Wat is artrose van de gewrichten, welke oorzaken, symptomen en gradaties heeft het? Hoe kan het worden gestopt?

Artrose, ook wel bekend als osteoartritis, is de meest voorkomende ziekte die de gewrichten aantast. Het is ook de meest voorkomende oorzaak waardoor iemand professionele hulp moet zoeken.

Wereldwijd lijdt 3,6% van de bevolking aan deze ziekte. Op de leeftijd van 65 jaar en ouder zijn de veranderingen bij 60% van de röntgenonderzoeken aanwezig. De ziekte treft mannen en vrouwen in gelijke mate.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is artrose de 4e meest voorkomende oorzaak van invaliditeit bij vrouwen en de 8e meest voorkomende oorzaak bij mannen.

Men dacht dat artrose het gevolg was van veroudering en degeneratie door slijtage van het gewricht.

Deze verklaring is echter niet juist, aangezien er verschillende factoren betrokken zijn bij de ontwikkeling van de ziekte, zoals genetische, metabole en biochemische aspecten, die resulteren in een ontstekingsproces en een aantal beperkingen van het gewricht en de omliggende structuren.

Wat is kraakbeen?

Kraakbeen is bindweefsel. Het is stevig maar flexibel. Het is opgebouwd uit cellen die chondrocyten worden genoemd. Chondrocyten produceren vervolgens componenten van extracellulaire materie. Kraakbeen is omhuld door perichondrium, wat een dunne bindweefselschede is.

Het perichondrium wordt voorzien van bloedvaten die voedingsstoffen vervoeren. Het kraakbeen zelf bevat geen bloedvaten.

De interne structuur van het kraakbeen is georganiseerd in chondrons. Het chondron bestaat uit chondrocyten. Rondom de chondrocyten zit intercellulair materiaal en kleine vezels die het kraakbeen stevigheid geven.

Kraakbeen is cellulair, hyalien, elastisch of ligamentair. In gewrichten is het hyaliene type vertegenwoordigd. Hier dient het als schokdemper en schokbreker en zorgt zo voor de stevigheid en flexibiliteit van het gewricht. Het oppervlak van het kraakbeen is glad, wat een positief effect heeft bij wrijving.

Artrose = beschadiging van het kraakbeen

Artrose wordt gekenmerkt door beschadiging van het kraakbeen, een afname van de kwaliteit en vernauwing ervan. De schade in de vorm van erosie breidt zich uit van het oppervlak naar diepere structuren.

Dit erosieproces leidt tot de start van processen van nieuwe vorming en ook remodellering (vormveranderingen) van het perifere deel van het bot.

Vervolgens worden ook de gewrichtsoppervlakken en het bot in het gebied onder het kraakbeen aangetast. Daarnaast worden ook de gewrichtsbanden, het gewrichtskapsel en de omliggende musculatuur aangetast. Uiteindelijk leiden deze veranderingen tot schade aan het gewricht.

De schade bij artrose beïnvloedt:

• gewrichtskraakbeen
  • dat losser wordt
  • de diameter wordt kleiner
  • er vormen zich scheuren op het oppervlak
• bot
  • vorming van osteofyten (gezwellen)
  • in het gebied onder het kraakbeen (subchondrale deel) treedt subchondrale sclerose op
• gewrichtskapsel
• spieren
• ligamenten
• de gewrichtsspleet versmalt
  • verhoogde productie van gewrichtsvloeistof (synoviale vloeistof)

Artrose wordt onderverdeeld in primair en secundair. Bij primaire artrose wordt de oorzaak van de schade niet goed begrepen.

Het secundaire type heeft een bekende oorzaak, die kan worden veroorzaakt door interne factoren, maar ook door invloeden van buitenaf. Andere ziekten of letsels, of aangeboren ontwikkelingsstoornissen, zijn ook verantwoordelijk voor secundaire artrose. Ziekten die artritis veroorzaken zijn onder andere jicht, diabetes en artritis.

Tip: Voor informatie over inflammatoire gewrichtsschade, zie het artikel over de ziekte artritis.

Het kraakbeen in een gewricht wordt niet vanuit het bloed gevoed, maar alleen vanuit de omringende vloeistof. Dit heeft ook invloed op de regeneratie ervan, die niet plaatsvindt. Dit betekent dat wanneer kraakbeen eenmaal beschadigd is, het niet meer zal genezen. Wanneer kraakbeen beschadigd is en verloren gaat, slijten de aangrenzende botten af. De schade veroorzaakt vervolgens een verminderde gewrichtsfunctie.

De schade veroorzaakt dan een verminderde gewrichtsfunctie, d.w.z. bewegingsbeperking en pijn. Artrose kan gewrichten aantasten vanaf 30 jaar oud. Het beschadigt vooral kleine gewrichten en de gewrichten die verantwoordelijk zijn voor het dragen van het lichaamsgewicht.

