Wat is polyneuropathie en wat zijn de symptomen + diagnose en verloop?

Polyneuropathie is een neurologische ziekte die optreedt wanneer zenuwvezels beschadigd raken door chronische ziekten, toxische blootstelling of vitaminetekort. Meestal worden zenuwen in de onderste ledematen en voeten aangetast.

Alle zenuwen kunnen echter beschadigd raken, bijv. zenuwen die het spijsverteringskanaal, de blaas, de bloeddruk, de bloedvaten en het hart aansturen. Deze vormen het zogenaamde autonome zenuwstelsel.

De behandeling tot nu toe is symptomatisch, gericht op het verlichten van pijn of ongemak.

Vooral preventie van zenuwbeschadiging, waaronder zorgvuldige behandeling van bestaande chronische ziekten en een gezonde levensstijl, speelt een belangrijke rol.

Perifere polyneuropathie is een neurologische aandoening die wordt veroorzaakt door schade aan de perifere zenuwen, de zenuwen die ons lichaam naast de hersenen en het ruggenmerg van binnenuit bedienen. De schade is ofwel gelokaliseerd of diffuus.

Het perifere zenuwstelsel stuurt informatie over zintuiglijke en motorische gewaarwordingen van het hele lichaam naar de hersenen en het ruggenmerg (centrale zenuwstelsel). Daar wordt deze informatie geëvalueerd, een reactie voorbereid, die vervolgens naar de plaats van handeling wordt gestuurd, opnieuw via de perifere zenuwen.

Zo ontstaat bijvoorbeeld de reflexboog.

Daarom trekt je hand reflexmatig weg als je een hete pan aanraakt.

De perifere zenuwen sturen ook sensorische informatie naar het centrale zenuwstelsel, visuele en auditieve sensaties of sensaties vanuit de organen.

Zenuwen die verantwoordelijk zijn voor zintuiglijke waarneming, motoriek of interne lichaamsprocessen (de zogenaamde autonome zenuwen) kunnen worden aangetast door neuropathie.

De meest voorkomende symptomen zijn daarom zwakte, gevoelloosheid of pijn, meestal in de handen en voeten. De betrokkenheid is altijd bilateraal en bijna altijd symmetrisch.

Ook orgaanfuncties, zoals spijsvertering, urineren en bloedsomloop, kunnen worden aangetast.

Perifere neuropathie kan meerdere oorzaken hebben, meestal als gevolg van traumatisch letsel, infecties, stofwisselingsziekten, erfelijke ziekten of toxische schade. De meest voorkomende oorzaak is bijvoorbeeld diabetes.

In ongeveer ⅓ van de gevallen van polyneuropathie wordt de oorzaak echter niet opgehelderd.

Afhankelijk van het type anatomische structuur dat beschadigd is, kunnen neuropathieën worden onderverdeeld in:

• Axonaal - Dit type schade komt voor bij diabetes, amyloïdose, lepra, als gevolg van blootstelling aan toxische stoffen of als onderdeel van een ziekte die erfelijke axonale polyneuropathie wordt genoemd.
• Demyeliniserend - komt vaak voor bij auto-immuunziekten, bij paraproteïnemische polyneuropathie of bij erfelijke demyeliniserende neuropathie.
• Gemengd - Bij diabetes (diabetes mellitus).

Volgens het type beschadigde zenuwvezel worden neuropathieën onderverdeeld in:

• motorische laesies
• sensorische laesies
• autonome laesies
• gecombineerde laesies

De meest voorkomende oorzaken van neuropathieën zijn de volgende ziektes:

• Sjogrensyndroom, lupus, reumatoïde artritis, Guillain-Barré-syndroom, chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie en vasculitis.
• Diabetes mellitus (suikerziekte) is de meest voorkomende oorzaak van polyneuropathie. De incidentie van diabetische neuropathie hangt af van de duur en de compensatie van de suikerziekte. Naar schatting heeft tot 10% van de patiënten op het moment van diagnose van de suikerziekte al enige pathologische veranderingen in de zenuwvezels. Bij een diabetesduur van 25 jaar heeft tot de helft van de patiënten diabetische neuropathie.
• Infecties - Triggers van neuropathie zijn onder andere virale of bacteriële infecties, waaronder de ziekte van Lyme, gordelroos (herpes zoster-virus), Epstein-Barr-virus (infectieuze mononucleose), hepatitis B en C, lepra, difterie en HIV.
• Erfelijke aandoeningen - Polyneuropathie komt bijvoorbeeld voor bij het erfelijke Charcot-Marie-Tooth syndroom en andere aangeboren syndromen.
• Kanker - De groei van een kwaadaardige of goedaardige tumor in de buurt van een zenuw kan leiden tot beklemming van de zenuw, die beschadigd raakt door chronische fysieke irritatie en onvoldoende toevoer van voedingsstoffen. Polyneuropathie komt voor bij sommige kwaadaardige ziekten waarbij een specifieke immuunrespons in het lichaam wordt opgewekt. Dit syndroom wordt paraneoplastisch genoemd en kan ook het allereerste teken van kanker zijn.
• Beenmergziekten - Dit zijn voornamelijk aandoeningen waarbij een abnormaal eiwit aanwezig is in het bloed. Deze ziekten worden monoklonale gammopathieën genoemd. Polyneuropathie komt ook voor bij kwaadaardig myeloom, lymfoom en bij een relatief zeldzame ziekte, amyloïdose.
• Andere chronische ziekten - Deze groep omvat nier- en leverziekten, bindweefselaandoeningen en endocrinologische ziekten zoals hypothyreoïdie.

Oorzaken van neuropathie afhankelijk van levensstijl:

• Overmatig alcoholgebruik bij mensen die lijden aan verslaving
• Ondervoeding bij mensen die lijden aan alcoholisme wat leidt tot vitaminetekort (avitaminose)
• Blootstelling aan giftige stoffen zoals industriële chemicaliën en zware metalen zoals lood en kwik
• Gebruik van bepaalde medicijnen, zoals chemotherapie bij kanker of bestraling, kan perifere neuropathie veroorzaken
• Ongevallen en verwondingen, zoals auto- of motorvoertuigongevallen, valpartijen of sportblessures, kunnen ernstige zenuwbeschadiging of -breuk veroorzaken. Het langdurig dragen van gips of het gebruik van krukken veroorzaakt zenuwcompressie en de ontwikkeling van neuropathie
• Een tekort aan B-vitamines, zoals B1, B6 en B12, of een tekort aan vitamine E en niacine, die cruciaal zijn voor een goede zenuwfunctie en regeneratie.

Risicofactoren:

• Diabetes mellitus is een risicofactor voor neuropathie, vooral als de suikerspiegel onvoldoende onder controle wordt gehouden of onbehandeld blijft.
• Gebruik van grote hoeveelheden alcohol, alcoholisme
• Chronisch vitaminetekort - hypovitaminose, vooral B-vitaminen
• Infectie met neurotrope virussen en bacteriën zoals de ziekte van Lyme, gordelroos, Epstein-Barr virus of hepatitis B en C of HIV
• Auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis en lupus, waarbij het immuunsysteem de eigen weefsels aanvalt
• Ziekten met verminderde nier-, lever- of schildklierfunctie
• Giftige chemicaliën op het werk of thuis
• Voorkomen van neuropathie bij familieleden, bijvoorbeeld moeder of broers en zussen

Zenuwen in het menselijk lichaam besturen en regelen alle functies. Ze worden over het algemeen onderverdeeld in drie typen, namelijk sensorische, motorische en autonome zenuwvezels.

Sensorische zenuwen ontvangen sensaties van de oppervlakte van het lichaam, maar ook van organen. Ze stellen ons in staat om sensaties zoals temperatuur, pijn, trillingen of aanraking waar te nemen.

