Wat zijn parasomnieën: slaapwandelen, nachtmerries, slaapverlamming en meer?

Parasomnieën zijn slaapgerelateerde aandoeningen die verband houden met verschillende fases van de slaap. Ze omvatten abnormale bewegingen, praten in de slaap, het uiten van emoties en andere complexe gebeurtenissen die plaatsvinden tijdens de slaap.

Een partner die in dezelfde kamer slaapt als de persoon die aan parasomnie lijdt, denkt vaak dat de parasomniac wakker is. Hij of zij kan ook contact maken, maar de parasomniac reageert niet.

Voorbeelden zijn nachtmerries, slaapwandelen, nachtmerries, slaap- eetstoornissen, slaapverlamming en andere.

Kenmerken en verspreiding van parasomnia

Parasomnie is een slaapstoornis waarbij ongewone en ongewenste lichamelijke gebeurtenissen optreden tijdens de slaap. De patiënt kan ook situaties ervaren die zijn of haar slaap en die van een partner verstoren.

Parasomnieën treden op voor het inslapen, tijdens de diepe slaap of kort voor het ontwaken uit de slaap.

Voorbeelden van deze stoornis zijn:

• automatische bewegingen maken, bijvoorbeeld met de ledematen
• praten
• emoties uiten, bijv. lachen, huilen, schreeuwen
• gedragsstoornissen
• complexe en ingewikkelde taken zoals het verplaatsen van meubels of zelfs autorijden.

Er zijn verschillende soorten parasomnia's. Ze worden onderverdeeld op basis van de slaapfase waarin ze voorkomen.

Slaap kent twee hoofdfasen, namelijk slaap zonder snelle oogbewegingen (non-REM) en slaap met snelle oogbewegingen (REM). Deze fasen wisselen elkaar af tijdens de slaap in zogenaamde slaapcycli. Eén terugkerende cyclus duurt ongeveer 90-110 minuten.

Er zijn nog andere parasomnieën die niet gerelateerd zijn aan de slaapfase en gewoon tot de "andere" groep behoren.

Rapid Eye Movement - REM - slaap met snelle oogbewegingen.
Non Rapid Eye Movement - non-REM - zonder snelle oogbewegingen.

Interessante informatie is ook te vinden in het artikel:
Hoe lang moet je slapen? Wat is REM, niet-REM en waarom moeten we dromen?

Slaap zonder snelle oogbewegingen - niet-REM

Dit stadium omvat de eerste drie stadia van de slaap. Het omvat de periode vanaf de eerste lichte slaap tijdens het inslapen tot ongeveer de eerste helft van de nacht.

Het eerste stadium is het in slaap vallen in lichte slaap, dat stadium N1 wordt genoemd. Dit wordt gevolgd door een verdieping van de slaap tot stadium N2. Diepe slaap overheerst vooral in de eerste helft van de nacht en wordt stadium N3 genoemd.

Parasomnieën geassocieerd met niet-REM slaap

Niet-REM parasomnieën worden gekenmerkt door fysieke en verbale activiteit tijdens het eerste derde deel van de slaap.

Tijdens deze complexe activiteiten is het individu niet volledig wakker of bij bewustzijn, hoewel hij of zij dat wel lijkt te zijn. Hij of zij reageert niet op pogingen van anderen om contact te maken en reageert mogelijk niet op aanraking. De volgende dag herinnert hij of zij zich deze gebeurtenissen meestal niet of slechts fragmentarisch, waarbij hij of zij ze vaak voor een droom aanziet.

Niet-REM parasomnieën treden meestal op jongere leeftijd op, vaak bij kinderen, en houden aan tot jongvolwassenheid, van ongeveer 5 tot 25 jaar.

Interessant is dat niet-REM parasomnieën familiair voorkomen en dus erfelijk zijn.

Nachtelijke des

Dit is een slaapstoornis waarbij iemand plotseling angstig wakker wordt. Hij of zij kan hard schreeuwen of zelfs uitzinnig huilen van angst. Nachtmerries zijn meestal kort en duren ongeveer 30 seconden. In zeldzame gevallen kunnen ze enkele minuten duren, soms wel een kwartier.

Andere symptomen van dit type stoornis zijn

• snelle hartslag
• wijd opengesperde ogen met verwijde pupillen
• snelle en moeizame ademhaling
• zweten

Slaapwandelen (somnambulisme)

Een slaapwandelaar stapt uit bed, beweegt door de kamer met zijn ogen wijd open, maar is eigenlijk diep in slaap.

