Het syndroom van Cushing: wat is het en hoe uit het zich + Behandeling

Het syndroom van Cushing is een zeldzame ziekte die ongeveer 1 tot 2 op de 500.000 mensen per jaar treft. Het staat ook bekend onder de naam hypercortisolisme, wat overmatige productie van cortisol betekent. Cortisol (hydrocortison) is een steroïdhormoon. Het speelt een zeer belangrijke rol in de stofwisseling en stressrespons van het lichaam.

De ziekte wordt geclassificeerd als een endocriene ziekte.

Veelgestelde vragen:
Wat is het syndroom van Cushing en waarom komt het voor?
Hoe komt het tot uiting, wat is de diagnose en hoe wordt het behandeld?

Het syndroom van Cushing is het gevolg van een langdurige en overmatige productie van dit hormoon. De productie ervan kan door verschillende mechanismen in gang worden gezet. Het wordt ook dienovereenkomstig gespecificeerd en gelabeld. De oorsprong kan exogeen maar ook endogeen zijn.

Het verschil tussen de exogene en endogene oorsprong van de ziekte:

1. exogeen treedt op wanneer een hormoon in een hogere dosis in het lichaam wordt gebracht (iatrogeen). Bijvoorbeeld bij behandeling met geneesmiddelen uit de groep glucocorticoïden.
2. endogeen ontstaat door een defect in de productie, d.w.z. overproductie.

Het probleem van de endogene vorm is complexer. Dit type kan worden veroorzaakt door overproductie:

• ACTH, een adrenocorticotroop hormoon, geproduceerd door de voorkwab van de hypofyse
• cortisol, in de bijnier
• CRH, afkorting van corticotropine releasing hormone (corticoliberine), is een zeldzamere vorm
• Pseudocushingoïde aandoeningen, waarbij de fout op een ander niveau van de hypothalamus-hypofyse-bijnierschorsas zit, een zeldzame aandoening

Wat is cortisol?

Cortisol is een steroïdhormoon dat wordt geclassificeerd als een glucocorticoïde. Het wordt geproduceerd in de bijnieren, meer specifiek in de bijnierschors. Voor de synthese van steroïdhormonen zijn vetten nodig, d.w.z. cholesterol, plasmalipoproteïnen, ook bekend als LDL en HDL.

Cortisol heeft een onvervangbare rol in het metabolisme van het lichaam, het beïnvloedt de toevoer van energie (suikers) naar de hersenen en de stimulatie van het cardiovasculaire systeem. Het is een essentieel stresshormoon.

De productie van cortisol wordt beïnvloed door de afscheiding van een ander hormoon, dat centraal wordt aangestuurd, dat wil zeggen vanuit het CZS (centraal zenuwstelsel). Om precies te zijn vanuit de hypofyse. Naar zijn functie ontleent het ook zijn naam, namelijk het adrenocorticotroop hormoon ACTH. Dit wordt gevormd in de voorste lob van de hypofyse.

Om het eenvoudig te houden: de secretie van ACTH wordt aangestuurd vanuit de hypothalamus. Om precies te zijn door een ander hormoon, en dat is corticoliberine. Het wordt ook wel CRH genoemd, van het Engelse corticotropin releasing hormone. Dit verhoogt de secretie ervan in de hypofyse.

Cortisol beïnvloedt en werkt in op:

• metabolisme
• energiehuishouding
• Het is belangrijk in de stressrespons en heeft een effect bij stress:
  • in de spieren
  • in de lever
  • alvleesklier
  • en werkt ook op vetweefsel als energieopslagplaats
  • katabool en antianabool
• suikermetabolisme, vooral de toevoer van suikers naar de hersenen tijdens een stressreactie
• vetmetabolisme, waarbij energie vrijkomt uit de vetreserves van het lichaam
• eiwitstofwisseling - aminozuren
• cardiovasculair systeem - verhoogt de bloeddruk en het hartminuutvolume
• onderdrukt immuunreacties, vermindert de productie van eosinofielen, leukocyten, lymfocyten, maar verhoogt het erytrocytengehalte
• heeft een ontstekingsremmende werking, die bijvoorbeeld wordt gebruikt bij allergische reacties en ontstekingen
• psyche

Hypothalamus-hypofyse-bijnierschorsas in het kort

De hypothalamus-hypofyse-bijnierschorsas is ook bekend onder de afkorting HPA en is een belangrijk neuro-endocrien systeem. Het speelt een belangrijke rol in de energiehuishouding en is betrokken bij de stressrespons. De componenten ervan werken op elkaar in en beïnvloeden het organisme en de hormonale, zenuw- en immuunprocessen.

Dit systeem bestaat uit drie componenten, namelijk

1. de hypothalamus, waar CRH wordt gevormd
2. de hypofyse, meer bepaald de adenohypofyse, die ACTH produceert
3. de bijnierschors, waar glucocorticoïden en dus cortisol in het bloed worden uitgescheiden.

De hele kwestie is complex en onnodig - en natuurlijk oninteressant - voor de gemiddelde persoon. Deze basisinformatie dient alleen om een idee te geven dat een probleem met de cortisolproductie verschillende oorzaken kan hebben. Dit is belangrijk bij het diagnosticeren van de onderliggende oorzaak en bij de behandeling van het syndroom van Cushing.

