Wat is seborroïsch eczeem? Wat zijn de symptomen, oorzaken + Distributie

Seborrheïsch eczeem is een van de meest voorkomende huidziekten. De naam seborrheïsch eczeem is afgeleid van het Latijnse woord sebum = talg en het Griekse woord rhein = stromen.

Velen van ons kennen deze ziekte onder de naam melkachtige korst.

De ziekte werd voor het eerst beschreven in 1887 door de Duitse dermatoloog Paul Gerson Unna en stond toen bekend als seborroïsch eczeem. In 1953 veranderde Wolfgang Nikolowski de naam van de ziekte in seborroïsch eczeem.

Lange tijd was seborroïsch eczeem één grote onbekende. In 1979 vatte Kligman de kennis erover samen als "...een ziekte waarover niets bekend is, en wat geschreven is, is onjuist of irrelevant".

Seborrhoeïsch eczeem wordt gedefinieerd als een chronische ontstekingsziekte van de huid. Het is chronisch en vaak terugkerend en komt voor op zichtbare plekken. Daarom kan het de psyche van de patiënt ernstig aantasten.

Ongeveer 3% van de bevolking lijdt aan deze ziekte. Mannen hebben er vaker last van dan vrouwen. Seborroïsch eczeem is geen overdraagbare ziekte. Velen van ons denken dat de ziekte alleen kinderen treft.

Het kan voorkomen bij patiënten in drie leeftijdsgroepen:

1. kinderen in de eerste drie levensmaanden
2. in de adolescentie
3. tussen 30 en 60 jaar

De precieze oorzaken van seborroïsch eczeem zijn nog niet bekend.

Aangenomen wordt dat een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van de ziekte:

Verhoogde talgproductie.

De talgklieruitgangen bevinden zich op het hele huidoppervlak, met uitzondering van de handpalmen en voetzolen. Ze zijn het talrijkst in het capillaire gebied (het behaarde deel van het hoofd), in het gezicht, op de borst en op de rug.

Talg speelt vele rollen in het menselijk lichaam:

• Het beschermt tegen ultraviolette straling
• biedt bescherming tegen chemicaliën
• beschermt de huid tegen microbiële kolonisatie
• draagt bij aan de differentiatie van de opperhuid
• neemt deel aan specifieke hormonale reacties en feromoonproductie.

Talg bestaat uit triacylglycerolen, vetzuren, squaleen, cholesterolesters, wassen en sterolen. De productie van talg wordt geregeld door hormonen. In het volgende hoofdstuk leggen we de relatie uit tussen de productie van talg en de ontwikkeling van seborroïsch eczeem.

Zie ook de volgende informatie:
Vette huid.

Onder invloed van androgenen van de moeder zijn talgklieren actief in de neonatale en zuigelingenperiode. Daarom verschijnt de ziekte bij kinderen in de eerste drie levensmaanden. Later neemt hun omvang af. De talgproductie neemt sterk af.

In de puberteit, als gevolg van circulerende androgenen, neemt de talgproductie weer toe. Mannen hebben een hogere talgproductie dan vrouwen.

Dit suggereert dat talg een belangrijke rol speelt bij de ontwikkeling van seborroïsch eczeem:

1. De maximale incidentie van de ziekte correleert in de tijd met de periode van hoogste talgklieractiviteit (baby's, adolescenten en jonge volwassenen).
2. Gebieden met de hoogste dichtheid aan talgklieren worden het vaakst getroffen.
3. Het komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen.

Lipofiele gisten van het geslacht Malassezia

Lipofiele gisten hebben een omgeving met voldoende vetstoffen nodig om te overleven. Talg is een rijke bron van triacylglycerolen.

Om deze reden hebben Malassezia gisten zich aangepast om te leven in het milieu van de bovenste lagen van de huid, die bedekt zijn met een dun laagje zweet en talg, waardoor ze geschikte levensomstandigheden hebben.

Het geslacht Malassezia bestaat uit 13 soorten. M. restricta, M. globosa en M. sympodialis worden het meest aangetroffen op de menselijke huid.

