Schurft: wat is schurft, hoe herken je de symptomen en hoe kom je er vanaf?

Scabiës (lat. Scabies) is een zeer besmettelijke parasitaire huidziekte.

De naam van de ziekte is afgeleid van de belangrijkste verschijningsvorm, namelijk jeuk.
Het woord scabiës komt van het Latijnse woord scaber, wat krabben betekent.
De naam van de veroorzaker van de ziekte (de schurftmijt) Sarcoptes scabiei betekent het lichaam snijden door krabben.

De ziekte uit zich door het verschijnen van rode vlekken, puistjes en schaafwonden op de huid. Deze jeuken sterk en zorgen ervoor dat de patiënt gaat krabben.
In sommige gevallen krabt de patiënt zo erg aan zijn huid dat hij grote wonden veroorzaakt.

De veroorzaker van schurft is de vrouwelijke schurftparasiet.

De ziekte wordt overgedragen door direct contact met een besmette persoon (huidcontact, seksueel contact) of indirect contact met een besmet voorwerp (kleding, deken, beddengoed, handdoeken).

De ziekte komt meestal voor bij mensen met een lage hygiënestandaard (arme mensen die in slechte omstandigheden leven, daklozen).

Het komt ook vaak voor in sociale voorzieningen zoals hostels of andere accommodatie van lage kwaliteit (hostels voor arbeiders, hostels voor buitenlanders).

Interessant:
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt de wereldwijde incidentie van schurft geschat op 300 miljoen gevallen per jaar. De ziekte vertoont een stijgende trend.
Het treft mensen ongeacht ras en geslacht. Het komt echter het meest voor bij kinderen onder de 15 jaar en bij ouderen boven de 75.
Schurft is in het verleden ook toegenomen tijdens oorlogen of natuurrampen, wanneer hygiënische gewoonten niet konden worden gehandhaafd.

Scabiës was al bekend in de oudheid

Onze voorouders kenden schurft ook al sinds 2500 voor Christus.

De eerste schriftelijke vermelding dateert van 1200 voor Christus en wordt in de Bijbel vermeld.

Het werd door Aristoteles beschreven als een huidziekte met laesies waaruit kleine dieren kropen tussen 384 en 323 voor Christus. Sommige bronnen schrijven deze pionier toe aan de Arabische arts Ibn Zuhri.

Scabiës werd in meer detail gekarakteriseerd en benoemd in het jaar na Christus door de Romeinse arts Aulus Cornelius Celsus.

Pas in 1687 ontdekte de Italiaanse arts Giovan Cosimo Bonomo dat schurft werd veroorzaakt door een parasiet.

De veroorzaker van scabiës is de parasitaire mijt Sarcoptes scabiei variatio hominis (lat. Sarcoptes scabiei variatio hominis).
Hij behoort tot de ectoparasitaire mijten van de orde Acarina, de suborde Astigmata en de familie Sarcoptidae (Sarcoptera).

Hij valt menselijke gastheren aan en parasiteert erop. Er zijn verschillende soorten mijten die parasiteren op ongeveer 47 andere zoogdieren.

Bij mensen tast de mijt meestal de huid aan waar die het gevoeligst is.

Wat gebeurt er in de huid van een besmette mens?

Na een besmetting doorbreekt de mijt de beschermende huidbarrière en graaft gangen in de hoornlaag (epidermis) van de huid.

Binnenin de huid overleeft hij door zuurstof op te nemen via het hele lichaamsoppervlak en zich te voeden met de verhoornde huidlaag en weefselvloeistof.

Het vrouwtje, dat 0,2 tot 0,5 mm groot wordt, sluit de blinde uiteinden van de oppervlakkige lagen van de onderhuidse gangen af. Daar zet ze haar eitjes af en blijft ze zich voortplanten.

Het mannetje leeft alleen aan het huidoppervlak in ondiepe gangen en sterft 2 dagen na de copulatie.

Het vrouwtje legt meestal ongeveer 50 eitjes, die later uitkomen in nieuwe larven.