Motorische zenuwen controleren de werking van spieren en maken beweging van de ledematen en lopen mogelijk.

Autonome zenuwen werken onafhankelijk, zonder onze wil. Ze regelen de bloeddruk, zweten, hartslag, spijsvertering, maag- en darmlediging, genitale functie en een goede oog- en blaasfunctie.

Elke zenuwvezel kan worden aangetast door neuropathie. Afhankelijk van welk van deze drie typen zenuwen beschadigd is, variëren de klinische symptomen van de ziekte.

Symptomen van polyneuropathie zijn onder andere:

• Geleidelijk begin van gevoelloosheid, beginnend in de vingers en tenen, prikkelingen of tintelingen in de voeten of handen die zich verder kunnen verspreiden in de bovenste en onderste ledematen.
• Scherpe, brandende, stekende, kloppende of prikkende pijn
• Extreme gevoeligheid voor aanraking, waarbij zachte aanrakingen als onaangenaam worden ervaren, bijv. het aanraken van een laken of dekbed als brandend ervaren
• Pijn in rust, bijvoorbeeld pijn in de benen, zelfs als deze niet zijn blootgesteld aan inspanning
• Moeite met evenwicht, ongecoördineerd lopen, vaak vallen
• Spierzwakte in de ledematen
• Gevoel van uitgerekte handschoenen of sokken op ledematen

Als de autonome zenuwen beschadigd zijn, zijn de symptomen vooral de volgende moeilijkheden:

• Een constant gevoel van koude, dunne, droge en gebarsten huid wanneer het zweten afbreekt
• Verlies van lichaamsbeharing, verminderde nagelgroei, gezwollen vingers
• Verminderde waarneming van de eigen hypoglykemie, wat zeer gevaarlijk is omdat diepe hypoglykemie een levensbedreigende aandoening is.
• Onjuiste lediging van de blaas of de darm, wat urineretentie en constipatie veroorzaakt
• Onvolledige en trage maaglediging (gastroparese), geassocieerd met misselijkheid, braken en onvermogen
• Slechte aanpassing van de ogen aan veranderingen in licht (vernauwing en verwijding van de pupil)
• Seksuele disfunctie, bijv. erectiestoornissen
• Hartritmestoornissen

Perifere polyneuropathie kan veel symptomen en mogelijke oorzaken hebben. Daarom vereist de diagnose ook een breed scala aan onderzoeken:

• Een gedetailleerde persoonlijke geschiedenis.

De arts zal naar de medische voorgeschiedenis vragen, inclusief de kenmerken van de symptomen, levensstijl, mogelijke invloed van giftige stoffen, drugs, alcohol. In de familiegeschiedenis zal hij geïnteresseerd zijn in het voorkomen van erfelijke, oncologische en neurologische ziekten.

• Lichamelijk neurologisch onderzoek

Omvat een uitgebreid onderzoek van het zenuwstelsel van het hele lichaam, zoals pees-bot reflexen, spierkracht en -tonus, gevoeligheid voor bepaalde sensaties zoals aanraking of trilling, en het vermogen om evenwicht en coördinatie te behouden.

• Biochemische bloedtesten en bloedtellingen

Bloed wordt afgenomen via een routine venepunctie, d.w.z. door bloed af te nemen uit een perifere ader. Het bloed wordt dan onderzocht op vitamine-, suiker- en afvalstoffen. Het bloedbeeld kan bloedarmoede, ontstekingsziekten of een abnormale immuunfunctie aantonen.

• Beeldvormend onderzoek

Een CT- (computed tomography) of MRI-scan (magnetic resonance imaging) kan verschoven tussenwervelschijven in de hals- of heiligbeenwervelkolom aantonen die op zenuwwortels drukken en deze beschadigen, wat pijn en verminderd gevoel in de ledematen verklaart.

