Burn-out syndroom: wat zijn de oorzaken, symptomen en stadia?

Naast psychologische moeilijkheden brengt het burn-outsyndroom ook problemen op sociaal gebied met zich mee. Het heeft vaak een negatieve invloed op iemands lichamelijke gezondheid. Het kan leiden tot langdurige arbeidsongeschiktheid.

De sleutel tot het voorkomen van het burn-outsyndroom is het kennen van de eerste signalen en het voorkomen ervan.

De meest risicovolle groep zijn mensen die werken in de zogenaamde helpende beroepen, bv. artsen, verpleegkundigen, werknemers in sociale tehuizen, medisch personeel op oncologieafdelingen, enz.

Het werk dat iemand doet zou van nature voldoening moeten geven aan een goed uitgevoerde taak. Het zou betekenis moeten geven aan de omgeving en aan de persoon zelf. Soms is werk echter de bron van negatieve factoren in iemands leven.

Deze negatieve factoren zijn te wijten aan de omstandigheden waarin men werkt, team- en interpersoonlijke relaties, leiderschap, werkstijl en algemene taakstelling.

In sommige soorten beroepen is er een verhoogde incidentie van stressfactoren die de persoonlijkheid van een individu negatief kunnen beïnvloeden.

Artsen, verpleegkundigen, maatschappelijk werkers en andere zogenaamde helpende beroepen staan het meest bloot aan dergelijke negatieve stress.

Dit soort werk wordt gekenmerkt door het feit dat het van het individu buitensporige fysieke en mentale inspanningen vergt. Bovendien is het succespercentage in deze beroepen onevenredig laag.

Artsen en verpleegkundigen vatten frequente mislukkingen op het werk persoonlijk op. Zij ervaren deze als hun eigen falen, incompetentie, gevoelens van hulpeloosheid en hopeloosheid.

Een toestand van psychologische uitputting en hopeloosheid leidt tot een aandoening die het burn-outsyndroom wordt genoemd.

De technische naam burn-out werd in de jaren zeventig in de wereld van de psychologie en de psychiatrie geïntroduceerd door Henrich Freudenberger.

Burn-out is een aandoening waarbij een individu overmatige fysieke, emotionele en mentale uitputting ervaart. Deze aandoening wordt veroorzaakt door langdurig en excessief volharden in emotioneel uitdagende situaties.

Het burn-outsyndroom verschilt van andere emotionele, fysieke en psychiatrische aandoeningen:

• Stress - Iedereen is wel eens gestrest, maar het burn-out syndroom komt alleen voor bij mensen die zich overmatig inzetten voor hun beroep, onredelijke doelen hebben, extreem gemotiveerd zijn en extreme verwachtingen koesteren. Dit zijn meestal beroepen waarbij er nauw contact is met mensen.
• Depressie - Bij het burn-outsyndroom heeft het individu geen schuld- of wroegingsgevoelens en heeft het alleen betrekking op de werkactiviteiten en de relaties met collega's.
• Vermoeidheid - In vergelijking met het burn-outsyndroom verwijst vermoeidheid meer naar fysieke uitputting, die door rust kan worden overwonnen. Langdurige fysieke rust of slaap helpt niet bij het burn-outsyndroom.

Bij de oorzaken van burn-out zijn een aantal factoren betrokken. De factoren kunnen worden onderverdeeld in externe omgevingsfactoren en interne factoren die voortvloeien uit het persoonlijkheidstype van het individu.

Externe factoren omvatten:

• fysieke en psychische overbelasting
• vaak een gebrek aan mankracht
• gebrek aan communicatie op de werkplek tussen het management en het team
• gebrek aan positieve motivatie door beloningen, lof, erkenning
• competitief team en aard van het werk

Interne factoren omvatten de volgende karakter- en persoonlijkheidskenmerken

• doelgerichtheid
• concurrentievermogen
• doorzettingsvermogen
• laag zelfrespect
• lage tolerantie voor stress
• gebrek aan empathie
• geslotenheid en gebrek aan communicatie
• behoefte om anderen te helpen

Vrouwen zijn vatbaarder voor burn-out.