Hij kan onzinnig mompelen onder zijn neus, maar hij kan ook heel coherent en verstaanbaar spreken.

Het uitvoeren van complexe activiteiten zoals autorijden of het bespelen van een muziekinstrument is niet uitzonderlijk, evenmin als speciale activiteiten zoals plassen in een kast of het verplaatsen van meubels.

Slaapwandelen kan erg gevaarlijk zijn en kan niet alleen leiden tot verwondingen bij de slaper zelf, maar ook bij zijn of haar partner. Tijdens het slaapwandelen is een persoon zich totaal niet bewust van zijn of haar omgeving. Zelfs als zijn of haar ogen open zijn, kan hij of zij niet zien. Daarom kan hij of zij tegen voorwerpen botsen, vallen, per ongeluk zijn of haar partner raken, enz.

Wakker worden met verwarring

Bij deze slaapstoornis kan het lijken alsof de persoon gedeeltelijk wakker is, maar verward en gedesoriënteerd in tijd en ruimte wakker wordt.

Als hij/zij wakker wordt, blijft hij/zij rechtop liggen of zitten, kan zijn/haar ogen open hebben en kan ook verwoed beginnen huilen. Hij/zij spreekt vaak heel traag, heeft moeite om vragen te begrijpen of antwoordt ze op een bizarre en onsamenhangende manier.

Zo'n episode duurt meestal een paar minuten, maar kan ook enkele uren duren.

Verwarde waakzaamheid is een stoornis met een typisch begin in de kindertijd en heeft de neiging af te nemen naarmate men ouder wordt.

Slaapgerelateerde eetstoornis

Parasomnie met eetstoornis wordt gekenmerkt door de consumptie van voedsel en drank wanneer de persoon gedeeltelijk wakker is. Zo iemand kan voedsel of combinaties van voedsel eten dat hij of zij normaal nooit zou eten terwijl hij of zij bij bewustzijn is, zoals rauwe kip of plakjes boter.

Deze stoornis kan erg gevaarlijk zijn, zoals het eten van oneetbaar of giftig voedsel en het eten van ongezond of te veel voedsel. Ook kunnen er ongelukken gebeuren bij het bereiden of zelfs koken van voedsel.

Snelle oogbewegingen (REM) slaap

De REM-slaap komt ongeveer 60 tot 110 minuten na het inslapen.

Hij is soms afwezig of heel kort in de eerste slaapcyclus. Hij neemt geleidelijk toe tijdens de nacht en wordt overheersend in het laatste derde van de slaap. Daarom treden parasomnieën die geassocieerd worden met de REM-slaap 's morgens op in het laatste derde van de nacht.

Tijdens de REM-slaap bewegen de ogen snel, wat zelfs onder gesloten oogleden merkbaar is. De hartslag, ademhaling en bloeddruk nemen ook toe.

Tegelijkertijd komen er op dit moment levendige dromen voor.

Als iemand wakker wordt tijdens zo'n levendige droom, kan hij of zij zich waarschijnlijk een deel van of de hele droom herinneren. Op dezelfde manier kan hij of zij zich ook parasomnieën herinneren die tijdens de REM-slaap worden ervaren.

Parasomnieën die optreden tijdens de REM-slaap

Nachtmerries

Dit zijn zeer levendige dromen die sterke emoties oproepen, zoals gevoelens van angst, vrees of bezorgdheid. Tijdens een nachtmerrie voelt iemand zich bedreigd voor het leven of vreest gevaar.

Als hij of zij wakker wordt tijdens zo'n nachtmerrie, herinnert hij of zij het zich nauwkeurig en kan hij of zij de droom in detail beschrijven. Angst en moeite om weer in slaap te vallen volgen vaak.

Nachtmerries komen meestal voor tijdens periodes van stress of na een traumatische gebeurtenis. Ze komen ook vaak voor bij infectieziekten die gepaard gaan met hoge koorts. Mensen ervaren ze ook vaak na extreme vermoeidheid of na het drinken van alcohol.

Terugkerende geïsoleerde slaapverlamming

Slaapverlamming is een zeer onaangename parasomnie waarbij de persoon zijn lichaam of ledematen niet kan bewegen. Zo'n verlamming wordt waarschijnlijk veroorzaakt door langdurige REM-slaap - een fase waarin de spieren atonisch zijn, d.w.z. volledig ontspannen.

