Hyperthyreoïdie: waarom ontstaat het en hoe uit het zich? + Waarden en behandeling

Hyperthyreoïdie is een ziekte en een klinisch syndroom veroorzaakt door een overmatige productie van schildklierhormonen, meer bepaald de hormonen thyroxine en triiodothyronine.

Als gevolg van deze overproductie van hormonen is er een versnelling van de stofwisseling, wat verschillende complicaties en manifestaties met zich meebrengt.

De ziekte komt voor bij ongeveer 2 procent van de bevolking en treft vrouwen meer dan mannen.

Je bent vaak geïnteresseerd in:
Wat is hyperthyreoïdie (en wat betekent hypothyreoïdie) en waarom komt het voor?
Hoe uit het zich en wat zijn de risico's?
Hoe wordt het behandeld en is verandering van dieet noodzakelijk?
Wat is de relatie met zwangerschap?

De schildklier is een belangrijk orgaan dat invloed heeft op het hele lichaam. Zijn functie is het produceren van hormonen. Deze hebben een effect op verschillende organen in het lichaam en op de stofwisseling. Stoornissen in de hormoonafscheiding hebben vervolgens een negatief effect.

De functie kan verhoogd of verlaagd zijn. Hyperthyreoïdie is een aanduiding voor overmatige productie van de hormonen.

Hyper = overmaat, meer dan normaal, overmatige activiteit/productie.
Hypo = tekort, minder dan normaal, onvoldoende activiteit/productie.
Hyperthyreoïdie = overmatige activiteit en hormoonproductie.
Hypothyreoïdie = onvoldoende activiteit en hormoonproductie.

Wat is de schildklier en zijn hormonen?

De schildklier heeft een belangrijke invloed op de stofwisselingsprocessen in het lichaam. Een storing in de werking ervan heeft niet alleen een negatieve invloed op de stofwisseling, maar ook op andere organen en het hele menselijk lichaam. De schildklier bevindt zich onder de huid aan de voorkant van de hals. Het schildkraakbeen dringt aan de bovenkant aan. Bij mannen is de klier goed zichtbaar en prominenter aanwezig.

De schildkliercellen maken hormonen, namelijk thyroxine (ook bekend als T4) en triiodothyronine (T3). Jodium is belangrijk voor hun vorming. T4 heeft vier en T3 heeft drie jodiumatomen. En naast jodium is ook selenium belangrijk bij de vorming van het T3-hormoon. Een tekort aan deze elementen heeft een negatief effect op de functie van de klier.

De schildklierhormoonwaarden zijn:
T3 = 3,5-6,5 pmol/liter
T4 = 12,0-22 pmol/liter
TSH-waarde = 0,5-5,0 mIU/liter

Naast jodium en selenium is er nog een hormoon dat de schildklier reguleert. Dit hormoon wordt gemaakt in de hypofyse en wordt TSH (thyrotroop hormoon of thyroïd stimulerend hormoon) genoemd.

Wat is het belang van schildklierhormonen?

Ze zijn betrokken bij de stofwisseling van suikers, vetten en ook eiwitten. Ze beïnvloeden de energiehuishouding. Hun werking is in het hele lichaam, in alle organen. Ze versnellen of vertragen het hart. Een ernstige verstoring kan leiden tot hartfalen.

De energiehuishouding heeft een effect op het gewicht van een persoon. Als het niet goed functioneert, kan het leiden tot gewichtsverlies of gewichtstoename. Op dezelfde manier beïnvloeden ze het suiker- en cholesterolgehalte. Schildklierhormonen zijn ook aanwezig in de lichaamseigen eiwitproductie.

Tijdens de intra-uteriene ontwikkeling zijn ze betrokken bij de ontwikkeling van de hersenen, zenuwen, spieren en botten van de foetus. Natuurlijk zijn ze ook betrokken bij de rest van het leven, tijdens de kindertijd, adolescentie of volwassenheid. Overtollige hormonen zijn bijvoorbeeld ook verantwoordelijk voor osteoporose.

Ziekte van de schildklier

Verschillende ziekten kunnen de functie van de schildklier en de productie van hormonen beïnvloeden. Hetzij door een toename of afname van de functie. Maar er zijn ook ziekten die de functie niet beïnvloeden en waarbij de hormoonproductie normaal blijft.

