Pericarditis: ontsteking van de binnenbekleding van het hart. Wat zijn de oorzaken en symptomen?

Pericarditis is een ontstekingsziekte van het hartzakje (buitenste bekleding) van het hart. In veel gevallen treedt er een geleidelijke verbetering van de gezondheid op zonder gevolgen. Er kunnen echter ernstige complicaties optreden.

Het risico is met name de ontwikkeling van harttamponade en pericardiale effusie - de ophoping van vocht onder het hartzakje. Wat is de etiologie van pericarditis, symptomen en behandelingsmogelijkheden? De antwoorden op deze vragen en nog veel meer zijn te vinden in het artikel.

Het hartzakje in een notendop

Het hartzakje is een stevige beschermende zak (membraan) rondom het hart. Het bestaat uit 2 lagen, namelijk een buitenste vezelige en een binnenste sereuze laag. Onder fysiologische omstandigheden bevindt zich 20-30 ml vloeistof in de hartzakholte tussen de twee lagen.

Onder het hartzakje bevindt zich het myocard (hartspier) en de binnenste vezellaag is het endocard.

Functies van het hartzakje:

• Regulering (beperking) van de beweging van het hart
• Beschermende functie tegen infectie van het hart
• Wrijving van het hart tegen het omringende weefsel verminderen

Pericarditis

Een ontstekingsziekte van het hartslijmvlies van verschillende etiologieën. Het kenmerkende symptoom is pijn op de borst aan de linkerkant. In sommige gevallen lijkt het op een myocardinfarct. Er kan ook pijnscheut in de linkerschouder zijn.

Afhankelijk van de duur van het ontstekingsproces wordt pericarditis onderverdeeld in acuut en chronisch.

Pericarditis is een aandoening van het hartzakje, waarbij het hartzakjeweefsel gezwollen en ontstoken is. Een ontstekingslaesie op infectieuze of niet-infectieuze basis wordt direct in het hartzakje aangetroffen.

Dit ontstekingsproces verstoort de fysiologische functie van het hart.

Pericardiale effusie is een aandoening die wordt veroorzaakt door de ophoping van een grote hoeveelheid vocht tussen het hartzakje en het hart zelf. Onder fysiologische omstandigheden is er een kleine hoeveelheid vocht in het hartzakje waardoor het hart soepel kan bewegen binnen het hartzakje.

Een harttamponade is een verhoogde druk op het hart als gevolg van overmatige vocht- of bloedvorming in het hartzakje. Het gevolg is een verlaging van de hartoutput en onvoldoende bloedtoevoer naar het hele lichaam.

Het ernstigste gevolg van de aanwezigheid van overmatige vloeistof in het hartzakje is hemodynamische collaps door beklemming van de hartholtes (onvermogen om ze te vullen).

Het zich snel vormende vocht bij acute pericarditis kan het hart zodanig samendrukken dat het onmogelijk wordt om de rechterhartkamer met bloed te vullen.

Afhankelijk van de etiologie wordt pericarditis onderverdeeld in infectieuze en niet-infectieuze typen. Infectieuze oorzaken komen vaker voor.

Dit zijn voornamelijk virale en bacteriële infecties, schimmels (fungi) of parasieten.

Virale infecties omvatten voornamelijk Coxsackie, Ebstein-Barr virus, echovirussen, enterovirussen, parvovirussen, herpesvirussen of HIV. Bacteriële infecties omvatten Spathyloccocus, Coxiella burnetti of tuberculosebacteriën. Mycotische infecties omvatten voornamelijk Hipoplasma en Candida.

Niet-infectieuze pericarditis kan ontstaan als gevolg van auto-immuunziekten, stofwisselingsziekten of tumorziekten in de omgeving. Systemische lupus, sarcoïdose, reumatoïde artritis, vasculitis, hypothyreoïdie of mechanische schade aan het hartzakje zelf.

Het syndroom van Dessler (pericarditis na een myocardinfarct) en het postpericardiotomiesyndroom bij patiënten na een cardiovasculaire (hart)operatie behoren ook tot de mogelijkheden.

In de klinische praktijk wordt de term idiopathische pericarditis gebruikt om voornamelijk te verwijzen naar acute pericarditis waarbij de exacte etiologie niet is vastgesteld.

De manifestaties van de ziekte zijn ook afhankelijk van hoe snel pericarditis in het lichaam is ontstaan. Acute pericarditis uit zich vooral door een scherpe stekende pijn achter het borstbeen aan de linkerkant. De pijn kan uitstralen naar de linkerschouder, nek en kaak.

Als je bovenstaande acute symptomen ontwikkelt, moet je onmiddellijk de hulpdiensten bellen. Vooral als de pijn gepaard gaat met vegetatieve symptomen - zweten, zwakte of duizeligheid.

Pijn op de borst bij pericarditis kan echter ook dof en drukkend zijn.

Pericarditis kan gepaard gaan met ademhalingsmoeilijkheden, hartkloppingen, hoesten, toegenomen vermoeidheid, spierpijn en, als de aandoening progressief is, ernstige symptomen van hartfalen (zwelling van de enkels, kuiten of buikwand).

In het geval van chronische pericarditis zijn de klinische symptomen mogelijk niet erg uitgesproken. De aandoening ontwikkelt zich geleidelijk en het hartzakje kan zich tot op zekere hoogte aanpassen aan het toegenomen vochtvolume.