Zo'n aandoening treedt op voor het inslapen of na het ontwaken.

Een episode van slaapverlamming duurt enkele seconden tot enkele minuten.

Het is een zeer verontrustende aandoening. De persoon is bang, angstig en heeft vaak nog dagen last van slaapangst.

De slaapverlamming breekt af als iemand de lijder aanraakt of aanspreekt.

REM-slaapgedragsstoornis

Deze stoornis wordt gekenmerkt door het verlies van atonie (ontspanning) van de spieren tijdens de REM-fase van de slaap.

Het resultaat is abnormaal gedrag als reactie op de dromen die de persoon op dat moment ervaart. Dit gaat meestal gepaard met motorisch gedrag zoals flapperen met ledematen, schoppen, luid praten, schreeuwen, vloeken, lachen, huilen, enz.

Dromen zijn meestal erg gewelddadig.

Als de persoon wakker wordt tijdens de droom, is hij georiënteerd. De droom herinnert en beschrijft verschillende achtervolgingen door een dier of een gevaarlijk persoon.

Tijdens deze parasomnie zijn de ogen gesloten. Er zijn geen bijzondere veranderingen in hartslag of ademhaling.

Het gevaar van deze stoornis ligt in het risico om te vallen of zichzelf of zijn partner te verwonden. De patiënt laat zich leiden door de omgeving in de droom en niet door de echte omgeving aan het bed.

Deze slaapstoornis komt vaker voor bij ouderen. Sommige mensen lijden aan deze stoornis wanneer ze een neurodegeneratieve ziekte hebben zoals de ziekte van Parkinson, dementie met Lewy-lichaampjes of na het doormaken van een plotselinge beroerte.

Andere parasomnieën die geen verband houden met de slaapfase

Exploderend hoofd syndroom

Treedt op tijdens het inslapen of wakker worden.

De persoon hoort dan een hard geluid, een luidruchtige explosie of een explosieve knal in het hoofd.

Het kan zelfs gepaard gaan met een visuele denkbeeldige lichtflits. Dit wordt gevolgd door een hevige spiertrek en een duidelijk ontwaken met schrik.

Slaap enuresis (bedplassen)

Dit is niet het bedplassen dat voorkomt bij jonge kinderen en dat fysiologisch is tot een bepaalde leeftijd.

Om geclassificeerd te worden als parasomnia, moet bedplassen voorkomen bij kinderen van vijf jaar of ouder. Het moet ook minstens twee keer per week voorkomen gedurende minstens drie maanden of langer.

Slaapgerelateerde hallucinaties

Bij deze vorm van parasomnie ervaart de persoon hallucinaties bij het inslapen of bij het wakker worden.

Meestal zijn dit visuele of auditieve hallucinaties. De persoon kan ook bepaalde dingen ervaren, zoals beweging of de aanwezigheid van niet-bestaande mensen.

Soms verlaat de persoon het bed uit angst om te ontsnappen aan wat hij ziet of ervaart.

Kreunen tijdens de slaap (katatonie)

Deze stoornis wordt gekenmerkt door kreunen tijdens de slaap. Het komt voor in episodes van lange kreunen met zuchten of knorren.

Sekssomnia

Personen met deze slaapstoornis hebben seksuele uitingen en gedragingen tijdens de slaap. Er is sprake van masturbatie, knuffelen met een partner in bed. Er kan sprake zijn van geslachtsgemeenschap of zelfs aanranding.

Prevalentie van parasomnie naar leeftijd en geslacht

Nachtmerries komen vaker voor bij vrouwen, maar bijvoorbeeld sekssomnie komt vaker voor bij mannen.

Wat betreft REM-slaapgedragsstoornissen wordt een verhoogde prevalentie waargenomen bij mannen ouder dan 50 jaar.

Nachtmerries, wakker worden met verwardheid en slaapwandelen hebben ongeveer dezelfde prevalentie bij mannen en vrouwen.

Parasomnieën komen het meest voor bij kinderen, die vaker niet-REM slaapstoornissen hebben.

De overgrote meerderheid van de kinderen heeft slaapstoornissen tegen de tijd dat ze 15 zijn, maar soms kunnen ze blijven bestaan tot jongvolwassenheid.

Er is een hogere incidentie van parasomnieën bij kinderen met een neurologische of psychiatrische aandoening zoals epilepsie, aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD) of een ontwikkelingsstoornis.

