Colitis ulcerosa: waarom ontstaat het, hoe uit het zich? Wat helpt bij de behandeling?

Colitis ulcerosa is een langdurige niet-specifieke ontstekingsziekte van de dikke darm.

Ze blijft het hele leven bestaan.

De ontsteking van de dikke darm is hemorragisch-catarraal van aard, met mogelijke ulceratie van het colonslijmvlies. Het woord hemorragie betekent bloeding en het woord catarre verwijst naar een soort slijmvliesontsteking waarbij in verhoogde mate slijm wordt geproduceerd.

Het komt voort uit een auto-immuunachtergrond en de oorzaak is niet opgehelderd.

Ulcus is de naam die gegeven wordt aan een zweer, vandaar de naam colitis ulcerosa.

Het treft vooral het terminale deel van de dikke darm (rectum, endeldarm), maar het kan ook in andere delen van de dikke darm voorkomen. Het kan ook de hele lengte van de dikke darm treffen.

De ontsteking bevindt zich in de mucosale en submucosale lagen, niet in de gehele dikte van de darmwand zoals bij de ziekte van Crohn.

Colitis ulcerosa werd voor het eerst beschreven in 1859 door de Londense arts Samuel Wilks.

Wereldwijd varieert de incidentie van de ziekte van 0,5 tot 24,5 per 100 000 getroffen mensen per jaar. Hogere cijfers worden gevonden in ontwikkelde landen zoals Noord-Amerika, Europa en Israël.

Colitis ulcerosa ontwikkelt zich meestal tussen de leeftijd van 20 en 40 jaar, of tussen de 50 en 60. Geschat wordt dat ongeveer 15% van de patiënten ouder is dan 60 jaar.

De prevalentie van de ziekte tussen de geslachten is ongeveer gelijk, hoewel sommige bronnen een lichte oververtegenwoordiging voor vrouwen melden.

Dit type colitis heeft symptomen die voornamelijk verband houden met het spijsverteringsstelsel, namelijk buikpijn, diarree of bloeden tijdens de ontlasting (enterorrhagia).

Het wordt ook gekenmerkt door extra-intestinale complicaties. Het tast bijvoorbeeld de gewrichten, ogen of huid aan. Het ernstige risico is de ontwikkeling van darmkanker (na jaren van ziekte) of schade aan de lever en galblaas.

Colitis ulcerosa wordt ook wel een auto-immuunziekte genoemd, maar de precieze oorzaak is nog niet opgehelderd.

Er wordt een combinatie van verschillende risicofactoren genoemd.

De ziekte komt vaker voor in ontwikkelde landen, wat wijst op de invloed van het milieu, de levensstijl, verminderde lichaamsbeweging en een lage vezelinname.

Ook de inname van grotere hoeveelheden geraffineerde suiker en verschillende chemicaliën die in de voedingsindustrie worden gebruikt, zijn hier debet aan. Het gebruik van medicijnen, namelijk hormonale anticonceptiemiddelen of niet-steroïde ontstekingsremmers, kan ook een factor zijn.

Een familiegeschiedenis van de ziekte verhoogt ook het risico.

Interessant is dat er een beschermend effect van roken is gerapporteerd. Rokers lopen minder risico. Het blijkt ook minder vaak voor te komen bij mensen na verwijdering van de blindedarm.

Risicofactoren en hun combinaties die kunnen leiden tot colitis ulcerosa:

• komt vooral voor tussen de 20 en 40 jaar of tussen de 50 en 60 jaar
• auto-immune invloed, stoornis van de slijmvliesimmuniteit
• familiegeschiedenis en genetische factoren (HLA DRB1*0103, MDR1, MY0B9 voor ernstige colitis)
• milieu-invloeden
  • industrialisatie
• levensstijl
  • minder lichaamsbeweging, zittende levensstijl, zittend werk
  • verminderde inname van vezels
  • verhoogde inname van geraffineerde suiker, chemische additieven in voeding
• gebruik van geneesmiddelen zoals hormonale anticonceptiemiddelen of niet-steroïde antiflogistische geneesmiddelen

Colitis ulcerosa heeft symptomen die verband houden met het spijsverteringsstelsel omdat de ontsteking de darm aantast.