Dit is waarschijnlijk te wijten aan de hogere werkdruk van vrouwen. Vrouwen hebben het druk met werk en het huishouden, het ouderschap en de zorg voor kinderen.

De grotere emotionele betrokkenheid van vrouwen op het werk en hun algemene aanpak van het oplossen van problemen op het werk dragen ook bij tot hun verhoogde risico op burn-out.

Naast deze factoren dragen ook het verlies van werkidealen, langdurige frustratie over ontoereikende beloning en existentiële problemen, onvervulde verwachtingen van sociale erkenning, enz. bij tot burn-out.

Voor sommige ambitieuze en doelgerichte mensen is er de zogenaamde gelegenheidsterreur.

Dit is een situatie waarin iemand verschillende verleidelijke aanbiedingen voor een baan niet kan weerstaan en niet kan kiezen. Hij aanvaardt meerdere banen, stelt onrealistische doelen en heeft geen grenzen, vooral wat betreft de werkdruk.

Zo iemand wordt geleidelijk aan gestrest, tijdrovend, emotioneel gespannen en heeft meer kans om te falen. Dit leidt tot verlies van eigenwaarde, zorgen, psychologische uitputting en burn-out.

Symptomen van het burn-out syndroom manifesteren zich voornamelijk op drie levensgebieden:

• geestelijke gezondheid
• sociale contacten
• lichamelijke symptomen

Op mentaal gebied beginnen negatieve emoties en houdingen te overheersen:

• depressieve stemming
• desinteresse (apathie)
• onvermogen om van iets te genieten (anhedonie)
• nervositeit
• prikkelbaarheid
• angst
• woede
• angst
• gebrek aan focus
• verlies van motivatie
• uitputting

In sociale relaties is er een verlies aan contact met de buitenwereld, en er ontstaat desinteresse in intermenselijke relaties.

Medisch personeel verliest belangstelling voor patiënten, neemt zijn toevlucht tot administratief werk of werkt alleen, empathisch gedrag verdwijnt.

Karakteristieke kenmerken van sociaal gedrag bij het burn-outsyndroom zijn

• ontmenselijking
• ironie
• cynisme
• onderschatting van de moeilijkheden van patiënten
• onbegrijpelijkheid
• minachting
• kritiek

De communicatie met zo iemand wordt steeds moeilijker. Hij reageert op elke kritiek met een woede-uitbarsting of huilbui, terwijl hij zelf onredelijke eisen stelt aan zijn omgeving en zeer kritisch is.

Dit gedrag werkt door in zijn persoonlijk leven en in zijn gezin. Familieleden zijn niet zijn steun, maar eerder een last.

De lichamelijke symptomen gaan gepaard met psychische moeilijkheden en verergeren geleidelijk.

Deze omvatten:

• chronische lichamelijke vermoeidheid
• uitputting
• zwakte
• malaise
• moeite met slapen
• angstaanjagende dromen
• buikpijn
• diarree
• gebrek aan eetlust of overeten
• gewichtsverlies of gewichtstoename
• neiging tot verslaving (alcohol, drugs, medicijnen)

Er worden verschillende vragenlijsten over geestelijke gezondheid gebruikt om burn-out te diagnosticeren, meestal de BM Mental Health Questionnaire (Burnout Measure).

Deze vragenlijst is in 1980 opgesteld door Ayala Pines en Elliot Aronson en wordt nog steeds veel gebruikt door artsen en psychologen.

Hij bevat 21 gemakkelijk te begrijpen vragen over iemands stemming en gevoelens. De antwoorden worden door de patiënt toegekend in de vorm van getallen van 1 tot 7. De getallen staan voor de frequentie van de gevoelens (van nooit tot altijd) waarnaar in de vragenlijst bij elke vraag wordt gevraagd.

De beoordeling bestaat uit de som van de scores volgens de toegewezen antwoorden.

De vragenlijst is een eenvoudige en snelle manier om een diagnose te stellen.