De oorzaken die parasomnieën veroorzaken, kunnen in twee soorten worden onderverdeeld. De eerste soort zijn de oorzaken die de slaap op zich verstoren. De tweede categorie zijn andere algemene gezondheidsproblemen.

1. Problemen met slaapverstoring:

• onvolledige overgang van waken naar slapen
• slaaptekort
• onregelmatige slaap-waakpatronen (jetlag of ploegendienst)
• medicijnen, bv. ook die bedoeld zijn om slaap te induceren (benzodiazepines, zolpidem)
• behandeling voor depressie (amitriptyline, bupropion, paroxetine, mirtazapine)
• behandeling van psychotische stoornissen (quetiapine, olanzapine)
• behandeling van hoge bloeddruk (propranolol, metoprolol)
• behandeling van aanvallen (topiramaat)
• behandeling van astma en allergieën (montelukast)
• antibiotica (fluoroquinolonen)
• rustelozebenensyndroom
• obstructieve slaapapneu
• chronische of acute pijn
• narcolepsie
• circadiane ritmestoornissen
• periodieke bewegingsstoornissen
• gebrek aan rijpheid van de circadiane slaap-waakcyclus bij kinderen

2. Algemene gezondheidsproblemen:

• koorts
• stress
• alcoholmisbruik of -afhankelijkheid
• drugs
• hoofdletsel
• zwangerschap of menstruatie
• genetische aanleg
• ontstekingsziekten van het CZS, bijvoorbeeld encefalitis
• psychiatrische aandoeningen zoals depressie, angst en posttraumatische stressstoornis
• neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson, dementie met Lewy-lichaampjes, plotselinge beroerte, hersenatrofie, multiple sclerose, hersentumoren, migraine en spinocerebellaire ataxie

Elk type parasomnia uit zich door verschillende symptomen en kenmerken, die in het eerste deel van het artikel in detail worden beschreven.

Een overzicht van enkele symptomen die erop wijzen dat er sprake kan zijn van parasomnie

• moeite met inslapen, in slaap blijven en wakker worden
• verward wakker worden gevolgd door desoriëntatie
• aanzienlijke vermoeidheid overdag
• blauwe plekken op het lichaam, snijwonden en andere wonden die van de ene op de andere dag verschijnen, zonder herinnering aan wanneer ze zijn ontstaan
• je partner beschrijft bewegingen, uitdrukkingen, vocale uitingen of activiteiten die je 's nachts tijdens het slapen doet en die jij je niet herinnert of niet kent

De diagnose van slaapstoornissen wordt uitgevoerd in gespecialiseerde slaapcentra. Deze centra beschikken over de nodige apparatuur en experts die zich specifiek met deze stoornissen bezighouden.

Een belangrijk onderdeel van het onderzoek is een gedetailleerde anamnese van jou en je partner of de persoon die je kamer deelt.

De vragen zullen gericht zijn op uw persoonlijke geschiedenis, familiegeschiedenis, alcohol-, drugs- of medicijngebruik.

De arts zal aanraden om een slaapdagboek bij te houden.

Het is een goed idee om je partner erbij te betrekken. Hij of zij kan je helpen bij het noteren van gebeurtenissen die 's nachts zijn gebeurd of die plaatsvinden als je 's ochtends wakker wordt.

Medisch onderzoek naar slaapstoornissen

• Slaaponderzoek (polysomnogram)

Dit is een onderzoek in een slaaplaboratorium. Je wordt gevolgd terwijl je slaapt en je hersengolven, hartslag, oogbewegingen en ademhaling worden geregistreerd. Al je bewegingen en gedragingen worden op video opgenomen.

Soms is het mogelijk om de tests thuis te laten doen, maar voor ernstigere parasomnieën moet je misschien naar een gespecialiseerde kliniek.

• Slaap elektro-encefalogram (EEG)

Dit is een conventionele EEG-scan met elektroden die op het hoofd worden bevestigd. Deze elektroden registreren hersengolven tijdens de slaap en geven zo informatie over de hersenactiviteit tijdens de slaap en het waken.

• Beeldvormend onderzoek

De meest nuttige beeldvormingsmethode is CT of MRI. Deze kunnen een organische oorzaak van slaapproblemen aantonen, bv. corticale atrofie, degeneratieve ziekte, beroerte, hersentumor, enz.

• Onderzoek door een neuroloog en psychiater

Het verloop van parasomnieën hangt af van het type slaap en de slaapfase waarin ze optreden. Ze worden in meer detail besproken in het eerste deel van dit artikel.