Anafylactische shock: Anafylaxie als een overdreven, ernstige allergische reactie?

Een anafylactische reactie is een ernstige vorm van een allergische reactie en wordt ook wel afgekort als anafylaxie. Een anafylactische shock is de ernstigste vorm van anafylaxie en bedreigt iemands onmiddellijke leven.

Het bedreigt iemands onmiddellijke leven.

Belangrijke termen voor allergie en anafylaxie

Een allergische reactie is een overdreven of onevenredige reactie van het lichaam, in het bijzonder het immuunsysteem, op een allergeen. Een allergeen kan een gewone stof zijn die in het milieu voorkomt en die normaal gesproken niet schadelijk is voor mensen.

Het allergeen, ook wel bekend als een antigeen, triggert een overmatige immuunrespons in de allergische persoon, wat resulteert in een allergische reactie. Er zijn ook atopische allergieën, die worden veroorzaakt door een genetische aanleg voor de productie van IgE-antilichamen.

Anafylaxie is een ernstiger vorm van allergie. Het beïnvloedt verschillende lichaamssystemen en organen. Het is intenser dan allergie en bedreigt de gezondheid en het leven. We kennen ook de term anafylactoïde reactie. Deze wordt niet veroorzaakt door een immuunreactie, hoewel het in zijn uitingen lijkt op anafylaxie.

Anafylactische shock is de ernstigste vorm van anafylaxie en is onmiddellijk levensbedreigend. Een shock is een plotselinge verandering in de micro- en macrocirculatie. Het resulteert in een verminderde bloedtoevoer naar de weefsels en daardoor een verminderde zuurstoftoevoer en een verstoord celmetabolisme.

Als anafylactische shock onbehandeld blijft, treedt orgaanfalen en schade op, zelfs de dood. Bij gewone mensen wordt de naam shock ervaren als een psychologische reactie, bijvoorbeeld op acute stress. Deze benaming is echter niet correct.

De term shock verwijst naar een acute, levensbedreigende toestand als gevolg van een verstoring in de bloedtoevoer. Het beïnvloedt verschillende lichaamssystemen en organen, zoals het cardiovasculaire systeem, de longen, de nieren, de bijnieren, de hersenen en de lever. Het kent drie fasen: de compensatoire fase, de decompensatoire fase en de onomkeerbare fase.

In de eerste (compensatoire) fase probeert het lichaam de bloedtoevoer naar de vitale organen (hersenen, hart, nieren) op peil te houden. In de decompensatoire fase worden de veranderingen dieper, daalt de bloeddruk en verslechtert de bloedtoevoer naar weefsels en organen.

Als de shock op dit punt niet wordt behandeld, treedt de onomkeerbare fase in. De ernstigste fase is dus de onomkeerbare fase, waarin onomkeerbare veranderingen optreden en blijvende schade aan organen en zelfs de dood optreden.

Schokken worden onderverdeeld in:

• hypovolemisch, wanneer er te weinig bloed in de bloedvaten zit als gevolg van een bloeding of uitdroging
• cardiogeen, wanneer de pompfunctie van het hart faalt
• obstructief, bijvoorbeeld veroorzaakt door longembolie
• distributief, treedt op wanneer bloedvaten overbelast zijn, zoals bij anafylaxie of sepsis (bloedvergiftiging)

Wat is anafylaxie?

Deze termen zijn belangrijk om onderscheid te maken tussen allergie, anafylaxie en anafylactische shock. De oorsprong van de aandoening kan hetzelfde zijn, maar het verschil zit in de intensiteit van het verloop. Allergie is daarom een gebied van gezondheidsproblemen dat niet ten koste van alles onderschat mag worden.

Het woord allergie is gevormd uit twee Griekse woorden, allos (veranderde toestand) en ergon (werk, reactie). Het werd bedacht door de artsen Clemens von Pirquet en Béla Schick in 1906.

Anafylaxie is een gegeneraliseerde allergische reactie of allergie die zich over het hele lichaam heeft verspreid en verschillende lichaamssystemen aantast.