Wist je dat...
Sommige soorten van het genus Malassezia maken deel uit van de normale microbiële flora van de menselijke huid. Malassezia koloniseert 80-100% van gezonde volwassen mensen.

Seborroïsch eczeem wordt veroorzaakt door een abnormale reactie van de patiënt (gastheer) op hun aanwezigheid. Malassezia gisten breken triacylglycerolen af. Ze gebruiken specifieke vrijgekomen verzadigde vetzuren voor hun metabolisme.

De niet-opgegeten onverzadigde vetzuren blijven achter op het huidoppervlak. Deze kunnen lokale irritatie van de huid veroorzaken. Dit mechanisme verandert de samenstelling van de talg. Dit betekent dat het gehalte aan vrije vetzuren toeneemt en het gehalte aan triacylglycerol afneemt.

De individuele gevoeligheid voor de irriterende effecten van talgcomponenten

Men denkt dat de individuele gevoeligheid te wijten is aan een aangeboren defect in de doorlaatbaarheidsbarrière van de bovenste huidlaag.

Onverzadigde vetzuren, die in grote hoeveelheden aanwezig zijn op het huidoppervlak, kunnen een ontstekingsreactie uitlokken bij een individueel gevoelig individu.

De ontstekingsreactie wordt veroorzaakt door de stimulatie van het arachidonzuurmetabolisme en de daaropvolgende afgifte van ontstekingsmediatoren.

Risicofactoren zijn onder meer

• overmatig zweten (hyperhidrosis)
• genetische factoren
• obesitas
• stress
• menopauze
• bepaalde ziekten (ziekte van Parkinson, diabetes mellitus, ziekte van Cushing)
• huidziekten (acne, rosacea)
• aanbrengen van oliepreparaten op de huid
• systemisch gebruik van corticosteroïden, immunosuppressieve middelen
• klimatologische factoren

Huidsymptomen bij zinktekort kunnen ook lijken op seborroïsch eczeem. Stoornissen in het vetzuurmetabolisme zijn ook bekend. Vitamine B-tekort kan de ziekte ook veroorzaken.

Seborroeïsche dermatitis komt vaak voor bij immunodeficiëntie geassocieerd met HIV-infectie (50% van de gevallen). Bij jonge mensen kan het diagnostisch een belangrijke indicator zijn van het verworven immunodeficiëntiesyndroom.

De oorzakelijke mechanismen kunnen worden onderverdeeld in 3 groepen:

1. constitutioneel - microbiële, alimentaire, metabolische, neuropathische oorzaken.
2. secundair - hormonale, allergisch-toxische oorzaken
3. combinaties van de vorige groepen

De basismanifestatie van seborroïsch eczeem is een scherp omcirkelde rode laesie met vettige, gelige schilfers.

Classificatie van seborroïsch eczeem naar leeftijd

1. Seborroïsch eczeem bij kinderen

Dit type komt voor bij kinderen tijdens de eerste 4 weken tot 3 maanden van hun leven, maar kan ook voorkomen tijdens het eerste anderhalf jaar. Het verschijnt vooral op het voorhoofd, gezicht, nek en grote intertrigineuze gebieden.

De symptomen van de ziekte verschijnen vooral op de bovenkant van het hoofd. Daarom wordt het ook wel wiegkapje genoemd.

In het gebied rond de vertex (boven de voorste fontanel) verschijnt een variabele dikte van vette, verdikte en geelgekleurde schilfers.

De symptomen van de ziekte kunnen zich uitbreiden naar de wenkbrauwen en het middengezicht. In deze gebieden verschijnt het als helderrode, scherp begrensde en licht vervellende aanslag.

In de loop van de ziekte worden de intertrigineuze gebieden en de huidplooien (nek, oksels, luierstreek) vaak aangetast. Deze worden gekenmerkt door ophoping van vocht en warmte. In deze gebieden vormen zich ontstekingsrode haarden van verschillende grootte.

De intertrigineuze gebieden kunnen vochtig worden.

Ontsteking van de plekken kan leiden tot secundaire bacteriële(Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa) of mycotische infectie (Candida albicans, Epidermophyton floccosum).

