Hersenschudding: wat is het en wat zijn de symptomen?

De nu beroemde term "hersenschudding" werd voor het eerst gebruikt door de beroemde Arabische arts en filosoof Razi Abu Bakr Muhammed ibn Zakariya, in Europa bekend als Rhazes. Hij was het die hersenschudding beschreef als een functionele hersenaandoening zonder duidelijke traumatische schade.

Dit was een keerpunt voor de toenmalige geneeskunde en vormt de basis voor ons huidige begrip van de aandoening.

De moderne technische term voor hersenschudding is mild hersenletsel en behoort tot de groep van de zogenaamde diffuse axonale letsels.

Het maakt 70-90% uit van alle hoofd- en hersenletsels.

Wereldwijd komt het voor bij 600 mensen per 100 000 inwoners per jaar. Ongeveer de helft van hen moet in het ziekenhuis worden opgenomen. Mannen worden twee keer zo vaak getroffen als vrouwen. De meest risicovolle groep zijn jongeren van 15 tot 24 jaar.

Een hersenschudding is een omkeerbare en globale stoornis van de hersenfunctie.

Het is een voorbijgaand functieverlies van synapsen, dat zijn verbindingen tussen individuele zenuwcellen. Synapsen worden gebruikt om te communiceren tussen zenuwcellen en om informatie door te geven aan hogere of lagere hersencentra. Bij een hersenschudding is er een veralgemeende asynaps, of kortstondig verlies van zenuwverbindingen.

Het wordt veroorzaakt door een externe mechanische kracht. Meestal gaat het om een directe klap op het hoofd, het gezicht, de nek of een ander lichaamsdeel met overdracht van traagheidskrachten naar de schedelholte waar zich de hersenen bevinden.

Schade aan axonen leidt tot plotselinge veranderingen in de neurologische functie. Deze veranderingen worden eerder veroorzaakt door functioneel verlies van sommige neuronale verbindingen dan door structurele schade.

Structurele schade aan de hersenen treedt niet op.

Een hersenschudding uit zich in karakteristieke subjectieve en objectieve symptomen. De symptomen zijn niet blijvend, ze treden slechts tijdelijk op en verdwijnen meestal geleidelijk. Sommige gewonden kunnen gedurende langere tijd last hebben van de symptomen.

De moeilijkheden zijn niet blijvend.

De basisoorzaak is een sterke versnelling of vertraging van het hoofd.

Bij zo'n plotselinge verandering in de beweging van het hoofd verandert de positie van aangrenzende delen van de hersenen. Deze afzonderlijke hersendelen verschuiven door de traagheidskracht en de fijne zenuwvezels - de axonen - raken verstoord.

Deze schade treedt op in de witte stof van de hersenen.

De reticulocorticale banen zijn het meest aangetast. Deze banen verbinden de hersenstam, meer bepaald de reticulaire formatie, met de hersenschors. De ontkoppeling van deze twee functionele eenheden resulteert in het meest typische symptoom van een hersenschudding, namelijk bewusteloosheid.

Als de axonale schade niet uitgebreid is, kan alleen een bewustzijnsverandering optreden. De bewustzijnsverandering uit zich in verschillende stoornissen in de perceptie van de omgeving.

Axonale schade wordt veroorzaakt door twee mechanismen:

1. Axon stretch - Deze schade is reversibel, d.w.z. omkeerbaar. Zenuwverbindingen kunnen nog regenereren tot hun oorspronkelijke vorm.
2. Asbreuk - Deze schade is onomkeerbaar, d.w.z. blijvend.

De meest voorkomende oorzaken van een hersenschudding:

• Auto-ongeluk.
• Schotwonden.
• aanrijding door voetgangers
• arbeidsongevallen
• sportblessures, bijv. fietsen, skiën, schaatsen
• vallen van trappen, ladders, bedden en bomen
• aanval

Bij deze ongevallen is er een specifiek mechanisme van het letsel. Het kan gaan om een hoofdbeweging die plotseling wordt gestopt door een onbeweeglijk object, zoals een hoofd dat een voorruit raakt bij een auto-ongeval, een hoofd dat op de grond valt, enz.