Andere mogelijke bevindingen kunnen zogenaamde isthmische syndromen (samengedrukte zenuwen), tumoren of andere structurele aandoeningen van de zenuwen of bloedvaten zijn.

• Elektromyografie (EMG)

Van de aanvullende onderzoeken is het EMG-onderzoek, oftewel elektrofysiologisch onderzoek, het nuttigst. Het EMG-onderzoek registreert de elektrische activiteit en geleidingssnelheid van de zenuwen in de spieren.

Pathologische golfvormen en blokkades in de geleiding zijn tekenen van zenuwbeschadiging. Het wordt ofwel onderzocht met een elektrode vanaf het huidoppervlak, of er wordt een dunne naald (elektrode) in de spier gestoken, die vervolgens de elektrische activiteit meet wanneer de spier samentrekt.

• Huidbiopsie

Dit is een van de meer invasieve onderzoeken. Het wordt voornamelijk gebruikt om de pijnlijke vorm van diabetische polyneuropathie te diagnosticeren. In het genomen huidmonster wordt een afname van de dichtheid van de intraepidermale zenuwvezels gecontroleerd.

Er zijn ook verschillende patches die op de voet worden aangebracht. Als ze tijdens het dragen van kleur veranderen, duidt dit op de aanwezigheid van beschadiging van de zenuwvezels.

Het verloop van polyneuropathie hangt af van de oorzaak die de zenuwbeschadiging heeft veroorzaakt.

De dunne zenuwuiteinden zijn het meest gevoelig voor beschadiging. Daarom is polyneuropathie in het begin van de ziekte gelokaliseerd in de acrale delen van de ledematen. In de meest voorkomende diabetische polyneuropathie zijn dit de vingers.

Als de aandoening niet behandeld wordt, gaat de schade verder en ontwikkelt de polyneuropathie zich. De pijn en gevoelsstoornissen komen hoger, naar de enkels en kuiten van de onderste ledematen.

Na verloop van tijd verergeren alle symptomen van de ziekte en wordt het ongemak van de patiënt geaccentueerd.

Als medische hulp wordt uitgesteld, is de schade aan het zenuwweefsel in een vergevorderd stadium waarin regeneratie niet meer mogelijk is. In dit geval is de behandeling beperkt tot symptomatische behandeling, d.w.z. behandeling die de symptomen verlicht en niet de directe oorzaak van de ziekte behandelt.

Preventie

Juiste behandeling van bestaande diagnoses

De beste manier om de ontwikkeling van perifere neuropathie en polyneuropathie te voorkomen is om ziekten die het risico op zenuwbeschadiging inhouden, zoals diabetes, alcoholisme, reumatoïde artritis, hoge bloeddruk en kanker, consciëntieus te behandelen.

Gezonde levensstijl

Een uitgebalanceerd dieet is ook belangrijk voor deze ziekte en de preventie ervan. Zoals het gezegde luidt: we zijn wat we eten. Probeer daarom een dieet te volgen dat rijk is aan fruit, groenten, volle granen, mager vlees en peulvruchten als eiwitbron.

Vitamine B12-tekort kan worden voorkomen door vlees, vis, eieren, magere zuivelproducten en verrijkte granen te eten.

Vegetariërs of veganisten vullen vitamine B12 voornamelijk aan met granen. Omdat zij meer kans hebben op hypovitaminose, moeten ze ook vitamine B12 in supplementen nemen, bijvoorbeeld capsules.

Lichaamsbeweging is het beste medicijn. Probeer minstens drie keer per week minstens 30 minuten te bewegen. Gerichte fysiotherapie en revalidatie onder leiding van een specialist is ook uitstekend.

Probeer factoren die zenuwbeschadiging veroorzaken te vermijden. Deze risicofactoren zijn onder andere repetitieve bewegingen en geforceerde lichaamshoudingen die zenuwcompressie veroorzaken, toxische invloeden zoals chemicaliën op het werk of in de thuissituatie, roken en overmatig alcoholgebruik.