Het verloop van het burn-outsyndroom kent verschillende karakteristieke fasen:

1. De enthousiasme fase - De vreugde en motivatie waarmee werknemers, zoals artsen en verpleegkundigen, een nieuwe baan betreden.
2. Stagnatiefase - Komt na het betreden van een "realiteit" die niet is wat zij zich hadden voorgesteld en verwacht. Teleurstelling, demotivatie, verlies van enthousiasme voor het werk en negatieve emoties beginnen de overhand te krijgen. Als het probleem niet wordt aangepakt, treedt de volgende fase in.
3. De frustratiefase - Bij een langdurig onopgeloste slechte situatie op de werkplek treedt geleidelijk fysieke en psychische uitputting op. Werknemers beginnen zich af te vragen wat de zin van hun werk is, of zij er wel voldoende voor beloond worden. Het gaat niet alleen om financiële beloning, maar ook om dankbaarheid, lof en erkenning van de mensen om hen heen.
4. Het apathiestadium - De werknemer in het vorige stadium vindt geen positieve betekenis in zijn werk. Hij raakt in een toestand waarin hij niet langer geïnteresseerd is in het werk, hij geeft er niet om, hij probeert het niet. Hij wordt teruggetrokken. De negatieve stemming wordt weerspiegeld in de communicatie met de patiënt. Empathie verdwijnt, er komt onbegrip, ironie en ontmenselijking. Als hij in dit stadium geen hulp vraagt, komt het laatste stadium - de burn-out zelf.
5. Het burn-out stadium - Volledige mentale, emotionele en fysieke uitputting. Het uit zich in fysieke problemen die vaak leiden tot arbeidsongeschiktheid van de werknemer.

Burnout zelf kent drie fasen:

1. Het eerste stadium van burnout wordt gekenmerkt door de tijdsdruk die werknemers, met name in de gezondheidszorg, vaak ervaren. De situatie wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door onvoldoende personeel, apparatuur, de noodzaak om in ploegendienst te werken en frequente nachtdiensten. Daarnaast kan dit gevoel van nood ook worden veroorzaakt door een gebrek aan deskundigheid, onwetendheid over de behandeling of het diagnoseproces. Degenen die moeite hebben om vaardig om te gaan met stressvolle en emotioneel veeleisende situaties zijn het meest kwetsbaar.
   • Er is een gevoel van hopeloosheid en een afname van het gevoel van eigenwaarde, dat de werknemer meeneemt in zijn of haar persoonlijke leven.
2. Het tweede stadium wordt gekenmerkt door het ontstaan van een neurose als gevolg van langdurige uitputting. Het verlangen om de situatie te verhelpen, op te lossen en te veranderen staat op de voorgrond. Het wordt gekenmerkt door het woord "moeten".
   • Het resultaat van deze onophoudelijke behoefte om iets te doen is echter chaos, afleiding, gebrek aan focus, veelvuldige fouten en een stapel onafgemaakt werk.
3. In de derde fase treedt apathie en desinteresse in het werk op. Het woord 'moeten' wordt 'niet hoeven'.
   • Er ontstaat anhedonie, dat is het gevoel nergens van te kunnen genieten. Men heeft geen goed gevoel over een goed uitgevoerde klus, noch geniet men van activiteiten die vroeger voldoening gaven in het professionele of persoonlijke leven. Weerstand en teleurstelling eindigen in uitputting en chronische vermoeidheid.

Preventie

Burn-out voorkomen is de gemakkelijkste preventie. Het is mogelijk om de moeilijke levenssituatie die burn-out met zich meebrengt te voorkomen.

We hebben de principes samengevat in enkele punten:

• het stellen van realistische doelen
• bewustwording van de eigen capaciteiten en mogelijkheden
• je grenzen kennen
• verdeling van verantwoordelijkheden (voor managers)
• evenwicht tussen activiteit en rust
• voorrang geven aan actieve rust
• opname van activiteiten buiten het werk
• streven naar de best mogelijke communicatie
• waardering tonen aan je omgeving
• toezicht op je werk accepteren
• empathie en respect voor patiënten (voor gezondheidswerkers)