Het tweede letselmechanisme is de krachtige impact van een bewegend voorwerp op het hoofd, zoals een klap van een stomp voorwerp bij een gewelddadige aanval.

Het klinische beeld van een hersenschudding moet aan ten minste één van de volgende kenmerken voldoen:

• verwarring of desoriëntatie
• bewusteloosheid die minder dan 30 minuten duurt (kan helemaal niet optreden)
• posttraumatisch geheugenverlies, amnesie genoemd, dat niet langer dan 24 uur duurt (meestal heeft de patiënt geen herinnering aan wat hem is overkomen of aan het letsel of de omstandigheden daarvan)
• andere focale neurologische symptomatologie, zoals neurologische tekorten of de aanwezigheid van convulsies.

Bewustzijn en bewustzijnsstoornissen

Het meest dramatische symptoom van een hersenschudding kan al dan niet kortstondige bewusteloosheid zijn.

Veranderingen in het bewustzijn, zoals geheugenstoornissen, desoriëntatie in ruimte en tijd, verwarring en gedragsveranderingen, komen vaker voor dan volledige bewusteloosheid.

Voorbeelden van kenmerkende gedragsveranderingen zijn de volgende:

• vertraagde reacties
• herhaling van dezelfde vragen
• onzinnig praten
• verminderde coördinatie van bewegingen
• rusteloosheid
• emotionele instabiliteit
• angst
• huilerigheid

Deze symptomen verdwijnen meestal binnen enkele minuten.

Verslechtering van het geheugen

Geheugenverlies kan worden onderverdeeld in twee typen op basis van de temporele volgorde van het geheugenverlies:

1. Retrograde (pretraumatische) amnesie - De gewonde persoon heeft geen herinnering aan de omstandigheden van het letsel en wat eraan voorafging, geen herinnering aan de tijd vóór het letsel.
2. Anterograde (posttraumatische) amnesie - Geen herinnering aan de gebeurtenissen na het ongeval, geen herinnering aan waar hij wakker werd, wat er met hem gebeurde nadat hij wakker werd, enz.

Spasmodische activiteit

Dit zijn comazuipen die geen deel uitmaken van de aanval. Ze treden ongeveer 2 seconden na een klap of impact op.

Het begin van de krampen wordt gekenmerkt door het feit dat de gewonde kortstondig volledig verstijft, gevolgd door bilaterale maar asymmetrische stuiptrekkingen van de spieren van de bovenste en onderste ledematen. Zij kunnen tot 3 minuten duren.

Ze zijn vergelijkbaar met de zogenaamde spasmodische syncope.

Somatische begeleidende symptomen

Enkele minuten na de hersenschudding komen de symptomen op de voorgrond van het ziektebeeld, waar de gewonde persoon gedurende verschillende perioden last van kan hebben.

Deze symptomen omvatten

• hoofdpijn
• duizeligheid
• misselijkheid
• braken
• slapeloosheid
• snelle vermoeidheid
• overgevoeligheid voor licht en geluid
• aandachtsstoornissen
• geheugenstoornissen
• vertraging van het denken
• verminderde prestaties
• emotionele instabiliteit
• sombere stemming
• angst
• nervositeit
• apathie

Sommige hiervan verschijnen pas 1-2 weken na het letsel.

De symptomen beperken het vermogen van de patiënt om te integreren in het normale persoonlijke en beroepsleven ernstig.

De diagnose is gebaseerd op een voorgeschiedenis van hoofdtrauma met kenmerkende mechanica. Daarnaast is een neurologisch onderzoek of onderzoek door een traumatoloog nuttig.

De neuroloog kijkt naar focale symptomatologie. Hij controleert onder meer pupilbewegingen, oogbewegingen, gevoeligheid, pees-spierreflexen, piramidale verschijnselen en meningeale symptomen.

