De ziekte van Alzheimer is een van de meest voorkomende degeneratieve ziekten van de hersenen.

Wat is Alzheimer en wat is dementie?
Is er een verschil tussen beide?
Hoe ontstaat Alzheimer en waarom?
Hoe uit het zich, wat zijn de stadia?
Antwoorden op deze veelgestelde vragen en andere interessante informatie vindt u in dit artikel.

Dementie is een ziekte die wereldwijd naar schatting 25 miljoen mensen treft, waaronder 5 miljoen in Europa. Dit aantal neemt elk jaar toe.

Het is een ziekte met een reeks symptomen die veroorzaakt worden door meerdere stoornissen op verschillende niveaus van de hersenen.

Het meest bekende kenmerk van dementie is het geleidelijke geheugenverlies. Het is echter belangrijk om duidelijk te maken dat niet elke geheugenstoornis dementie is. Bovendien heeft 'Alzheimer' andere, ernstige symptomen die zowel de patiënt als zijn of haar naaste familie onbekwaam maken.

De term dementie is een label voor verschillende soorten degeneratieve ziekten:

1. Alzheimer dementie (AD)
2. multi-infarct dementie, ook wel vasculaire dementie genoemd
3. subcorticale atherosclerotische encefalopathie (ziekte van Binswanger)
4. Lewy Body dementie
5. frontotemporale dementie
6. gemengd type dementie
7. dementie als gevolg van een andere chronische ziekte, zoals een stofwisselingsziekte

De ziekte van Alzheimer is duidelijk een van de meest voorkomende degeneratieve ziekten van de hersenen.

Ongeveer 4% van de mensen boven de 65 jaar heeft een vorm van degeneratieve hersenziekte.
Tot 60% heeft de ziekte van Alzheimer.

De basis van de ziekte van Alzheimer is het afsterven van zenuwcellen in de hersenen, met de vorming van plaques en neurofibrillaire tangles. Deze veranderingen veroorzaken het kenmerkende klinische beeld van dementie.

De diagnose dementie moet aan bepaalde criteria voldoen

Het geheugen, de denkfunctie, de oriëntatie, het emotionele niveau en de fysieke mogelijkheden van de patiënt worden beoordeeld.

Geheugen

Geheugenverlies valt het meest op bij het onthouden van nieuwe informatie.

In een verder gevorderd stadium is het ook een uitdaging om oudere herinneringen op te halen. Informatie van de patiënt moet altijd worden geobjectiveerd en geconfronteerd met informatie van een naaste, meestal de familie.

Er zijn ook specifieke neuropsychologische tests die geheugenstoornissen objectiveren.

Denken

Een ander teken is het verlies van cognitieve functie. Zo verliest de patiënt zijn beoordelingsvermogen, heeft hij een vertraagd denkvermogen, wordt hij onhandig in het plannen, organiseren en verwerken van gewone informatie.

Cognitieve stoornissen omvatten het volgende:

1. afasie - verlies van begrip en het vermogen om ideeën met woorden uit te leggen
2. apraxie - het onvermogen om fysieke handelingen en complexe bewegingen uit te voeren wanneer ze uitgedaagd worden, hoewel de motorische vaardigheden niet aangetast zijn
3. agnosie - de patiënt is niet in staat om gewone voorwerpen te identificeren, hoewel het zicht en de tastzin en andere zintuigen niet zijn aangetast
4. het niet kunnen plannen, opeenvolgen van stappen, organiseren van routineactiviteiten

Bewustzijn

De kwaliteit van het bewustzijn is meestal lange tijd zeer goed, d.w.z. er is geen sprake van een verduisterd bewustzijn.

Emoties

AD-patiënten worden gekenmerkt door een geleidelijk verlies van emotionele controle en motivatie.

Emotionele labiliteit, prikkelbaarheid, apathie en desinteresse of grofheid zijn aanwezig.

Geheugenverlies wijst niet op de aanwezigheid van dementie

Wij beschouwen dementie niet als:

• Leeftijdsgerelateerde cognitieve achteruitgang - leeftijdsgerelateerde vertraging van het denken met milde geheugenstoornissen en afname van het hersenvolume.
• Milde cognitieve achteruitgang - geheugenverlies en achteruitgang in het denken zijn niet significant genoeg om als dementie te worden aangemerkt, maar zijn ook erger dan bij normaal ouder worden.

De ziekte van Alzheimer is nog steeds het onderwerp van studies en onderzoek en daarom verandert de verklaring van de oorzaken voortdurend.

Vandaag de dag zijn er verschillende theorieën over het ontstaan ervan, waarvan sommige klinisch bewezen zijn en andere alleen nog maar onderzocht worden.

Afname van hersenvolume

Vermindering van het hersenvolume of atrofie is het meest opvallende kenmerk van AD op beeldvorming van de hersenen. De vermindering is vooral aanwezig in de temporale kwab.