Professionele aanduiding van de functie van de schildklier, die zelfs door leken vaak wordt aangetroffen:

• verminderde functie (verminderde hormoonproductie) - hypothyreoïdie
• normale functie - euthyreoïdie
• verhoogde functie - hyperthyreoïdie, maar ook thyrotoxicose

De normale functie van de schildklier blijft bestaan, bijvoorbeeld bij knobbeltjes, tumoren of bepaalde ontstekingen van de klier. Bekend is ook de term struma, eigenlijk een vergroting van de klier zelf. Bij een grotere omvang is de struma duidelijk zichtbaar.

Een struma kan worden veroorzaakt door een knobbeltje, een tumor, een ontsteking of zelfs door een jodiumtekort. De vergroting kan echter achterwege blijven wanneer er sprake is van een ziekte. Wanneer er sprake is van een verminderde functie, kan de klier ook kleiner worden.

Wat is hyperthyreoïdie?

Overmatige hormoonproductie beïnvloedt de stofwisseling, het hele organisme en elk orgaan in het lichaam. De vakterm voor verhoogde hormoonproductie is hyperthyreoïdie. Het wordt veroorzaakt door verschillende ziekten. Thyrotoxicose, zoals overmatige hormoonproductie ook wordt genoemd, wordt niet alleen gekenmerkt door een verhoogde afscheiding van schildklierhormonen, maar ook door een verhoogde reactie van de perifere weefsels op deze hormonen.

De aandoening kent verschillende vormen. De storing kan perifere, centrale, ectopische en hCG-vormen hebben. De centrale vorm van de ziekte is relatief zeldzaam en houdt direct verband met bijvoorbeeld hypofyseadenoom. Bij de ectopische vorm is er dan weer een verband met eierstokkentumoren en hCG wordt meestal in verband gebracht met zwangerschap.

Hoe de ziekte zich ontwikkelt en hoe het zich manifesteert hangt ook af van de vorm, maar ook van de leeftijd en gezondheid van de patiënt. Sommige processen worden niet zodanig beïnvloed door een te hoge hormoonspiegel dat ze uiterlijk zichtbaar zijn. Over het algemeen veroorzaakt dit syndroom echter een versnelling van metabolische en andere processen in het lichaam.

De risicogroep van mensen die aan een schildklierziekte moeten denken, zijn vrouwen boven de 50 jaar.

Enkele risicofactoren:

• Positieve familiegeschiedenis (familiegeschiedenis van de ziekte).
• geschiedenis van schildklierafwijkingen
• aanwezigheid van schildklierantilichamen
• aanwezigheid van bepaalde symptomen
• verhoogd cholesterol
• diabetes type I
• coeliakie
• immuunproblemen
• medicijnen zoals amiodaron of biologische therapie
• bestraling, bestralingsbehandeling
• onvruchtbaarheid, spontane abortus, maar ook vroeggeboorte

Hyperthyreoïdie kan meerdere oorzaken hebben. De meest voorkomende oorzaak is de ziekte van Graves-Basedow, vooral bij jonge mensen. Bij ouderen overheersen toxisch adenoom en toxische struma. Minder vaak komt folliculair carcinoom van oxyfiele cellen voor.

Schildklierontsteking (thyroiditis) kan ook een oorzaak zijn van overproductie. Centrale oorzaken zijn onder andere hypofyseadenoom, dat TSH produceert. Dit stimuleert op zijn beurt de overproductie van schildklierhormonen. Zelden is er sprake van schildklierhormoonresistentie.

In sommige gevallen kunnen overtollige schildklierhormonen ook eierstok- of testikeltumoren veroorzaken. In het geval van zwangerschap komt hyperthyreoïdie voor bij vrouwen net na de bevalling, wanneer vrouwen last kunnen hebben van postpartum thyroiditis. Dit is slechts een tijdelijke aandoening.

Het kan ook worden veroorzaakt door het overmatig gebruik van tabletten die schildklierhormonen bevatten. Een verhoogde functie kan ook worden veroorzaakt bij de behandeling van hartritmestoornissen, wanneer het geneesmiddel amiodaron wordt ingenomen. Het kan ook optreden wanneer jodiumhoudende preparaten in verhoogde mate worden ingenomen. Een voorbeeld hiervan is het contrastmiddel dat wordt gebruikt bij röntgen- of CT-scans.