Het beïnvloedt bijvoorbeeld orgaansystemen:

• bloedsomloop
• ademhaling
• zenuwstelsel
• huid
• spijsvertering

Anafylactische shock is een levensbedreigende aandoening die gebaseerd is op een ernstige mate van anafylaxie. Deze uit zich in een daling van de bloeddruk, ontoereikende bloedsomloop en zelfs bewusteloosheid.

Het lichaam immuniseert zichzelf wanneer het voor het eerst in aanraking komt met het allergeen.

De tweede ontmoeting met het antigeen veroorzaakt een overdreven immuunreactie.

In dit geval identificeren IgE-antilichamen het antigeen, wat een allergische cascade in gang zet. Naast de IgE-vorm zijn er nog andere mechanismen bekend. Het IgE-type reactie komt echter het meest voor, tot wel 60 procent. Vervolgens zijn er andere mediatoren bij de allergie betrokken.

Bij een allergische of anafylactische reactie komen stoffen vrij zoals:

• histamine
• serotine
• tryptase
• heparine
• adenosine
• prostaglandine D2
• interleukines
• leukotriënen

Anafylaxie verloopt in sommige gevallen in twee fasen.

De tweede fase van de anafylactische reactie kan dan 6-24 uur na het optreden van de eerste symptomen worden geactiveerd. Dit gebeurt in ongeveer 20% van de gevallen.

De meest voorkomende oorzaken van anafylactische reacties zijn allergenen van geneesmiddelen en voedingsmiddelen, maar ook reacties na een ontmoeting met insecten (beten, steken). Allergische reacties op latex komen ook vaak voor.

De intensiteit van de reactie hangt ook af van verschillende factoren, waaronder de mate van gevoeligheid van de allergische persoon. De manier waarop het allergeen het lichaam binnenkomt, contact, orale inname of insectenbeten zijn ook belangrijk.

De allergische reactie kan plaatselijk of algemeen zijn. Bij het eerste contact met het allergeen ontwikkelt het lichaam antilichamen. Vervolgens veroorzaakt een tweede contact met het antigeen een heftige reactie van het immuunsysteem.

Elk volgend contact met de stof leidt meestal tot ernstigere symptomen. De intensiteit, maar ook de duur van de reactie neemt toe. Daarom is het belangrijk om een gespecialiseerde allergoloog de stof waarvoor de persoon gevoelig is te laten onderzoeken en voldoende informatie te geven.

Een allergie of anafylaxie als zodanig wordt veroorzaakt door een overreactie op een antigeen. Een antigeen of allergeen is een stof die normaal gesproken niet gevaarlijk is voor het lichaam. Het lichaam heeft het echter bij het eerste contact als ongewenst bestempeld.

De oorzaak kunnen allergenen zijn die normaal in de omgeving voorkomen en die voor een ander geen probleem veroorzaken. Een anafylactische shock is de ernstigste vorm van reactie op een allergeen dat het lichaam binnendringt.

In de tabel staan enkele stoffen die vaak allergieën veroorzaken

Specifieke soorten zijn allergieën voor de voedingsbestanddelen gluten en lactose.

Een allergische reactie heeft haar typische manifestaties. Deze kunnen zowel plaatselijk als algemeen zijn. Bij anafylaxie worden verschillende lichaamssystemen en organen aangetast, zoals de huid, het cardiovasculaire systeem of het ademhalingssysteem.

De manifestaties van anafylaxie zijn afhankelijk van verschillende factoren, zoals:

• het type allergeen
• de plaats en route van binnendringen in het lichaam, d.w.z. via het spijsverteringskanaal, de huid, injectie
• mate van gevoeligheid, sensibilisatie van het organisme
• doelorgaan of -weefsel

De tabel toont de symptomen van anafylaxie in relatie tot het lichaamssysteem

Het belangrijkste is de medische voorgeschiedenis van de getroffen persoon en de klinische manifestaties van de allergie, inclusief anafylaxie. Herkenning van het allergeen is erg belangrijk. Dit zal later helpen bij de preventie of behandeling van de allergie.