De hersenen zijn kleiner maar ook lichter.
Ze wegen tussen 900 en 1150 gram.
Gezonde hersenen wegen tot 1350 gram.

Deze krimp is te wijten aan het verlies van zenuwcellen in de hersenschors en demyelinisatie (verlies van myeline, de bedekking van zenuwen) in de subcorticale gebieden van de hersenen.

Seniele plaques en neurofibrillaire desorganisatie

Primaire dementieën zijn proteïnopathieën. In dit geval wordt een bepaald pathologisch type eiwit aangetroffen in de hersenen. Dit eiwit (proteïne) is neurotoxisch en beschadigt zenuwcellen door niet-infectieuze ontstekingen in de omgeving te veroorzaken.

Bij AD is er een ophoping van het pathologische eiwit beta-amyloïde, dat de kenmerkende seniele plaques vormt. Deze plaques ontstaan extracellulair, dat wil zeggen buiten de zenuwcel.

Het tweede eiwit is het Tau-eiwit, dat wordt afgezet in neurofibrillaire tangles. Deze vormen zich binnenin de zenuwcel, of intracellulair.

Het resultaat is directe schade aan zenuwcellen en hun geleidelijke verlies.

Lage choline acetyltransferase activiteit

Choline acetyltransferase is een enzym dat acetylcholine synthetiseert uit choline.

Acetylcholine is een belangrijke stof in het zenuwstelsel waarmee informatie tussen zenuwcellen wordt verspreid.

Het wordt een neurotransmitter genoemd.

De depletie ervan in de hersenschors en hippocampus wordt in verband gebracht met de ontwikkeling van cognitieve stoornissen bij AD, vooral spraakgerelateerde stoornissen.

Het veroorzaakt geen structurele veranderingen in de hersenen.

Immunologische ziekten

De aanwezigheid van frequente ontstekingen, vooral op middelbare leeftijd, verhoogt het risico op het ontwikkelen van AD op oudere leeftijd.

Deze hypothese is recent ontstaan en het verband is nog niet direct bewezen.

Genetica

De ziekte van Alzheimer heeft ook een genetisch overdraagbare vorm. Het is een familiaire dementie die een autosomaal dominante ziekte is.

Dit betekent dat de ziekte wordt overgeërfd van ouder op kind en dat beide geslachten kunnen worden getroffen. Als één ouder deze dementie heeft, is de kans dat een kind wordt geboren met de aanwezige mutatie tussen 50-75%.

Het wordt veroorzaakt door mutaties in drie genen:

• het gen voor amyloïd precursor proteïne, gelegen op chromosoom 21.
• het gen voor preseniline-1, gelegen op chromosoom 14
• het gen voor preseniline-2, gelegen op chromosoom 1

Risicofactoren

De sporadische vorm van AD wordt veroorzaakt door een combinatie van bepaalde genetische aanleg en omgevingsfactoren die we risicofactoren voor AD noemen.

Sommige daarvan kunnen we niet controleren, andere wel.

Oncontroleerbare risicofactoren:

• Leeftijd
• Het dragen van specifieke genetische informatie voor 'alipoproteïne E'. Dit is een gen dat alleen vatbaarheid voor AD veroorzaakt, het is er geen directe oorzaak van.

Beïnvloedbare risicofactoren:

• hoog cholesterol met verhoogd LDL
• verhoogd glycerol
• zwaarlijvigheid
• hoge bloeddruk
• hart- en vaatziekten
• diabetes
• roken
• alcoholisme
• lagere opleiding
• onvoldoende fysieke en mentale activiteit

De basissymptomen van dementie zijn tweeledig.

In de eerste plaats zijn er cognitieve stoornissen, maar daarnaast zijn er ook niet-cognitieve stoornissen (de zogenaamde neuropsychiatrische stoornissen), lichamelijke symptomen en symptomen van functionele beperkingen.

Cognitieve symptomen:

• geleidelijk geheugenverlies
• verminderd denken
• beoordelingsvermogen
• slechte oriëntatie in ruimte en tijd, desoriëntatie per persoon
• spraakgebrek
• onvermogen om nieuwe dingen te leren
• cognitieve stoornis
• complexe motorische taken niet kunnen uitvoeren
• niet in staat om bekende voorwerpen te benoemen

Neuropsychiatrische symptomen:

• Depressie
• rusteloosheid
• apathie en desinteresse
• manie
• wanen
• hallucinaties
• uitbundigheid
• agressie
• slapeloosheid of slaapritmestoornis
• grofheid in sociaal gedrag
• onbetamelijke motorische verschijnselen

Lichamelijke symptomen:

• urineverlies, bedplassen
• gewichtsverlies, voedselweigering
• verlies van spiermassa
• extrapyramidale symptomen, zoals tremor, stijfheid, loopstoornissen, enz.