Overzicht van oorzaken van overproductie van schildklierhormonen:

• Ziekte van Graves-Basedow
• Schildklierknobbels, vooral bij ouderen
  • Nodulaire of zelfs polynodulaire struma, dat zijn meerdere schildklierknobbels
  • een solitaire nodule, d.w.z. een enkele knoop
• ontsteking (thyroiditis)
  • chronische auto-immune ontsteking (thyroïditis van Hashimoto)
  • granulomateuze thyroïditis
• schildkliertumor
  • Schildklieradenoom is de meest voorkomende maar goedaardige (benigne) tumor
  • folliculair carcinoom
• eierstokkanker, zoals teratoom
• testiculaire tumor
• hypofyse-adenoom, wat de centrale oorzaak is
• resistentie tegen schildklierhormonen
• overdosering van medicatie of geneesmiddelen
  • die schildklierhormonen bevatten
  • amiodaron
  • jodiumhoudende preparaten, contrastmiddel
• overproductie van hCG tijdens de zwangerschap, hCG is het hormoon choriongonadotrofine
• postpartum ontsteking, die na weken of maanden verdwijnt, zelfs zonder behandeling

Als gevolg van een verhoogde productie van de hormonen thyroxine en triiodothyronine treden algemene en specifieke symptomen op. Typisch is een versnelling van de stofwisseling, waardoor de energiebehoefte toeneemt. Als gevolg daarvan treedt gewichtsverlies op.

Iemand met hyperthyreoïdie is mager en wordt gekenmerkt door een niet aflatend hongergevoel, de zogenaamde wolvenhonger. Als gevolg van een snellere spijsvertering komt daar nog diarree bij. Over het algemeen is er sprake van spierzwakte en lichte tremor in de handen. Psychische stoornissen zijn slapeloosheid, vermoeidheid, stemmingsstoornissen en stemmingswisselingen, nervositeit.

Hartkloppingen zijn typisch, gebaseerd op een snelle hartslag of andere verstoringen van het hartritme. Boezemfibrilleren komt vaak voor. Hoge bloeddruk is ook aanwezig. De persoon kan kortademig worden bij inspanning. Zweten en opvliegers komen voor. Zwelling van de ledematen is merkbaar.

De schildklier kan groter worden, maar dit is geen hyperthyreoïdie. Deze vergroting wordt struma genoemd. Sommige mensen kunnen oogsymptomen krijgen, zoals

• pijn achter het oog
• uitpuilende, uitpuilende ogen (exophthalmos)
• onvermogen om de oogleden volledig te sluiten
  • veroorzaakt uitdroging van het oog, hoornvlies
• dubbel zicht
• brandend
• snijdend
• tranen
• stoornissen van het gezichtsvermogen, voor beklemming van de oogzenuw

Bij vrouwen kunnen stoornissen in de menstruatiecyclus optreden, met name minder frequente menstruatie of volledig uitblijven van de menstruatie. Hyperthyreoïdie moet ook worden vermoed in geval van miskraam of vroeggeboorte. Bij het mannelijk geslacht kunnen potentiestoornissen optreden.

Het uit zich ook op de huid, zowel met witte vlekken over het lichaam als met roodheid in het gezicht. De huid is zacht warm, vochtig en snel vet. De man heeft een versnelde haargroei, het haar is fijn, valt meer uit en wordt dunner.

De tabel geeft een overzicht van een groep subjectieve (door de patiënt gevoelde) en objectieve (uiterlijk zichtbare) symptomen

De ziekte kan worden opgespoord door de eerste symptomen. Bij jonge mensen ongewone hartkloppingen, snelle hartslag of zelfs zweten of vermoeidheid. Hyperthyreoïdie wordt ook vermoed bij gewichtsverlies en spijsverteringsproblemen. Dit zijn echter te algemene symptomen.

De meest betrouwbare tests zijn bloedtests. Deze meten de schildklierhormoonspiegels. De hormonen thyroxine (T3) en triiodothyronine (T4) zijn verhoogd. Vervolgens worden de TSH-spiegels beoordeeld. Bij het beoordelen van de hormoonspiegels is een beoordeling van TSH, T4 en T3 meestal voldoende.

Als het TSH-niveau laag is, betekent dit dat de productie ervan onderdrukt wordt door hoge niveaus van schildklierhormoon. Simpel gezegd produceert de adenohypofyse minder schildklier-stimulerend hormoon (TSH) wanneer er hoge niveaus van schildklierhormoon in het bloed zijn.

Een controlebloedtest voor TSH kan echter wijzen op een verminderde hypofysefunctie en andere problemen. Daarom is het beter om tegelijkertijd een T4- en T3-test te laten doen. Specifieke antilichaamonderzoeken zijn ook nuttig. Hun resultaat kan bijvoorbeeld de ziekte van GB of de ziekte van Graves-Basedow identificeren.