De Glasgow Coma Scale (GCS) is ontwikkeld door deskundigen voor een objectieve beoordeling van het bewustzijn.

Hij beoordeelt stoornissen in drie neurologische categorieën:

1. oogopening - 1 tot 4 punten
   • spontane oogopening (4 punten)
   • opening bij aanspreken (3 punten)
   • opening bij pijnlijke actie (2 punten)
   • geen oogopening (1 punt)
2. beste vocale expressie - 1 tot 5 punten
   • gepaste verbale reactie (5 punten)
   • onvoldoende verbale reactie (4 punten)
   • reageert alleen met enkele woorden (3 punten)
   • onverstaanbare geluiden (2 punten)
   • geen antwoord (1 punt)
3. beste motorische reactie - 1 tot 6 punten
   • voert een passende beweging uit wanneer daarom wordt gevraagd (6 punten)
   • voert een automatische verdedigingsbeweging uit bij een pijnlijke prikkel (5 punten)
   • voert een automatische vluchtbeweging uit bij een pijnlijke prikkel (4 punten)
   • voert een niet-specifieke flexiebeweging van de ledematen uit bij een pijnlijke prikkel (3 punten)
   • voert een niet-specifieke strekbeweging van de ledematen uit bij een pijnlijke prikkel (2 punten)
   • voert geen beweging uit als reactie op pijn (1 punt)

Als de som van de GCS-scores 15-13 is, is er geen of slechts een lichte bewustzijnsstoornis.

Als de GCS score 12-9 is, is er sprake van matige bewustzijnsstoornis.

Een GCS lager dan 8 wijst op ernstige bewustzijnsstoornissen en coma.

De traumachirurg zorgt voor duidelijke uitwendige letsels aan de harde bekleding van het hoofd of andere letsels als gevolg van een uitgebreider polytrauma.

De volgende stap bij het beoordelen van een hersenaandoening is het uitvoeren van een beeldvormend onderzoek. De meest voor de hand liggende en snelst uit te voeren is een CT-scan van de hersenen. De bevindingen zijn negatief voor een hersenschudding en het hersenweefsel is vrij van duidelijke structurele veranderingen.

Beeldvorming door middel van magnetische resonantie van de hersenen kan echter veranderingen in het signaal van het weefsel aantonen. Dit zijn kenmerkend lichtgevende (hypersignaal) foci in het corpus callosum (deel van de hersenen dat tot de zogenaamde basale ganglia behoort), in de witte stof van de test onder de hersenschors, in de thalamus en in de hersenstam.

Differentiële diagnose

Voor een juiste diagnose is het belangrijk andere oorzaken van bewusteloosheid uit te sluiten:

• epileptische aanval
• syncope (kortstondige bewusteloosheid met plotselinge bloeddrukdaling)
• hartritmestoornis
• intoxicatie (vergiftiging)
• decompensatie van diabetes en daaropvolgende coma

Routineonderzoeken zoals bloedafname voor biochemisch onderzoek, bloedbeeld, ECG, röntgen en andere volgen.

Na een harde klap of impact is er een kortdurende "uitschakeling". Vaak treedt bewusteloosheid op, maar dit is geen toestand. Er is sprake van hypotonie (verminderde spiertonus), verlies van pees-spierreflexen, vertraagde hartslag (bradycardie), verlaagde bloeddruk (hypotensie).

Geleidelijk komt de gewonde weer bij bewustzijn.

Onmiddellijk na het ontwaken is hij gedesoriënteerd. Hij kan niet herkennen waar hij is, welke dag het is, wat er met hem gebeurd is. Hij is zich niet bewust van zijn andere verwondingen.

Hij is niet in staat eenvoudige taken en opdrachten uit te voeren, kan niet opstaan, is traag, spreekt onsamenhangend, vaak onbewust. Zijn bewegingen bij het uitvoeren van normale activiteiten zijn ongecoördineerd.

Een dergelijke situatie baart de patiënt zorgen.

Er is sprake van angst, shock, huilen en depressieve gedachten.

