelheid albumine (een eiwit dat vocht vasthoudt in het circulerende bloed) in het bloed aanwezig is. Deze aandoening komt bijvoorbeeld voor bij uithongering, anorexia en andere eetstoornissen.

Complexe oorzaken zijn ook

• longembolie
• eclampsie
• chronische hypoxie (langdurig laag zuurstofgehalte)
• neurogeen longoedeem (betekent niet psychologisch veroorzaakt longoedeem)
• overdosis heroïne

Cardiovasculaire oorzaken van water op de longen

Heel vaak treedt longoedeem op als gevolg van problemen met het cardiovasculaire systeem. Problemen kunnen ook worden veroorzaakt door langdurige onbehandelde hypertensie. Een typisch voorbeeld is het falen van het linker hart. Het hart is verdeeld in twee helften. Elke helft bestaat uit een atrium en een ventrikel.

Onze tip.

De rechterhartkamer voert het bloed af naar de kleine bloedsomloop, de pulmonale bloedsomloop. Daar wordt het bloed van zuurstof voorzien en stroomt dan via de linkerboezem naar de linkerhartkamer. De linkerhartkamer pompt het bloed naar de aorta en van daaruit naar het hele lichaam. Als de synergie van de hartkamers verstoord is, ontstaat er een probleem.

Als de linkerkamer faalt, hoopt het bloed zich op in het linkerhartgebied en vervolgens in de longcirculatie. Dit resulteert in een verhoging van de hydrostatische druk, met behoud van de rechterkamerfunctie, en een verhoogde vochtoverdracht van de vaten naar de longruimte.

Als gevolg hiervan zijn de symptomen die wijzen op longoedeem onder andere

• kortademigheid
• verminderde ademhaling bij het liggen, tijdens de slaap, het ondersteunen van meerdere kussens en het slapen in een halfzittende houding
• hoest, irriterend, droog in het begin
• bij ernstig oedeem, geborrel of heesheid
• ophoesten van schuimend en roze vocht
• bleekheid
• rusteloosheid
• gezichtsuitdrukking van doodsangst

Een soortgelijk mechanisme treedt op bij een storing van de kleppen aan de linkerkant van het hart of tussen de linkerkamer en de aorta. Verhoogde vloeistofdruk in de longen kan ook optreden bij een hoge bloedstroom door de longen.

Dit kan het gevolg zijn van overhydratatie van het lichaam, vooral wanneer de infusie van oplossingen in de aderen wordt verhoogd. Het hart kan het verhoogde bloedvolume op dat moment niet rondpompen.

Acute hartaandoeningen die zich kunnen manifesteren als zwelling van de longen zijn onder andere myocardinfarct (hartspierinfarct). Hierbij raakt een bloedvat dat de hartspier van zuurstof en voedingsstoffen voorziet verstopt.

De verstopping kan het gevolg zijn van atherosclerose, trombose of embolie (verstopping door een bloedstolsel). Een myocardinfarct is een acute ischemische hartziekte. Meestal raakt een van de hartslagaders (kransslagaders) geblokkeerd.

Hierdoor wordt de bloedtoevoer naar de hartspier beperkt of gestopt. Het hartspierweefsel sterft vervolgens af door gebrek aan zuurstof.

Onze tip: Zie voor meer informatie het tijdschriftartikel Eerste hulp bij hartinfarct.

Oedeem komt bijvoorbeeld ook voor bij hypertrofische cardiomyopathie, een primaire ziekte van de hartspier. De ziekte bestaat uit een verminderd vermogen om de hartspier samen te trekken of te verwijden en kan verschillende vormen aannemen, zoals hypertrofisch, gesloten of gedilateerd.

Typische symptomen van deze ziekte zijn

• verdikking of uitrekking van het spierstelsel van het hart
• onvoldoende bloedtoevoer naar het lichaam
• overmatige bloedtoevoer naar de longcirculatie
• onregelmatige hartslag
• kortademigheid
• pijn op de borst

Vasculaire oorzaken zijn onder andere verstopping van de longaders of longembolie. Bij longembolie is er sprake van verstopping van de bloedvaten in de longcirculatie. Tot 70-90% van de gevallen wordt veroorzaakt door een aandoening van de aderen van de onderste ledematen. Deze aandoening wordt diepe veneuze trombose van de onderste ledematen genoemd.

Een van de symptomen kan zwelling van de ledemaat zijn. Vergelijkbaar met hartfalen, maar in dit geval is er zwelling in beide ledematen. Bij longembolie hangen de symptomen af van de mate van betrokkenheid van de pulmonale circulatie.