Aanvullende beeldvormende methoden zijn CT-scans, scintigrafie, röntgenfoto's van de schildklier en röntgenfoto's van de borstkas. De belangrijkste reden om een arts te zoeken is de medische voorgeschiedenis, zoals hartkloppingen en andere symptomen van de ziekte. De huisarts en de endocrinoloog werken samen om de diagnose te stellen.

De ziekte begint zich na verloop van tijd geleidelijk te manifesteren. Met name de stofwisseling en dus het hele organisme wordt versneld. De energiebehoefte is dus ook hoger. De persoon verliest gewicht en voelt van nature de zogenaamde wolvenhonger. Paradoxaal genoeg kan hij in sommige gevallen aankomen door overmatige voedselinname.

Er is algemene vermoeidheid, maar ook spierzwakte, geassocieerde psychologische moeilijkheden zoals angst. Men is prikkelbaar, nerveus. Men kan slaapstoornissen hebben. Deze moeilijkheden verergeren de mentale toestand.

Een verhoging van de hartslag veroorzaakt hartkloppingen. Indien onbehandeld, kunnen de aandoening en de climax ernstige hartritmestoornissen en ook hartfalen veroorzaken. Hiermee gepaard gaat een snellere kortademigheid bij meestal goed te verdragen inspanning.

Zweten, opvliegers, trillen van de ledematen, meer dorst en daardoor vaker plassen. De versnelling heeft ook invloed op de stoelgang en veroorzaakt diarree. Misselijkheid, een gevoel van misselijkheid of braken komt ook voor.

Bij vrouwen is hyperthyreoïdie een oorzaak van menstruatieproblemen. Er moet ook een verband worden gezocht als een vrouw een miskraam krijgt of niet zwanger wordt. Zelfs als ze te vroeg bevalt. Bij mannen is het ook een last op seksueel gebied. Het veroorzaakt erectiestoornissen en onvruchtbaarheid.

In sommige gevallen kan de overproductie van hormonen verband houden met een zwangerschap, waarbij het probleem wordt geassocieerd met hormonale veranderingen. Of in de periode kort na de bevalling ontstaat een schildklierontsteking. Dit is slechts tijdelijk, maar voor een tijd de reden voor de overproductie van hormonen.

De ziekte en de langdurige hormoonspiegels hebben ook invloed op de ogen. Er ontstaat een karakteristieke uitpuiling van de ogen (zogenaamde exophthalmos). Daarnaast kunnen de ogen geïrriteerd en pijnlijk zijn. In een laat stadium sluiten de oogleden niet meer.

Dit hangende ooglid heeft een negatief effect op de bevochtiging van het oog. Maar een ernstigere complicatie is de verminderde beweeglijkheid van de ogen, wat kan resulteren in dubbelzien. Huidproblemen zoals witte vlekken op het lichaam, roodheid in het gezicht en beschadiging van de nagels gaan ermee gepaard. Fijn en dunner wordend haar is ook een gevolg.

Hoe langer de ziekte ongecontroleerd is, hoe meer schade het aanricht. De moeilijkheden hebben een negatieve invloed op de levenskwaliteit. Mensen met dit probleem hebben ook problemen met zonnebaden, stoomsauna, alcohol- en koffiegebruik.

Vroegtijdig onderzoek en diagnose is daarom belangrijk. Een onaangename hartklopping is de eerste reden voor een bezoek aan de huisarts, die dan de klinische toestand en de medische voorgeschiedenis beoordeelt. Laboratoriumbloedonderzoek is de tweede keuze.

In het geval van schildklierproblemen wordt een endocrinoloog geraadpleegd. Problemen kunnen leiden tot een hartonderzoek of een chirurg. Maar met een juiste en vroege herkenning van de ziekte is behandeling de garantie op succes.

Wat is een thyrotoxische crisis?

Deze term is de benaming voor een aandoening waarbij de symptomen van hyperthyreoïdie escaleren. Deze complicatie bedreigt de gezondheid en het leven van de getroffen persoon. De oorzaak is een onbehandelde ziekte, maar ook een ontoereikende of slechte behandeling.

Overmatige productie van hormonen kan worden verergerd door de toediening van jodiumpreparaten, maar ook door onderbreking van de behandeling of infecties en andere problemen. Het uit zich door overmatige verergering van moeilijkheden, zoals bij hyperthyreoïdie.

Symptomen van een thyrotoxische crisis zijn:

• snelle hartslag, d.w.z. tachycardie boven de 150 impulsen per minuut
• duidelijke rusteloosheid
• delirium
• beven van het lichaam
• stijging van de lichaamstemperatuur, tot een koorts van meer dan 39 °C
• buikpijn
• gevoel van misselijkheid, braken
• diarree
• uitdroging