Functionaliteit van de patiënt:

• moeite met complexe taken, bijv. autorijden, werkgewoonten
• onvermogen om huishoudelijke taken uit te voeren
• problemen met persoonlijke hygiëne, waarvoor een reeks stappen nodig is
• beperkingen in dagelijkse routineactiviteiten zoals eten, aankleden, kammen...
• verminderde communicatie, het uiten van iemands behoeften en gedachten
• zelfstandig bewegen is bijna volledig onmogelijk

De diagnose Alzheimer dementie wordt in drie stappen gesteld.

1. Initieel klinisch onderzoek

De arts die het eerste contact heeft, speelt een belangrijke rol en kan de eerste tekenen opmerken. Hij of zij kan ook worden geraadpleegd door een familielid dat de patiënt vergezelt.

Het onderzoek richt zich op cognitieve symptomen, neuropsychiatrische symptomen en hun interferentie met het dagelijks leven van de patiënt.

Het wordt uitgevoerd door een specialist, een neuroloog of een psychiater.

Er wordt ook rekening gehouden met de aard van het begin van deze symptomen, of het plotseling was of dat de verandering geleidelijk en geleidelijk is opgetreden.

De medische voorgeschiedenis moet ook informatie bevatten over de uitlokkende of verergerende factoren en het verloop van de vermoedelijke gebeurtenissen.

Vervolgens worden cognitieve screeningstests afgenomen. De meest gebruikte zijn de MiniMental State Examination (MMSE), Montreal Cognitive Assessment (MoCA), Clock Drawing Test (CDT), verbale vloeiendheidstests en mogelijk nog andere.

2. De tweede stap is testen om secundaire dementie uit te sluiten.

Dit zijn dementieën die veroorzaakt worden door andere chronische ziekten van de patiënt. Deze secundaire dementieën zijn mogelijk omkeerbaar, d.w.z. geneesbaar, met de juiste behandeling.

Het begint met een eenvoudig laboratoriumonderzoek dat een aantal ziekten kan opsporen, niet alleen stofwisselingsziekten.

Dit omvat bloedbeeld, differentieel bloedbeeld, bloedbiochemie (mineralen, glykemie, nierparameters, leverfunctietests, albumine, ontstekingsmarkers, enz.), sediment- en urinebiochemie, hormoonprofiel, vooral schildklierhormonen (TSH en fT4), vitamine B12- en foliumzuurspiegels, en last but not least serologische tests voor de aanwezigheid van syfilisinfectie.

Er worden een ECG en röntgenfoto's van de borstkas gemaakt om de toestand van het cardiovasculaire systeem, d.w.z. het hart en de bloedvaten, te beoordelen.

Een uitgebreid panel van tests omvat het testen op andere B-vitaminen en vitamine D-niveaus, toxicologisch onderzoek, niveaus van bepaalde neurotoxische geneesmiddelen, tests voor de aanwezigheid van HIV en Borrelia-infectie, of bepaling van de niveaus van zware metalen, onder anderen.

3. De derde stap is het diagnosticeren van de ziekte van Alzheimer zelf en het onderscheiden van de ziekte van Alzheimer van andere primaire vormen van dementie.

De specialist zoekt naar kenmerkende symptomen volgens gespecialiseerde criteria. Hij of zij nodigt familie en andere naasten uit voor het onderzoek.

Een structurele MRI van de hersenen toont hersenatrofie aan op de karakteristieke plaatsen van de ziekte van Alzheimer, namelijk de temporale en pariëtale kwabben van de hersenschors. Het stelt ons ook in staat om de toestand van de bloedvaten en hun veranderingen te beoordelen, die ook betrokken kunnen zijn bij de ontwikkeling van dementie.

Een CT-scan van de hersenen wordt gebruikt om andere processen in de hersenen uit te sluiten, zoals een bloeding, tumor, hydrocefalie, enz.

Genetisch onderzoek is vooral nodig als er een geschiedenis is van snelle ziekteprogressie en als de ziekte zich voordoet bij een jongere patiënt. De aanwezigheid van een genetische mutatie in het amyloïd precursor proteïne gen, het presenilin-1 gen of het presenilin-2 gen wordt opgespoord.

Differentiële diagnose

Het is belangrijk om andere geheugenstoornissen te onderscheiden van dementie.

Bijvoorbeeld, bij milde cognitieve stoornissen wordt de cognitieve component van de stoornis geëvalueerd om te bepalen of er sprake is van een significante aantasting van de levenskwaliteit van de patiënt en interferentie met activiteiten van het dagelijks leven.