Symptomen bij longembolie zijn afhankelijk van de mate van afsluiting. Bijvoorbeeld

• snelle ademhaling
• kortademigheid (dyspneu)
• pijn op de borst
• longoedeem bij hartfalen
• overlijden bij ernstige longembolie

Problemen met het ademhalingssysteem

Zelfs bij enkele problemen binnen het ademhalingssysteem kan zwelling van de longen optreden. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij langdurige bronchitis, vooral met bijbehorende complicaties.

Heel vaak ontstaan er ook problemen wanneer chronische bronchitis leidt tot chronische obstructieve longziekte. Dit gaat gepaard met een verslechtering van het hart, wat leidt tot zwelling van de onderste ledematen, maar ook tot zwelling van de longen.

Een andere acute vorm van longbetrokkenheid is het acute ademnoodsyndroom, technisch bekend als ARDS. Het is een ontstekingsziekte. Het is een diffuse alveolaire betrokkenheid waarbij longoedeem (pulmonaal oedeem) optreedt als gevolg van een verhoogde doorlaatbaarheid van de haarvaten.

Heel vaak treedt deze ziekte op als gevolg van ernstig trauma, ook als gevolg van longinfecties, maar ook als gevolg van het binnendringen van water in de longen, bijvoorbeeld na verdrinking.

Het inademen van giftige dampen of het inademen van braaksel of andere lichaamsvreemde stoffen is gevaarlijk. Acute reacties veroorzaken een verhoogde permeabiliteit van het vocht. Deze acute aandoeningen zijn ernstig en vereisen onmiddellijke behandeling. Anders dreigt ook de dood.

Andere oorzaken van water op de longen

Oedeem komt ook voor bij ernstige anafylactische shock, d.w.z. een wijdverspreide allergische reactie. Ook bij vergiftiging met bepaalde geneesmiddelen of bij nier- en leverfalen. Een ander voorbeeld is ernstige alcoholintoxicatie.

Het kan zich ook ontwikkelen bij borsttrauma, pneumothorax, traumatische shock, maar ook bij langdurig compressiesyndroom (rhabdomyolysis, ook bekend als crush syndroom).

Lees ook: wat het woord shock betekent in de geneeskunde.

Andere complexe oorzaken zijn eclampsie, wat eigenlijk een late vorm van gestose is. Het bedreigt het leven van zowel de foetus als de moeder en is een indicatie voor vroegtijdige beëindiging van de zwangerschap.

Een bijzonder voorbeeld is hoogteziekte. Hoogteziekte heeft te maken met zuurstoftekort op grote hoogte en met de luchtdruk. Acute hoogteziekte kan al optreden op hoogtes van 2500-6000 meter.

Het komt vooral voor bij mensen die zich niet aan de klimregels houden en te snel vooruit komen. De symptomen van de ziekte omvatten het verschijnen van ten minste één symptoom samen met hoofdpijn.

Symptomen van acute hoogteziekte, hoofdpijn gaat gepaard met:

• vermoeidheid
• zwakte
• lusteloosheid
• slapeloosheid
• apneu-pauzes tijdens de slaap
• misselijkheid
• gebrek aan eetlust
• snelle pols
• kortademigheid
• zwelling van de ledematen
• verminderde urineproductie, d.w.z. minder urineren in 24 uur.

Deze symptomen treden 6 tot 48 uur na het bereiken van de hoogte op. Op welke hoogte is individueel. De symptomen kunnen mild maar ook hevig zijn. Een complicatie van hoogteziekte is hoogtecerebraal oedeem en hoogte longoedeem.

Bij hoogte longoedeem zijn er symptomen zoals:

• dyspneu in rust.
• snelle ademhaling
• blauwe verkleuring van de huid (cyanose)
• droge hoest
• ophoesten van schuimende roze vloeistof, slijm
• geborrel, heesheid van ademhaling
• niet kunnen liggen door kortademigheid
• pijn op de borst
• koorts
• braken
• verminderd urineren

De behandeling van bergziekte kent een volgorde. Onmiddellijke afdaling of transport, zuurstoftoediening, medicatie en drukverhoging zijn vereist.

Hoe help je bij longoedeem?

Eerste hulp bestaat uit het inroepen van professionele hulp, d.w.z. medische hulpdiensten. Samenwerking met de hulpverlener is belangrijk.

Het is belangrijk om kalm te blijven. Dat betekent volledige fysieke rust, geen inspanning en geen enkele stap zetten. Het is ook belangrijk om mentaal te kalmeren. De houding is erg belangrijk. Het moet zittend of halfzittend zijn. Het is het beste als de onderste ledematen van het bed worden neergelaten.

Strakke kleding, zoals een stropdas, overhemd of riem, moet worden losgemaakt. Ventilatie van de lucht in de kamer moet zorgen voor een grotere toevoer van zuurstof.