Om het aangetaste gewricht te beschrijven, worden namen gebruikt zoals:

• coxartrose (lumbale gewrichtsaandoening)
• gonartrose (wanneer artritis de knie aantast)
• nodale artrose (aantasting van de kleine gewrichten van de vingers)
• spondylartrose (beschadiging van de tussenwervelgewrichten, d.w.z. de wervelkolom)

Artrose tast niet alle gewrichten tegelijk aan.

Sommige mensen hebben het in de kleine gewrichten van handen en voeten, anderen in de grote gewrichten zoals de knie of de heup. Bij mannen is het meestal de knie en bij vrouwen de heup. Het kan zich ook geleidelijk ontwikkelen in verschillende gewrichten.

Afhankelijk van het aantal gewrichten dat aangetast is, wordt het ook onderverdeeld in:

• gegeneraliseerd - polyarticulaire vorm, wanneer ten minste drie gewrichten of groepen gewrichten zijn aangedaan
• oligoarticulair - met minder dan drie gewrichten
• monoarticulair - gelokaliseerd, slechts één gewricht is aangetast

Artrose wordt veroorzaakt door een cascade die resulteert in degeneratie van het gewricht of het kraakbeen (beschadiging en verlies van kraakbeen en zijn eigenschappen), bot, gewrichtskapsel, aangrenzende spieren en andere zachte weefsels.

De oorzaak van primaire artrose wordt niet volledig begrepen.

Secundaire artrose wordt veroorzaakt door een bekende oorzaak.

Het kan gebaseerd zijn op een andere ziekte, een stofwisselingsstoornis, een endocriene stoornis, een hormonale stoornis, ontsteking en trauma. Het kan ook veroorzaakt worden door een anatomische malpositie, zoals in het geval van gewrichtshypermobiliteit of verschillende lengtes van de botten van de onderste ledematen, wat vooral een probleem veroorzaakt bij het lopen.

Risicofactoren die de ontwikkeling van artrose beïnvloeden zijn onder andere

• hoge leeftijd
• genetische factoren
• erfelijkheid
• geslacht - meestal coxartrose bij vrouwen en gonartrose bij mannen
• aangeboren ontwikkelingsstoornissen
• inflammatoire gewrichtsziekten
  • reumatoïde artritis
  • septische artritis
• metabolische oorzaken
  • diabetes
• jicht
• endocriene ziekten
• obesitas
• hypertensie
• hormonale factoren
  • bij vrouwen en aantal zwangerschappen
• roken
• trauma
• anatomische positie, axiale positie van gewrichten, hypermobiliteit, verkorting van één ledemaat
• slechte bewegingsgewoonte, biomechanische oorzaak
• gebrek aan beweging
• overmatige belasting, zowel op het werk als bij lichamelijke activiteit, sport
• spierkracht

Het is een degeneratief proces dat resulteert in de progressieve erosie van kraakbeen, verstoring van het oppervlak en scheuren in de structuur. Vervolgens wordt de functie van kraakbeen als schokdemper en gewrichtsdrager aangetast.

Dit gaat gepaard met de vorming van benige uitsteeksels, een verhoogde productie van intra-articulair vocht en bijgevolg een verhoogde druk in het gewricht. Het bot onder het gewrichtskraakbeen is beschadigd en de omliggende zachte weefsels, zoals ligamenten en spieren, zijn ontwricht. Het resultaat is een verminderde gewrichtsfunctie, pijn en andere problemen.

In termen van etiologie (oorsprong) worden ze onderverdeeld in:

1. primair
2. secundair
   1. stofwisselingsziekten
      • ochronose, acromegalie, hemochromatose
   2. anatomische veranderingen in de gewrichten
      • gewrichtsdysplasie, hypermobiel syndroom, lengteverschil ledematen
   3. verwondingen - gewrichtsschade door fracturen en andere trauma's
   4. inflammatoire artropathieën
      • septische artritis, reumatische aandoeningen

Deze structurele veranderingen in het kraakbeen en andere delen zijn de oorzaak van de gewrichtsstoornis. De functie van het gewricht is voornamelijk een onderdeel in de productie van beweging. De stoornis betekent dus een beperking van de beweging. Daarop volgt pijn.

Naast deze twee hoofdsymptomen zijn er ook andere geassocieerde problemen. De bewegingsstoornis zelf heeft een typisch verloop. Kenmerkend is de verstijving van het gewricht tijdens inactiviteit. Dit treedt voornamelijk 's ochtends op. De verstijving van het gewricht kan 15 tot 30 minuten duren tot de beweging.

Ernstiger is de beperking van de beweeglijkheid van het gewricht.