Het is ook noodzakelijk om andere diagnoses met een vergelijkbaar klinisch beeld uit te sluiten:

• Delirium
• Depressie
• Andere primaire degeneratieve dementie
• Vasculaire dementie
• Secundaire dementie

Vanaf het begin wordt de ziekte gekenmerkt door een klinisch beeld met geheugenverlies, spraakstoornissen en verstandelijke beperkingen. De ziekte ontwikkelt zich in verschillende fasen en gaat gepaard met andere symptomen.

1.

In het beginstadium is er vaak sprake van hoofdpijn, duizeligheid, een lichte afname van het intellect, vertraging van het denken, gemakkelijkere geheugenstoornissen.

De patiënt heeft eerst moeite met complexere handelingen, bijvoorbeeld tellen, en economische fouten bij het omgaan met geld komen vaak voor.

Echolalie is niet zelden het eerste symptoom, het herhalen van gehoorde woorden en geluiden.

In dit stadium zijn motorische verschijnselen nog niet aanwezig, maar depressie en rusteloosheid komen al wel tot uiting.

2.

In het tweede stadium is er sprake van geheugenverlies en cognitieve stoornissen.

De patiënt kan zich niet meer herinneren waar hij was, wat hij heeft gedaan, wat hij heeft gegeten. Hij vergeet voorwerpen, raakt ze kwijt of legt ze op ongebruikelijke plaatsen weg.

De patiënt kan ook bekende namen vergeten, zoals favoriete acteurs, maar ook kennissen of zelfs familieleden.

De oriëntatie in ruimte en tijd is ook aangetast. Patiënten verdwalen vaak in een bekende stad, in een bekende straat, weten niet met welke bus ze reizen of waar ze naartoe gaan. Zulke episodes kunnen erg verontrustend zijn en ze zijn vaak in de war, wat de angst en depressie verergert.

In dit stadium merken zelfs familieleden, kennissen of collega's op het werk de verandering op. De patiënt is zich nog steeds bewust van de situatie.

Deze fase duurt 1-3 jaar.

Dit is de periode waarna de ziekte van Alzheimer het vaakst wordt gediagnosticeerd.

3.

In de volgende fase gaan de stoornissen sneller vooruit.

Patiënten fixeren zich nauwelijks nog op nieuwe informatie. Als ze dat al doen, is dat maar heel kort.

Ook het langetermijngeheugen is aangetast. Ze kunnen zich hun geboortedatum, adres en woonplaats niet herinneren, ze herkennen bekende plaatsen, mensen, familie, partner, kinderen niet, ze praten voor hun beurt en dwalen vaak mentaal af naar onlogische dingen.

Emotionele instabiliteit, gedrags- en denkstoornissen zijn ook volledig ontwikkeld. Vooral slecht slapen, een verstoord slaapritme, 's nachts vaak wakker worden, door de kamer lopen, zelfs de kamer of het huis verlaten, vormen een grote psychologische belasting voor de familie of de verzorger.

In dit stadium van de ziekte zijn patiënten al volledig afhankelijk van zorg.

4.

In het laatste stadium is er sprake van volledig geheugenverlies en verlies van het vermogen om voor zichzelf te zorgen.

Patiënten kunnen niet meer de basishygiëne uitvoeren, vergeten te eten of drinken, plassen, ontlasting lekken, hallucinaties, waangedachten, paranoia, emotionele instabiliteit en agressie.

Het terminale stadium omvat volledige onbeweeglijkheid, immobiliteit, incontinentie. Ze gaan gepaard met verbaal en auditief geschreeuw, agressieve aanvallen en onwaardig gedrag en behandeling, vaak met hun lichaam en afvalproducten.

Patiënten sterven meestal aan infectieziekten die moeilijk te behandelen zijn in hun toestand.

Preventie

De ziekte van Alzheimer is een ziekte met verschillende oorzaken die nog niet volledig worden begrepen.

Wat we wel weten, is dat een aangeboren aanleg in combinatie met risicofactoren een belangrijke rol speelt. Daarom is het beïnvloeden van deze risicofactoren een van de mogelijkheden voor preventie.

Factoren die een beschermend effect hebben op zenuwcellen en de hersenen zijn:

• een hoger opleidingsniveau
• een actieve levensstijl
• tevredenheid met en plaatsing in een baan
• rijke sociale interacties
• betrokkenheid bij sociale evenementen
• activiteiten die mentale en fysieke vaardigheden stimuleren

Al deze activiteiten kunnen het intellect verbeteren en helpen om het tempo van het denken hoog te houden.

Regelmatige lichaamsbeweging is een preventieve maatregel tegen het vroegtijdig ontstaan van dementie bij ouderen, vooral bij mensen met een erfelijke aanleg.

De levensstijl is ook belangrijk om de algehele gezondheid op peil te houden met als doel de ontwikkeling van bevolkingsziekten te voorkomen, zoals hoog cholesterol, hoge bloeddruk, obesitas, diabetes, overmatig alcoholgebruik en roken.