Na ongeveer twee tot drie weken wordt ongeveer een tiende van de larven volwassen.

De volwassen parasieten overleven 4 tot 6 weken in de menselijke gastheer en kunnen tijdens hun korte leven honderden nieuwe individuen produceren.

Buiten de levende gastheer sterven ze binnen ongeveer drie dagen. Ze zijn bijzonder gevoelig voor droogte, vochtigheid, zon of vorst.

Interessant:
Er is maar één bevrucht vrouwtje nodig om de infectie over te dragen.

Hoe wordt de infectie overgedragen?

De ziekte wordt overgedragen door direct contact met een besmet persoon, minder vaak door indirect contact met besmette voorwerpen.

Langdurige blootstelling is ook vereist voor overdracht.
Een korte handdruk met een zieke persoon is niet genoeg voor overdracht. Toch wordt scabiës relatief gemakkelijk overgedragen.

Lage hygiënische niveaus dragen ook bij tot de verspreiding van de ziekte.
Daarom wordt de ziekte het vaakst aangetroffen bij mensen met een lage hygiënestandaard (daklozenopvangcentra en dergelijke).

De ziekte kan echter overal en bij iedereen voorkomen.

Rechtstreekse overdracht van schurft

Infectie vindt meestal plaats na nauw lichamelijk contact dat langer duurt (knuffelen, seksuele overdracht).

De mijnworm is een zeer trage parasiet, dus huid-op-huidcontact moet lang duren.

Indirecte overdracht van schurft

Indirecte overdracht vindt plaats via besmette voorwerpen.

Het meest voorkomend is textiel zoals kleding, beddengoed en handdoeken.

Dit is de reden waarom scabiës in kleine epidemieën voorkomt in intramurale voorzieningen (sanitaire voorzieningen, hostels, kampen).

Interessant:
Schurft is een zeer besmettelijke ziekte die zich relatief snel verspreidt in bepaalde gemeenschappen.
De ziekte verdwijnt niet spontaan zonder adequate behandeling.
Elk geval moet verplicht worden gemeld bij een gezondheidspost en vervolgens in quarantaine worden geplaatst.
Behandeling is niet alleen noodzakelijk voor de patiënt, maar ook voor de directe contacten van de patiënt (familie, partner, huisgenoten).
Desinfectie van de omgeving en alle textiel is ook noodzakelijk.

Kan ik besmet raken door een besmet dier?

Veel mensen denken dat als hun huisdier schurft heeft opgelopen, zij het ook kunnen krijgen.

Het antwoord is: nee!

De reden is heel eenvoudig.

Dierlijke schurft (scabies animalis) wordt veroorzaakt door protozoën die anders zijn dan die van de mens.
Dierlijke protozoën parasiteren niet op de menselijke gastheer.

Bij nauw contact kan dierlijke schurft overgaan op mensen, maar ze blijven alleen op het huidoppervlak zitten.

Dierlijke mijnwormen hebben niet de mogelijkheid om zich permanent op de menselijke huid te vestigen en zich daar voort te planten.

Dierlijke mijnwormen kunnen van het huidoppervlak van mensen worden verwijderd met water en desinfectie.

Interessant:
Als een dier ernstig ziek is, kan een dierlijke ringworm lokale irritatie (allergie) op het menselijk lichaam veroorzaken. Het infecteert de menselijke gastheer echter niet.
Zodra het dier genezen is, verdwijnen deze lokale symptomen bij de mens.

Na een incubatietijd van ongeveer 2 tot 6 weken beginnen de eerste symptomen te verschijnen.
Het begin en de intensiteit zijn recht evenredig met de persoonlijke hygiëne.
Ze verschijnen eerder bij verwaarloosde personen.
Bij herhaalde besmetting met scabiës kunnen de symptomen al na 24 uur verschijnen.
Er zijn bevestigde gevallen waarbij de ziekte maanden tot jaren na elkaar optrad.