Het gaat gepaard met algemeen ongemak en verschillende extra-intestinale symptomen. De ziekte is langdurig (chronisch), levenslang.

Colitis van dit type wordt gekenmerkt door een periode van moeilijkheden, die terugval wordt genoemd. Terugval wordt gevolgd door remissie, wat de term is voor de asymptomatische (symptoomloze) fase.

Het typische symptoom van de ziekte is diarree met een bijmenging van bloed en slijm.

De milde vorm van colitis ulcerosa wordt gekenmerkt door diarree, waarbij er een bijmenging is van bloed en slijm in de ontlasting. De frequentie kan 2 tot 3 keer per dag zijn. En dan vooral 's ochtends.

Typisch is tenesmus, wat een pijnlijke aandrang tot ontlasting is. Dit wordt gevolgd door het legen van een kleine hoeveelheid ontlasting en een gevoel van onvolledige, onvolledige lediging van het rectum.

Deze symptomen zijn ook kenmerkend voor het terminale deel van de dikke darm, de endeldarm.

De ernstige vorm wordt gekenmerkt door waterige en bloederige ontlasting, wel 10 keer per dag. Een pijnlijke drang om te ontlasten gaat ermee gepaard. Buikpijn is aanwezig, zelfs buiten het moment van ontlasting. De buik is opgezwollen. De lichaamstemperatuur stijgt.

Een massale bloeding veroorzaakt bloedarmoede, zwakte, bleekheid, tachycardie. De persoon verliest gewicht en loopt het risico op inwendige ontwrichting.

Deze vorm wordt ook fulminante ulcerose genoemd.

De behandeling vereist ziekenhuisopname, infuustherapie en ook bloedtransfusie.

Colitis ulcerosa wordt geclassificeerd volgens de plaats en mate van colonbetrokkenheid:

1. distale colitis
   • proctitis, waarbij de anus of het rectum is aangetast (20%)
   • proctosigmoïd, waarbij het rectosigma - het rectum en de slokdarm - zijn aangetast (35%)
2. linkszijdige colitis, waarbij de linkerkant van de darm of het descenderende colon is aangetast (20%)
3. pancolitis, een term die wordt gebruikt om te verwijzen naar een aandoening van de gehele darm (15 %).

Ziekten worden ingedeeld op basis van frequentie:

• chronisch recidiverend beloop met één episode per jaar.
• chronisch intermitterend beloop, met meer dan één episode per jaar
• chronisch persisterend beloop, met voortdurende activiteit
• fulminant verloop is het ernstigste type

De tabel geeft de classificatie volgens Truel en Witts

Naast gastro-intestinale problemen wordt colitis ulcerosa gekenmerkt door extra-intestinale symptomen en complicaties.

Bloedingen kunnen bloedarmoede veroorzaken, gevolgd door zwakte en vermoeidheid. Andere problemen komen voor, zoals weergegeven in de tabel. De lichaamstemperatuur stijgt, de hartslag neemt toe. Inappetentie en gewichtsverlies komen voor.

De extra-intestinale klachten omvatten ook

• huidmanifestaties zoals erythema nodosum, aften
• articulair, zoals artritis, ankyloserende spondylitis
• oogontsteking, glaucoom
• lever (steatose), galblaas (cholangitis)
• trombo-embolische aandoeningen
• hart - klepafwijkingen

Een ernstige complicatie is darmkanker, waarvan het risico toeneemt met de tijd. Na 10 jaar is het risico ongeveer 2% en na 50 jaar ziekteduur 40%.

Bij ernstige colitis komt ook megacolon toxicum voor, dat het gevolg is van vergroting van de dikke darm, met toegenomen winderigheid.

Het risico is vervolgens het scheuren ervan, lekkage van darminhoud uit de darm en de ontwikkeling van peritonitis (ontsteking van het buikvlies), wat levensbedreigend is.

