Coeliakie: hoe ontstaat het, wat zijn de oorzaken, symptomen? Hoe wordt het ontdekt? Onbehandeld = een probleem!

Coeliakie is een ernstige levenslange spijsverteringsstoornis die wordt gekenmerkt door een onvermogen om gliadine, een fractie van gluten, te verdragen.

gluten is een eiwit dat voorkomt in de oppervlaktedelen van graankorrels in tarwe, spelt, gerst, rogge en haver.

Getroffen personen mogen geen voedingsmiddelen eten die gluten bevatten.

Het is de meest voorkomende auto-immuunziekte ooit en treft wereldwijd ongeveer één op de 100 mensen.

Andere namen zijn ook bekend: glutengevoelige enteropathie, spruw.

Hoe en waarom ontstaat het, vraag je je af?

De ziekte ontstaat bij een patiënt door een samenspel van verschillende omgevings-, genetische en immuunfactoren.

De ziekte komt voor bij mensen met een genetische predispositie bij wie gluteninname leidt tot beschadiging van de cellen van de dunne darm (enterocyten) door een immuunrespons.

Blootstelling aan gluten leidt tot beschadiging van de darmvlokken (villi), de vingervormige uitsteeksels van enterocyten die de dunne darm bekleden en de opname van voedingsstoffen ondersteunen. Vernietiging van het absorberende oppervlak van de darm leidt tot maldigestie en malabsorptiesyndroom (onvermogen om voedingsstoffen te absorberen).

Maldigestie, malabsorptiesyndroom = onvermogen van de darm om voedingsstoffen op te nemen.

Naast infecties, vooral darminfecties, wordt het risico op coeliakie waarschijnlijk verhoogd door kortere borstvoedingsperioden en de opname van gluten in de voeding vóór het einde van de 4e maand of na het einde van de 7e maand.

Mensen met een eerstegraads familielid met coeliakie (ouder, kind, broer of zus) hebben een risico van 1 op 10 om coeliakie te krijgen.

De symptomen van coeliakie zijn...

De symptomen van coeliakie en het klinische beeld van coeliakie zijn zeer gevarieerd. Daarom blijft de ziekte vaak ongediagnosticeerd, zelfs in ontwikkelde landen.

Gastro-intestinale verschijnselen = gerelateerd aan het spijsverteringskanaal

De meest voorkomende gastro-intestinale aandoeningen zijn:

• Diarree - treft 45-85% van de patiënten
• maar soms is er ook sprake van constipatie
• Opgeblazen gevoel - 28% van de patiënten
• Borborygmata - luid gerommel in de buik veroorzaakt door de stoelgang - 35-72% van de patiënten
• gewichtsverlies - 45% van de patiënten
  • groeistoornissen en mislukte groei komen vaak voor bij baby's en jonge kinderen met onbehandelde coeliakie
• zwakte en vermoeidheid - 78-80% van de patiënten
  • zijn gerelateerd aan onvoldoende voeding
• ernstige buikpijn - 34-64% van de patiënten

Extra-intestinale manifestaties = buiten het spijsverteringskanaal

Kenmerkend voor deze ziekte is dat het menselijk lichaam ook buiten het spijsverteringskanaal wordt aangetast.

Voorbeelden van extra-intestinale problemen zijn:

• anemie, bloedarmoede - 10-15% van de patiënten
• osteopenie of osteoporose (dunner worden van de botten) - 1-34 % van de patiënten
• neurologische symptomen - 8-14% van de patiënten
  • motorische zwakte
  • paresthesie (tintelingen) met sensorisch deficit (verlies van gevoel)
  • ataxie (verminderde coördinatie van bewegingen)
  • toevallen kunnen optreden
• huidmanifestaties - 10-20% van de patiënten
  • dermatitis herpetiformis Duhring (inflammatoire huidziekte)
  • symptomen zoals jeuk
  • huiduitzaaiingen die voorkomen
    • aan de buitenkant van de ledematen
    • romp
    • billen
    • op de bovenkant van het hoofd
    • en nek
• hormonale stoornissen, waaronder
  • amenorroe (uitblijven van de menstruatie)
  • uitgestelde menstruatie
  • onvruchtbaarheid bij vrouwen
  • en impotentie en onvruchtbaarheid bij mannen
• manifestaties van bloedingen - veroorzaakt door onvoldoende productie van stollingsfactoren als gevolg van vitamine K-tekort