Desymptomen van schurft worden veroorzaakt door een allergische reactie op de mijten of hun eiwitten.
Deze eiwitten zijn aanwezig in de darmen van de mijt en komen via de uitwerpselen in contact met de gastheer.
De allergie gaat gepaard met de productie van specifieke IgE-antilichamen. Typische allergische symptomen, zoals jeuk of roodheid van de huid, kunnen daarom nog enige tijd na de behandeling aanhouden.

De eerste symptomen van schurft

De eerste symptomen van schurft zijn jeuk op de huid, die aanvankelijk alleen 's nachts optreedt.
De schurftmijt is het actiefst tijdens de slaap. Tegelijkertijd wordt de jeuk opgewekt door warmte en is daarom meer uitgesproken in bed tijdens de slaap.

Het onaangename jeukgevoel komt het vaakst voor op plaatsen waar de huid het zachtst en warmst is.

Typische (voorkeurs) plaatsen van jeuk:

• op de handen tussen de vingers
• aan de binnenkant van de polsen
• aan de binnenkant van de onderarmen
• in de elleboogkassen
• in de oksels
• rond de tepels van de borsten
• rond de navel
• in de lies
• rond de genitaliën
• aan de binnenkant van de dij
• in de popliteale fossa
• op de voetboog

Interessant:
Schurft wordt bij volwassenen meestal niet in het gezicht aangetroffen.
Zelden worden de handpalmen en voetzolen aangetast.

Jeuk dwingt de patiënt om te krabben. Vaak worden patiënten wakker met krassen op de aangetaste gebieden.

Objectief, bij nadere inspectie, is het mogelijk om rozegrijze gangen van 1 mm tot 2 cm groot te zien die de schurft heeft aangeboord.

De gangen in de huid zijn erythemateuze, lijnachtige formaties (soms lijkend op de letter S). Ze zijn lichtjes verheven en aan hun uiteinden is de schurft te zien als een donkerder punt onder een dun laagje huid.

Rond de gangen is er meestal een roodheid van de huid die lijkt op een muggenbeet.

Latere symptomen van schurft

Door de zeer intense jeuk en het daaropvolgende krabben, vormen zich eczemateuze afzettingen op de huid. Deze lijken op andere dermatosen zoals psoriasis of andere huidinfecties.

Op de kapotte delen van de huid vormen zich korsten, net als bij andere veelvoorkomende verwondingen.
De korst bevat een groot aantal parasieten. Daarom kan een patiënt met uitgebreide korsten besmettelijker zijn.

Kleinere puistjes (uitslag) tot rode papuleuze of vesiculaire formaties zijn meestal aanwezig aan de uiteinden van de gangen.

Symptomen van gevorderde en onbehandelde schurft

In het gevorderde stadium van de ziekte treedt overgroei van scabiës op (voornamelijk door gebrek aan behandeling of bij een onbehandeld individu). Hierdoor ontstaat uitgebreid eczeem.

In zeldzame gevallen gaan deze droge oppervlakkige huidlagen afschilferen.

Het afschilferen van de huid versterkt de jeuk en het krabben. Krassen, schaafwonden en wondjes op de huid verergeren ook.

Schurft verspreidt zich ook buiten de voorkeursgebieden (typische gebieden).

Complicaties van schurft

Huidafbraak is een gemakkelijke bron van secundaire huidinfectie.
Als een ander micro-organisme in de wonden terechtkomt, wordt de ziekte gecompliceerd door ontsteking veroorzaakt door een ander pathogeen.

Een geïnfecteerde wond is meestal rood, voelt warm aan en is pijnlijk.
Pyodermie (etterende huidinfecties) en pustels (met pus gevulde afzettingen) zijn vaak aanwezig.

De purulente afzettingen zijn bedekt met gele korsten (korstjes) die naar binnen sijpelen nadat de afscheidingen zijn opgedroogd.

Infectie van het hele lichaam (sepsis) is zeer zeldzaam.

Tabel met atypische vormen van scabiës:

Op het eerste gezicht is een eenvoudige diagnose op basis van klinische verschijnselen vaak moeilijk of onjuist.
Scabiës wordt vaak verward met andere jeukende dermatosen.
Het is vooral een ziekte uit de groep van prurigo of allergieën.