Mogelijke symptomen van pericarditis

• Pijn op de borst
• hartkloppingen
• Droge hoest
• Kortademigheid
• Verminderde ademhaling
• Zwelling van de onderste ledematen
• Moeite met slikken en hoesten
• Spier- en gewrichtspijn
• Verhoogde lichaamstemperatuur
• Overmatige vermoeidheid en zwakte

De specifieke diagnostische procedure wordt bepaald door de onderzoeksarts na het afnemen van een anamnese, het uitvoeren van een eerste basisonderzoek en het beoordelen van de klinische symptomen van de patiënt.

Het basisprincipe is de afname van een bloedmonster en de laboratoriumbeoordeling daarvan, die de aanwezigheid van besmettelijke virussen of bacteriën in het lichaam bevestigt of weerlegt. De waarden van ontstekingsmarkers (CRP, leukocytose) die de aanwezigheid van ontsteking in het lichaam van de patiënt bepalen, worden ook gedetecteerd.

De basisdiagnose van pericarditis omvat een ECG (elektrocardiografie). De elektrische activiteit van het hart wordt gemeten. Het resultaat is een ECG-curve die de exacte golven, oscillaties en intervallen van de individuele hartslagen van de patiënt bepaalt.

Aan de hand van de ECG-diagnose kunnen hartritmestoornissen worden opgespoord, waarvan pericarditis de oorzaak kan zijn.

Van de methoden voor fysieke beeldvorming wordt gebruik gemaakt van röntgenonderzoek. Op de thoraxfoto kan informatie worden verkregen over de vorm en grootte van de hartschaduw en kan de aanwezigheid van overtollig vocht (pleurale of pericardiale effusie) worden vastgesteld.

Een vergrote bolvormige hartschaduw kan een teken zijn van overmatige pericardiale effusie.

Momenteel wordt de voorkeur gegeven aan MRI of CT. Deze hebben een hogere gevoeligheid in de vroege stadia van de ziekte.

MRI (magnetic resonance imaging) en CT (computed tomography) worden voornamelijk gebruikt om een gedetailleerd beeld van het hartzakje te krijgen. Ze hebben de beste gevoeligheid voor het aantonen van verdikt en verkalkt hartzakje.

Echocardiografie is nuttig voor gedetailleerde beeldvorming van de interne structuren van het hart. Het beschrijft de grootte, toestand en structuur van de hartspier en hartkleppen.

Het onderzoek wordt voornamelijk uitgevoerd om vochtophopingen rond het hart op te sporen. Echocardiografie toont de systolische functie en eventuele vernauwingen van de hartkamers.

Hartkatheterisatie wordt gebruikt om tegelijkertijd de druk in de hartkamers te meten. Een speciale buis (katheter) wordt in het veneuze systeem ingebracht. Een katheter wordt rechtstreeks in het hart van de patiënt ingebracht.

Als er een grote effusie aanwezig is, wordt er pericardvochtanalyse (pericardiocentese) uitgevoerd. Het vocht wordt opgestuurd voor biochemische, microbiologische en pathologische laboratoriumanalyse.

Pericardiocentese is ook een therapeutische procedure om overmatige hoeveelheden pericardvocht af te voeren.

Prognose

Een goede prognose hangt af van vroegtijdige diagnose, identificatie van de oorzaak en deskundige behandeling.

De prognose van patiënten met pericarditis wordt beïnvloed door de intensiteit van de ontsteking en de gekozen behandeling. Virale pericarditis geneest in de meeste gevallen zonder restverschijnselen. De prognose van pericarditis veroorzaakt door beschadiging van het hart hangt af van de ernst ervan.

Elke oorzaak van acute pericarditis kan echter aanhouden en leiden tot latere chronische pericarditis.

Ziekten die vaak leiden tot chronische pericarditis zijn tuberculose, radiotherapie en aandoeningen na een hartoperatie. Verdikking, littekenvorming en verkalking van het hartzakje beperken vervolgens de vulling van het hart. Dit resulteert in zogenaamde constrictieve pericarditis.

Preventie van pericarditis

Preventie van pericarditis is beperkt, maar bepaalde principes en factoren kunnen het risico op het optreden ervan minimaliseren.

Eliminatie van het infectierisico, zorgvuldige hygiënemaatregelen en het vermijden van contact met besmettelijke personen zijn essentieel. Vaccinatie tegen bepaalde virussen zoals influenza of een gelijktijdig vaccin tegen de ziekte van Covid 19 wordt aanbevolen (vooral voor immuungecompromitteerde personen).

Als er sprake is van een andere medische diagnose, is professionele behandeling vereist om geassocieerde medische complicaties te voorkomen.

Een belangrijke factor in de preventie van ernstige pericarditis is vroegtijdige diagnose. Het is noodzakelijk om onmiddellijk medische hulp te zoeken bij de eerste symptomen.

Een sterk immuunsysteem is een essentiële voorwaarde voor een gemakkelijker verloop van de ziekte. Regelmatige lichamelijke activiteit, het vermijden van stress, een evenwichtig, gezond dieet en regelmatige inname van de nodige vitaminen en mineralen zijn aan te raden.