De diagnose kan bij volwassenen niet worden gesteld zonder antilichaamtests en bemonstering van de dunne darm tijdens gastroscopisch onderzoek. Het is belangrijk op te merken dat de diagnose wordt gesteld bij patiënten die geen glutenvrij dieet volgen. De tests die worden uitgevoerd nadat een glutenvrij dieet is ingevoerd, kunnen een vertekend beeld geven.

Laboratoriumtests

• Antilichamen - antigliadine antilichamen, antilichamen tegen weefseltransglutaminase - meest specifiek, antilichamen tegen endomysium
• elektrolyten - onbalans van elektrolyten als bewijs van ondervoeding
• hematologisch onderzoek - anemie, verlaagd ijzergehalte, bloedingsstoornissen
• ontlastingonderzoek - verminderde vetvertering
• orale tolerantietests - lactose-intolerantie

Endoscopie en biopsie

Een endoscopisch onderzoek van het bovenste deel van het spijsverteringskanaal, gastroscopie genaamd, wordt uitgevoerd bij alle volwassen patiënten. Tijdens het onderzoek worden monsters genomen van de dunne darm waar histologische veranderingen in de wand van de dunne darm worden onderzocht door een patholoog.

Er zijn 5 graden van betrokkenheid, afhankelijk van de ernst.

Beeldvormingsmethoden

Radiologisch onderzoek na het drinken van bariumpap kan nuttig zijn bij onbehandelde coeliakie. We kunnen vergroting van de dunne darm vinden. Deze onderzoeken worden echter niet standaard uitgevoerd.

Hoe kan coeliakie gecompliceerd worden en waarom is het ernstig?

Patiënten met coeliakie lopen het risico op verschillende complicaties:

1. Niet-responsieve coeliakie (refractaire sprue) - heeft soortgelijke symptomen als coeliakie, namelijk diarree, buikpijn en verergering van de ondervoeding, maar reageert niet op een glutenvrij dieet.

Het kan gaan om patiënten die het glutenvrije dieet niet volgen of het onbewust overtreden (aanwezigheid van gluten in glutenvrije voedingsmiddelen). In engere zin betekent het coeliakie die niet meer reageert op een glutenvrij dieet.

2. Ontsteking van de dunne darm met zweren (ulceratieve jejunoileïtis) - is een zeldzame ziekte van de dunne darm waarbij we zweren vinden in de dunne darm op het terrein van coeliakie.

Het gevolg kan een vernauwing van de darm zijn.

3. Kwaadaardig IgA-lymfoom - komt voor bij onbehandelde coeliakie met volledige atrofie van de darm (verdwijnen van het resorptieve oppervlak van de darm). Het kan voorkomen bij reeds lang bestaande coeliakie, maar kan ook de eerste manifestatie van coeliakie worden.

Preventie van coeliakie

Baby's die borstvoeding krijgen, moeten gluten krijgen na de zesde maand, maar niet later dan de zevende maand.

Kinderen die gedeeltelijk of geen borstvoeding krijgen, moeten gluten krijgen na de 4e maand, maar niet later dan de 6e maand.

Volgens de aanbevelingen van de European Society for Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN) uit 2008 is de specifieke maand waarin je gluten introduceert niet het belangrijkste.

De aanbeveling stelt zelfs dat het risico op coeliakie lager is bij kinderen die borstvoeding krijgen tijdens (en na) de introductie van gluten.

Lees ook:
Wat is coeliakie? Kort over de oorzaak, symptomen en behandeling?