1. Een verkeerde diagnose komt meestal voor bij patiënten met een normale hygiëne.
2. De infectie kan echter ook optreden bij schone personen als ze eerder een plek hebben bezocht waar ze besmet konden raken of als ze in nauw contact zijn geweest met een besmet persoon.
3. Er zijn ook atypische vormen van scabiës die de diagnose kunnen bemoeilijken.

Onderzoek op basis van klinisch beeld en medische voorgeschiedenis

Ondanks het bovenstaande wordt de diagnose voornamelijk gesteld op basis van het klinische beeld.

Het klinische beeld wordt gedomineerd door jeuk en roodheid van de huid, krassen op de huid, eczemateuze laesies, niet-vervagende uitslag of papuleuze formaties.

Een visueel onderzoek is ook belangrijk om de hygiënestandaard van de patiënt vast te stellen. Er wordt een gerichte anamnese afgenomen, gericht op de sociale omstandigheden van de patiënt.

Een ander belangrijk anamnestisch aspect is om te achterhalen wat er de vorige dag is gebeurd en waar de patiënt ongeveer 6 weken geleden was.

Microscopisch onderzoek - direct bewijs van de parasiet

Op basis van de manifestaties van de ziekte wordt vervolgens een specialistisch medisch onderzoek uitgevoerd, waarbij de aanwezigheid van de parasiet in de huid wordt aangetoond.

De volgende stap is een biopsie van een deel van de huid en daaropvolgend microscopisch onderzoek van de diepere huidlagen, of een directe naaldprik van de parasiet uit de gang.

Een ervaren arts kan de juiste diagnose stellen na microscopisch onderzoek van de huidschilfers waar de schurft of zijn eitjes aantoonbaar aanwezig zijn.

Alarmerende diagnostische aspecten:

• verergering van de jeuk na opwarming.
• gelijkaardige symptomen bij een persoon in nauw contact met de patiënt
• het vinden van gangen met papels die in paren gerangschikt zijn

Tabel van ziekten waarmee scabiës het vaakst wordt verward

Schurft wordt veroorzaakt door besmetting van een vatbaar individu (zoogdier, mens) met de schurftparasiet.

De incubatietijd van scabiës vanaf de besmetting tot het verschijnen van de eerste symptomen bedraagt ongeveer 2 tot 6 weken in het geval van een eerste besmetting. In het geval van herbesmetting (herhaalde besmetting) kan de ziekte al na 24 uur verschijnen.

De eerste verschijnselen in de vorm van pruritus (jeuk op de huid) treden binnen een maand op.

De levenscyclus van de parasiet zelf is relatief kort (14 dagen). Sommigen zouden verwachten dat de dood van de parasiet het einde van de ziekte zou betekenen. Het tegenovergestelde is echter waar.

De ringwormparasiet graaft zich vervolgens in onder de bovenste laag van de huid (opperhuid), waar hij tunnels vormt en zijn eitjes legt.

Deze snelle vermenigvuldiging stagneert of bevordert de infectie, die nooit spontaan verdwijnt.
Zonder behandeling kan de aandoening alleen maar erger worden.

Uitgebreid krabben veroorzaakt niet alleen jeuk, maar ook pijn en secundaire infectie.

De prognose van een goed behandelde ziekte is echter zeer gunstig.

Preventie van schurft

De belangrijkste preventieve maatregel tegen het oplopen van schurft is het handhaven van hygiënische normen. Daarom moet persoonlijke hygiëne in acht worden genomen.

Hygiëneprincipes in de preventie van schurft:

• Regelmatige persoonlijke hygiëne
• regelmatig handen wassen
• minimaliseren van direct contact met mensen met lage hygiënestandaarden
• regelmatig wassen en strijken van persoonlijke stoffen (kleding, beddengoed...)
• geen toiletartikelen van anderen gebruiken
• geen kleding van anderen gebruiken
• hygiënemaatregelen in acht nemen in gemeenschappelijke ruimten (hostels, hotels...)