Sommige specifieke soorten mensen ervaren een hersenschudding met kenmerkende verschillen. Tot deze groep behoren mensen die al vóór het letsel enige functionele en structurele schade aan de hersenen hebben opgelopen, zoals alcoholisten, drugsgebruikers en mensen met een degeneratieve hersenziekte.

Zij ontwaken rusteloos en agressief uit bewusteloosheid, en verwerpen de realiteit en de ernst van het letsel. Zij willen vaak de eerste hulp verlaten en duwen de behandelende personen weg. Deze toestand wordt posttraumatische slaperigheid genoemd.

Symptomen na een hersenschudding

De symptomen verdwijnen meestal binnen enkele dagen of weken.

Bij topsporters duren de symptomen na een hersenschudding 7 tot 10 dagen. Bij de algemene bevolking verdwijnen de subjectieve klachten binnen 3 tot 12 maanden.

Ongeveer 5% van de patiënten die een hersenschudding hebben opgelopen, blijft tot een jaar na het letsel last houden van ten minste één symptoom.

De meest voorkomende symptomen zijn:

1. hoofdpijn
2. duizeligheid bij het veranderen van de positie van het hoofd of het lichaam
3. vermoeidheid
4. stoornissen in de aandacht
5. geheugenstoornissen

Herhaaldelijk hoofdletsel, zoals bij boksers, dat gepaard gaat met een hersenschudding kan leiden tot een neurodegeneratieve ziekte die progressieve tauopathie wordt genoemd. Dit wordt ook wel chronische traumatische encefalopathie genoemd.

Sporters onder de 20 jaar die herhaaldelijk een hersenschudding oplopen, kunnen een gevreesde ziekte ontwikkelen die second impact syndrome wordt genoemd.

Het veroorzaakt zwelling van de hersenen na een tweede hersenschudding op een moment dat de patiënt nog niet hersteld is van de eerste hersenschudding.

Als gevolg van het herhaalde trauma verliezen de bloedvaten plotseling hun vermogen om de bloeddruk te reguleren, met een gelijktijdige verhoging van de druk door vrijgekomen adrenaline en stress.

Dit syndroom heeft een sterftecijfer tot 50%.

Hersenschudding bij kinderen

Bij kinderen is dit het meest voorkomende type craniocerebraal letsel.

Net als bij volwassenen is het een diffuus en functioneel letsel dat volledig omkeerbaar is.

Bewusteloosheid is evenmin een aandoening bij kinderen, maar kan wel voorkomen, en in verschillende mate.

Het klinische beeld vertoont de volgende kenmerken

• bewusteloosheid
• geheugenverlies
• misselijkheid
• braken
• hoofdpijn
• verwarring
• duizeligheid
• slaperigheid
• concentratiestoornissen
• dubbel zicht
• nervositeit
• vertraagde reacties
• stabiliteitsstoornissen
• stuiptrekkingen

Een combinatie van verschillende symptomen komt vaak voor.

De ernstigste zijn bewusteloosheid, braken en geheugenverlies.

De geheugenstoornis is meestal retrograde, dat wil zeggen dat het kind geen herinnering heeft aan de omstandigheden vlak voor het ongeval.

De diagnose is gebaseerd op de voorgeschiedenis en neurologisch onderzoek. Bij ernstig hoofdletsel is onderzoek door een traumachirurg of chirurg noodzakelijk.

Van de beeldvormende onderzoeken zijn CT en MRI van de hersenen het belangrijkst. Ultrasonografie (USG) van de hersenen via de fontanel is ook mogelijk bij kinderen die de schedelnaden nog niet hebben vergroeid.

De behandeling begint met observatie van de patiënt. In de thuissituatie worden lichamelijke rust, voldoende slaap en consequente hydratatie bevolen. Bij jonge kinderen met voortdurend braken is infuus-rehydratatietherapie noodzakelijk.

Lees ook het artikel:Hoe herken je een hersenschudding bij kinderen? Hoe uit het zich en waarom alert zijn?