2. Seborroïsch eczeem bij volwassenen

Op volwassen leeftijd kunnen vette of droge en in de meeste gevallen witachtige schilfers (roos/pityriasis capitis) verschijnen. De schilfers gaan niet altijd gepaard met een overproductie van talg. Jeuk is afwezig of slechts mild.

In de praktijk zijn er verschillende vormen van seborroïsch eczeem...

Seborroïsch eczematoïd

Seborrhoeïsche eczematoïde dermatitis wordt beschouwd als de mildste vorm van de ziekte. Eczematoïde dermatitis is voornamelijk gelokaliseerd op de romp. In de meeste gevallen duurt het enkele weken. Het verdwijnt meestal spontaan.

Dragende seborroïsch eczeem

Het wordt gekenmerkt als een volledige ziekte met een chronisch, vaak terugkerend beloop. Het komt voornamelijk voor in het capillaire gebied (haar van het hoofd), in de retroauriculaire regio, in de uitwendige gehoorgangen en in het middelste deel van de wenkbrauwen.

Het komt ook voor in de intertrigineuze gebieden (nek, oksels, navel).

Focale seborroïsch eczeem is onderverdeeld in

• Seborroeïsche dermatitis capilitii (dermatitis seborrhoica capilitii)

Deze vorm van de ziekte treft ongeveer 10% van de bevolking en komt voornamelijk voor in het 3e en 4e levensdecennium. De ziekte uit zich eerst door roodheid en vervelling.

Later ontwikkelen zich laesies van verschillende grootte, die de neiging hebben zich uit te breiden naar het voorhoofd, de nek, de uitwendige gehoorgang en retroauriculair.

In de milde vorm ontstaat roos, die droog, klein en witachtig kan zijn. In sommige gevallen kan het groter, gelig en vettig zijn.

• Seborroeïsche dermatitis van het gezicht (dermatitis seborrhoica facieii)

De symptomen van dit type seborroïsch eczeem zijn afzettingen van onregelmatige omcirkelde roodheid met vettige schilfers. Het komt vooral voor in het middelste deel van het gezicht (middelste deel van de wenkbrauwen, neus).

In sommige gevallen kan gevoeligheid voor licht optreden.

• Seborroeïsche dermatitis van de romp (dermatitis mediothoracica seborrhoica figurata)

Symptomen van de ziekte zijn rode letsels die de neiging hebben om samen te smelten. Schilfering is onbeduidend omdat de schilfers in deze zones vervliegen door overmatig zweten.

De ziekte treedt vooral op in de winter wanneer de verdamping van de huid wordt beperkt door het dragen van verschillende lagen kleding.

Intertrigineuze seborroïsche dermatitis

Komt voornamelijk voor in de intertrigineuze gebieden (oksels, submammaire zone, navel, liezen en perianale zone). Symptomen van de ziekte zijn zwelling, roodheid en de vorming van kloven (ragades). Door de locatie van de symptomen is er vaak sprake van secundaire bacteriële of mycotische infectie.

Verspreide seborroïsch eczeem

Verspreide seborroïsch eczeem ontstaat acuut of subacuut in twee vormen. De eerste vorm ontstaat zonder duidelijke oorzaak. Deze vorm wordt gekenmerkt door de vorming van nieuwe ontstekingsgebieden.

De tweede vorm ontstaat na irritatie van reeds bestaande letsels (na blootstelling aan de zon).

Symptomen van de ziekte verschijnen voornamelijk op het hoofd, in het midden van het gezicht en aan de zijkant van de nek. Naast deze gebieden kunnen ook symptomen verschijnen in de intertrigineuze gebieden en in de gebieden van de grote gewrichten.

Typische symptomen zijn rode ontstekingshaarden die uitgroeien tot grote gebieden. In sommige gevallen kunnen er korsten en schilfers ontstaan.

Secundaire infecties door bacteriën en gist zijn een veel voorkomend probleem.

Seborroïsch erytrodermie

Seborrhoeïsch erytroderma ontstaat wanneer een verspreide vorm van seborrhoeïsche dermatitis verergert. De symptomen van seborrhoeïsch erytroderma lijken op psoriasis.