De oorzaak van de ziekte ligt in de verhoogde productie van cortisol. Dit kan verschillende oorzaken hebben. Zeldzaam zijn stoornissen in het verloop van HPA, minder vaak komt de oorzaak in de productie van CRH voor. In eerste instantie wordt het probleem geschat op een probleem met de secretie van ACTH of cortisol zelf.

De exogene oorzaak is te wijten aan een overmatige toevoer van het hormoon van buitenaf, meestal bij farmacologische behandeling wanneer de persoon glucocorticoïden toegediend krijgt. De endogene vorm is te wijten aan een verstoring in de productie van CRH, ACTH of cortisol.

De pseudo-shingoïde toestand wordt bijvoorbeeld geassocieerd met obesitas, alcoholisme, langdurige stress of zelfs een depressieve stoornis. Het endogene syndroom van Cushing wordt verder onderverdeeld in twee typen.

De tabel toont de verdeling van het syndroom van Cushing volgens de onderliggende oorzaak

Het syndroom van Cushing heeft invloed op meerdere lichaamssystemen en organen. Dit komt door het brede werkingsspectrum van cortisol, dat betrokken is bij de stofwisselings-, hormonale en immuunprocessen van het lichaam. Het is ook een belangrijk hormoon dat betrokken is bij het omgaan met de stressrespons.

Symptomen van het syndroom van Cushing, samengevat in onderstaande tabel

Minder typische symptomen van de ziekte zijn zwelling, vooral van de ledematen, hoofdpijn of frequent urineren. Bij vrouwen veroorzaakt de ziekte androgene veranderingen zoals haaruitval. Maar ook hirsutisme, dat is toegenomen haargroei op atypische plaatsen. Daarnaast is er sprake van hyperpigmentatie van de huid en toegenomen acnevorming. Een ernstige complicatie is onvruchtbaarheid. Bij kinderen kan de ziekte vertraging of zelfs stopzetting van de groei en seksuele ontwikkeling veroorzaken.

De diagnose van het syndroom van Cushing wordt in twee stappen uitgevoerd, door hypercotisme te bevestigen en de oorzaak van de overproductie van hormonen, ACTH of cortisol, vast te stellen. De voorgeschiedenis en het klinische beeld zijn belangrijk. Er wordt biologisch materiaal afgenomen. Het is noodzakelijk dat de man geen corticosteroïden gebruikt en dat vrouwen hormonale anticonceptiemiddelen gebruiken, minstens 6 weken voor de afname.

Er worden laboratoriumtests uitgevoerd op bloed en urine. In het bloed worden serumcortisol, ACTH en eventueel CRH bepaald. Specifiek wordt ook de zogenaamde dexamethason-suppressietest uitgevoerd. Een methode is het toedienen van dexamethason, een glucocorticoïdanaloog, in het bloed. Vervolgens wordt de hoeveelheid cortisol in het bloed gemeten. Er wordt ook bloed afgenomen om leukocyten en erytrocyten te bepalen, evenals biochemische parameters, glykemie en pH.

Urineonderzoek kan ook worden gebruikt voor de diagnose, omdat cortisol ook in de urine wordt uitgescheiden. Het cortisol in de urine wordt na 24 uur bepaald. Beeldvormende methoden, CT of MRI, worden gebruikt om een hypofyse- of bijniertumor te bevestigen. Röntgenfoto's worden gebruikt om osteoporose uit te sluiten of om pathologische fracturen te diagnosticeren.

Het verloop van de ziekte hangt ook af van de primaire oorzaak. Het kan langdurig zijn, maar ook snel. Typisch wordt een verandering in lichaamsvorm waargenomen, d.w.z. gewichtstoename. Het kenmerkende is de afzetting van vet in de voorkeursgebieden en de ontwikkeling van het zogenaamde spinnenfiguur of de stierenbult. De ledematen zijn dun, wat wordt geconditioneerd door spieratrofie.

De slappe spieren worden gevolgd door spierzwakte en pijn. De huid is dun, kwetsbaar en gemakkelijk te beschadigen. Wonden genezen slecht en de huid is gevoelig voor ontstekingen. Kneuzingen nemen toe. Valpartijen verhogen het risico op breuken door osteoporose. Het syndroom van Cushing is echter ook een oorzaak van pathologische breuken.

Onder de cardiovasculaire problemen staan hypertensie en het risico op andere cardiovasculaire problemen op de voorgrond. Dit risico wordt vermenigvuldigd door een stoornis in de vet- en suikerstofwisseling, een verhoogde bloedsuikerspiegel. In het algemeen is de ziekte een predispositie voor de ontwikkeling van het metabool syndroom.

De persoon in kwestie kan ook psychologische stoornissen en emotionele instabiliteit ontwikkelen. Bij kinderen is groeistilstand en vertraging van de seksuele ontwikkeling de oorzaak. Bij een snel begin van de moeilijkheden kan het typische klinische beeld niet verschijnen. Differentiële diagnose, onderscheid van andere oorzaken en behandeling zijn belangrijk.