Als gevolg van de ontsteking ontstaat schade aan de darm, ulceratie (zweervorming). Na jaren en herhaalde episodes is de darmwand getekend, de darm is verkort en de doorlaatbaarheid is vernauwd. Herhaalde ontstekingen leiden tot fistels.

De ziekte heeft een negatieve invloed op iemands psyche en prestaties. Invaliditeit is een van de complicaties van de ziekte.

De diagnose van de ziekte is gebaseerd op de medische voorgeschiedenis. De getroffen persoon heeft last van frequente diarree, bloeden uit de anus, evenals buikpijn of gewichtsverlies. De persoon is bleek, zwak, inefficiënt.

Bij lichamelijk onderzoek wordt de buik geobserveerd, weerstand bij palpatie van de buik, vooral in de linker onderbuik.

Er worden ook laboratoriumtests uitgevoerd om de diagnose vast te stellen. De ontstekingsmarkers zijn verhoogd, maar er is ook sprake van bloedarmoede.

Biochemie kan veranderingen in het interne milieu en elektrolyten aantonen. Levertests worden aangevuld.

Daarnaast worden antilichamen gedetecteerd, dat wil zeggen serologie van pANCA en ASCA. Infectieuze oorzaak van ontsteking van de darm kan het onderzoek van ontlasting en kweek van bacteriën of de aanwezigheid van parasieteneieren microscopisch bewezen bepalen.

Het belangrijkste onderdeel van de diagnose van colitis ulcerosa is endoscopisch onderzoek van de darm.

Tijdens de endoscopie zien we de bevindingen en vooral de ontstekingsveranderingen in het rectum en, afhankelijk van de vorm, de rest van het colon. De endoscopie maakt ook het onderscheid tussen colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn.

Bij de endoscopie wordt ook materiaal afgenomen, waarna histologisch onderzoek volgt.

Andere beeldvormende methoden zijn US en CT of MRI. Het is belangrijk om colitis ulcerosa te onderscheiden van de ziekte van Crohn.

De tabel toont de verschillen in de diagnose van colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn

Het verloop van de ziekte is langdurig en duurt een leven lang. De ziekte komt het meest voor bij jongere mensen, tussen de 20 en 40. Vervolgens treedt de ziekte meestal op tussen de 50 en 60 jaar.

Colitis ulcerosa wordt gekenmerkt door afwisselend hervallen en remissies.

Een recidief is een periode waarin de problemen optreden. Een remissie is de daaropvolgende afname van de symptomen. Hoe vaak ze terugkomen, is individueel. De basisverschijnselen zijn diarree met slijm en bloed, pijnlijke aandrang en de daaropvolgende afname van de pijn na het plassen.

Dit is kenmerkend voor de mildere vorm.

De ernstigere vormen worden gekenmerkt door buikpijn, zelfs buiten de ontlasting om, en een hogere intensiteit van bloeden en frequentie van ontlasting. Dit beïnvloedt op zijn beurt de algemene conditie. Zwakte treedt op, inclusief bloedarmoede.

De lichamelijke conditie neemt af, net als het lichaamsgewicht. Men heeft last van eetlustloosheid. De associatie van extra-intestinale aandoeningen en de mate waarin is ook individueel.

Voor het ontstaan van moeilijkheden worden enkele mogelijke triggers genoemd.

Voorbeelden zijn stress, bepaalde voedingsmiddelen met chemische toevoegingen en de eerder genoemde medicijnen. Een terugval van ontsteking kan echter ook optreden zonder duidelijke oorzaak.

Om de ontwikkeling van complicaties te voorkomen, is vroegtijdig onderzoek en behandeling belangrijk.

Prevencia Ulceróznej kolitídy

V prípade genetickej predispozície a autoimunitného ochorenia nie je prevencia vo väčšine prípadov možná.

Avšak externé rizikové faktory, ktoré je možné eliminovať. Jedná sa primárne o životosprávu.