De meest voorkomende oorzaak is intolerantie voor topische behandeling of contactsensibilisatie. Een ernstige gegeneraliseerde vorm kan optreden bij progressie van de HIV-infectie.

Seborroïsche blefaritis

Komt voor als onderdeel van seborroïsche dermatitis of andere lokalisaties. Het kan echter het enige symptoom van de ziekte zijn. Symptomen zijn onder andere rode haarden, in sommige gevallen is er sprake van schilfering en korstvorming. De symptomen verschijnen op de ooglidrand.

Lees ook:
Roodheid, jeuk en zwelling van de oogleden door irritatie, ontsteking? Oorzaken en behandeling

De diagnose wordt door de arts gesteld op basis van de medische voorgeschiedenis en het klinische beeld. Onder de moderne diagnostische procedures wordt diagnose door middel van een dermatoscoop gebruikt. Deze methode is zeer nuttig om seborroïsch eczeem te onderscheiden van psoriasis.

De volgende tabel beschrijft de verschillende diagnostische kenmerken van psoriasis en seborroïsch eczeem

In het geval van diagnose bij kinderen kan het onderscheid tussen seborroïsch dermatitis en atopische dermatitis problematisch zijn. In het volgende hoofdstuk beschrijven we de verschillende karakteristieke kenmerken van atopische dermatitis en seborroïsch dermatitis.

Lees ook: Hoe manifesteert dermatitis zich?

• Psoriasis, psoriasis: Psoriasis, een niet-infectieuze maar langdurige ziekte, wat zijn de symptomen?
• Psoriatische artritis: Oorzaken en verschijnselen van psoriasis met artritis?

Atopische dermatitis

Symptomen van de ziekte verschijnen rond de 3e-4e maand. De laesies zijn niet scherp begrensd en jeuken in de meeste gevallen erg. De eerste symptomen van de ziekte verschijnen meestal op het gezicht, de slapen en de nek. Later verspreiden ze zich naar de buitenkant van de armen en de voorkant van de dijen.

In tegenstelling tot seborroïsch eczeem treden de symptomen van atopische dermatitis niet op in de luierstreek. In de meeste gevallen zijn er andere familieleden van een patiënt met atopische dermatitis die andere symptomen van de ziekte hebben.

Lees ook:
Atopisch eczeem - heeft jouw kind er last van?

Lijdt je kind aan atopische dermatitis?

Symptomen van seborroïsch eczeem verschijnen meestal eerder dan in de 3e-4e maand. De eerste manifestaties beginnen boven op het hoofd. De patiënt heeft geen positieve familieanamnese.

Tijdens de zomermaanden nemen de symptomen van de ziekte af. Tijdens de wintermaanden daarentegen verergeren de symptomen van seborroïsch eczeem. Aangenomen wordt dat de reden voor de verergering van de symptomen het veelvuldig dragen van kleding van wol en synthetische vezels is.

Het beloop van seborroïsch eczeem bij volwassen patiënten is chronisch. Terugval komt vaak voor. Bij een zeer agressieve topische behandeling kan de irriterende aandoening zich ontwikkelen tot erytrodermie. Dit is vooral het geval bij oudere patiënten.

Seborroïsch eczeem gelokaliseerd in de haarvaten heeft enige verwantschap met psoriasis. Ze hebben een vergelijkbaar klinisch beeld en ook enkele histologische kenmerken. Psoriatische afzettingen met vettige schilfers in de haarvaten worden vaak ook sebopsoriasis genoemd.

Seborroïsch eczeem kan vaak samengaan met bepaalde andere huidziekten (dermatosen), vooral rosacea of acne.

Zie ook:
Rosacea
Acne.

Wat is de preventie van terugkeer van de ziekte?

Preventie van herhaling bestaat uit de volgende stappen:

1. eliminatie van irriterende stoffen
2. zachte persoonlijke hygiëne (neutrale of lichtzure shampoos, zepen)
3. het dragen van kleding van natuurlijke materialen
4. gebruik van cosmetica die geschikt is voor mensen met een allergie
5. dieet (gevarieerde, evenwichtige voeding, beperking van zoetigheid)