Afhankelijk van de mate van degeneratie en schade aan het gewricht, bepaalt de mate van de beperking natuurlijk de pijn. Deze kan eerst inspannend zijn, dan 's ochtends en na inactiviteit. Pijn in rust wijst op ernstige schade aan het gewricht.

In de latere stadia kunnen tijdens het bewegen verschillende geluiden worden gehoord, die uit het gewricht komen door de toegenomen wrijving van de drukkende botten. Dit uit zich in een krakend of piepend geluid, alsof er zand in het gewricht zit.

De nieuwe botvorming resulteert in verschillende botuitsteeksels en uitgroeisels. Deze staan bekend als osteofyten. Deze uitgroeisels ontwikkelen zich over een lange periode en veroorzaken verslechtering van de functie van het aangetaste gewricht, pijn of tintelingen en vervorming van het gewricht.

Symptomen van artrose zijn onder andere:

• beperking van de gewrichtsfunctie, dit kan zich uiten als kreupelheid
• stijfheid van het gewricht na inactiviteit, vooral 's morgens na het ontwaken
• bewegingsbeperking tot verlies van beweeglijkheid van het gewricht
• pijn
  • beginnende pijn na inactiviteit
  • inspanningspijn
  • pijn bij passieve beweging
  • in een later stadium, pijn in rust, nachtelijke pijn
  • pijn kan verergeren door de stand van het ledemaat en het weer
• tintelingen
• kraken, piepen (alsof er zand in het gewricht zit)
• vervorming van het gewricht
• zwelling in het gewrichtsgebied
• plaatselijke verhoging van de huidtemperatuur
• rood worden van de huid bij het gewricht
• in een later stadium wordt ook de spier aangetast, wat secundair bijdraagt aan de pijn
  • spieratrofie
  • verkorting van de spier
• verkorting van de ledemaat - na spierbeschadiging
• instabiliteit van het gewricht

De diagnose artrose wordt vastgesteld op basis van de anamnese van de getroffen persoon en het klinische beeld. Vervolgens wordt een lichamelijk onderzoek uitgevoerd.

Tijdens het klinisch onderzoek evalueert de arts, met name de orthopeed

• de functionele toestand van het gewricht
• bewegingsbereik
• stijfheid
• pijn
• misvorming
• zwelling, temperatuur en huidskleur

Het is belangrijk om reumatoïde artritis en andere ziekten uit te sluiten. Om andere diagnoses uit te sluiten kan gekozen worden voor bloedonderzoek in het laboratorium (reumatische aandoeningen, psoriasis, jicht). Beeldvormende methoden zoals röntgenfoto's, echografie, scintigrafie, CT of MRI zijn ook belangrijk. De mate van artrose wordt na evaluatie van de röntgenbevindingen in vier stadia verdeeld.

De tabel toont de 4 stadia op basis van de radiografische bevindingen

Artroscopie kan geïndiceerd zijn vanwege een andere oorzaak. Daarnaast is er een secundaire bevinding, namelijk kraakbeenschade. Zoals bij elke ziekte is een vroege diagnose belangrijk bij artrose. Na een vroege diagnose wordt een behandeling gestart om de manifestaties en complicaties van de ziekte te verminderen.

Degeneratieve veranderingen, ontsteking, regeneratie en nieuwe vorming tasten het kraakbeen geleidelijk aan. Het kraakbeen wordt dunner, verliest zijn glans, structuur en scheurt. Dit heeft een negatief effect op de omgeving. Daarnaast tast artrose alle andere structuren van het gewricht aan.

Het eerste symptoom is beginnende pijn in het gewricht. Deze vermindert na beweging en neemt zelfs helemaal af. Later begint pijn na inspanning op te treden. De volgende fase wordt gekenmerkt door pijn in rust, bijvoorbeeld nachtpijn.

De pijn wordt verergerd door inspanning en een verkeerde houding van het ledemaat. Het kan ook sterk beïnvloed worden door het weer. Hiermee gepaard gaat stijfheid van het gewricht na inactiviteit, vooral 's ochtends. Deze duurt meestal 10 tot 15 minuten, soms tot een half uur.

In de latere stadia verandert de vorm van het gewricht. Er ontstaan verschillende misvormingen en ongebruikelijke botstanden. Het bewegingsbereik neemt af. Er is een beperking of volledig verlies van beweging. In het laatste stadium is er een hoorbaar krakend en piepend geluid. Patiënten beschrijven het alsof ze zand in het gewricht hebben.

Plaatselijk is er zwelling, roodheid en verhoogde huidtemperatuur. Spieren en andere zachte weefsels worden ook aangetast, wat resulteert in instabiliteit in het gewricht. Spieren worden slap en het ledemaat kan korter worden.