Dôležité je stravovanie, ktoré by malo byť pravidelné plnohodnotné a vyvážené. Jedálniček s nadbytkom jednoduchého rafinovaného cukru, nedostatkom bielkovín a rozpustnej vlákniny zhoršuje stav črevného mikrobiómu a zvyšuje riziko zápalového ochorenia.

Dôležitý je pitný režim a dostatočný príjem potrebných živín zo stravy.

Rizikovým faktorom, ako aj u iných ochorení je práve alkohol a fajčenie tabakových výrobkov.

Chronický stres je možným spúšťačom mnohých fyzických i psychických ochorení. Je preto potrebná pravidelná regenerácia organizmu, kvalitný spánok a eliminácia stresového faktoru.

Potrebná je prevencia gastrointestinálnych infekcií a ich dôkladné doliečenie pod odborným dohľadom lekára. Vhodné sú prebiotiká a probiotiká pre podporu bakteriálnej mirkoflóry čreva.

Rizikom je aj príliš častá dráždivá farmakoterapia, ako sú antibiotiká, kortikosteroidy, nesteroidné antireumatiká či hormonálna antikoncepcia.

Najčastejšie otázky a odpovede o Ulceróznej kolitíde

Pýtate sa...

Čo je to ulcerózna kolitída?

- Ulcerózna kolitída je forma chronického zápalového ochorenia čriev, ktoré spôsobuje dlhotrvajúci zápal a vredy (ulcerácie) vo vnútornej vrstve hrubého čreva a konečníka.

Aké sú hlavné príznaky ulceróznej kolitídy?

- Príznaky zahŕňajú najmä chronickú hnačku často sprevádzanú krvou, bolesť brucha a kŕče, zvýšenú únavu, zníženú chuť do jedla a chudnutie.

Ochorenie prebieha vo fázach pokoja, bezpríznakového obdobia i akútneho zhoršenia zápalu. Samotný priebeh závisí od formy, rozsahu a liečby ochorenia.

Čo spôsobuje ulceróznu kolitídu?

- Presná príčina ulceróznej kolitídy nie je plne známa, ale pravdepodobne hrá rolu kombinácia genetických faktorov, poruchy imunitného systému, životosprávy a environmentálnych faktorov.

Ako sa diagnostikuje ulcerózna kolitída?

- Diagnóza zvyčajne zahŕňa kombináciu fyzikálneho vyšetrenia, laboratórnych testov (vrátane krvných testov a testov stolice) a endokospie – kolonoskopie.

Ako sa lieči ulcerózna kolitída?

- Liečba sa zameriava na zníženie príznakov a dosiahnutie a udržanie stavu remisie. Môže zahŕňať úpravu stravovania, užívanie protizápalových liekov, imunosupresív, biologických liekov, ale aj chirurgické zákroky v prípade vážnych alebo život ohrozujúcich komplikácií.

Existuje liek na ulceróznu kolitídu?

- Momentálne neexistuje liek na ulceróznu kolitídu, ale s vhodnou odbornou liečbou môžu mnohí ľudia dosiahnuť a udržať dlhodobú remisiu, čo znamená, že ich príznaky sú pod kontrolou.

Aký vplyv má ulcerózna kolitída na každodenný život?

- Vplyv môže byť rôzny pre každého človeka a závisí od závažnosti a rozsahu ochorenia. Ochorenie môže vyžadovať zmeny v stravovaní, plánovaní cestovania, no i každodenných aktivitách.

Môže sa ulcerózna kolitída vyliečiť sama?

- Ulcerózna kolitída je chronický stav, ktorý sa nezlepší bez odbornej liečby a zmeny životosprávy.

Je ulcerózna kolitída smrteľná?

- Aj keď ulcerózna kolitída môže zvýšiť riziko zdravotných komplikácií, ktoré môžu byť vážne, s modernými liečebnými metódami je možné ochorenie stabilne kontrolovať.

Riziko vážnych komplikácií, vrátane rakoviny čreva, sa dá znížiť pravidelným monitorovaním, odbornou liečbou a dodržiavaním životosprávy.