Het type allergeen kan worden bepaald als bekend is op welke stof de reactie is opgetreden. Andere methoden zijn laboratoriumtests en huidallergietests. IgE, verhoogde histamine in het bloed of de urine worden bepaald. Slijm- en neusuitscheidingen kunnen ook worden onderzocht om de aanwezigheid van eosinofielen vast te stellen.

De diagnose anafylaxie is eenvoudig als er een bekend allergeen aanwezig is. Bij een eerste reactie is het des te moeilijker omdat het allergeen nog niet bekend is. Maar als er typische symptomen van allergie aanwezig zijn, bijvoorbeeld na een bijensteek, is de diagnose duidelijk.

Het is belangrijk om andere oorzaken uit te sluiten (erfelijk angio-oedeem, hartritmestoornissen, enz., afhankelijk van de symptomen). Dit is vooral het geval als de oorzaak van de aanhoudende problemen onbekend is. Differentiële diagnose is belangrijk om andere ernstige ziekten op te sporen.

De allergische reactie in de eerste fase vindt plaats na enkele seconden tot minuten.

De tweede fase (20% van de gevallen) kan na 6 tot 24 uur optreden.

Roodheid, jeuk, urticaria en mogelijk huiduitslag zijn de eerste verschijnselen. Angio-oedeem (zwelling van de zachte delen van de huid) komt ook vaak voor, meestal in de handen, het gezicht en de nek.

Zoals gezegd hangt het verloop af van verschillende factoren en is het individueel. Ernstigere problemen treden op na intraveneuze toediening van geneesmiddelen, maar ook na bijensteken in de buurt van het hart en het gezicht.

Zodra het allergeen het lichaam binnendringt, wordt een cascade van immuunreacties in gang gezet. Vasoactieve stoffen (die inwerken op de bloedvaten) zoals histamine, prostaglandine D2, leukotriënen en stoffen die de vernauwing van de luchtwegen beïnvloeden, komen vrij in het bloed.

De effecten van deze stoffen uiten zich voornamelijk als:

• vernauwing van de luchtwegen, d.w.z. bronchoconstrictie
• verwijding van bloedvaten, d.w.z. vasodilatatie
• verhoogde permeabiliteit van haarvaten, kleine bloedvaten, voor vocht (angio-oedeem)
• verhoogde slijmsecretie door de slijmvliezen van de onderste en bovenste luchtwegen
• samenklonteren en activeren van bloedplaatjes, wat resulteert in DIC (gedissemineerde intravasculaire coagulopathie).

Als gevolg hiervan is er een permeatie van lichaamsvloeistoffen in de interstitiële ruimte, en dus een verlies van vloeistoffen uit de circulatie. Maar ook een verwijding van de bloedvaten, d.w.z. vasodilatatie. Dit veroorzaakt een verlaging van de bloeddruk, een versnelling van de hartslag.

De vernauwing van de luchtwegen resulteert in dyspneu (kortademigheid). Er kan een piepende ademhaling hoorbaar zijn, zoals bij een astma-aanval. De ademhaling wordt verslechterd door een verhoogde slijmproductie in de lagere luchtwegen en de daarmee gepaard gaande heesheid van de ademhaling.

Naast de hierboven genoemde zwelling van weke delen, is er sprake van zeer ernstig oedeem van het strottenhoofd en de laryngeale sluitspier. Dit kan leiden tot obstructie of verstopping van de luchtweg. En vervolgens verslikken tot ademhalingsstilstand.

Het gevolg is ademhalingsfalen en, als er geen vroege behandeling of reanimatie wordt ingezet, de dood. Even gevaarlijk is hartfalen als gevolg van kwaadaardige aritmie of ischemie. Dit betekent dat de hartspier te weinig bloed krijgt en het hart een aanval krijgt.

Bij shock zijn er ook symptomen die het gevolg zijn van een verminderde bloedtoevoer naar de hersenen. Deze omvatten veranderd bewustzijn (apathie, agressie), ineenstorting, stuiptrekkingen van het lichaam tot bewusteloosheid. Bovendien is het bij shock mogelijk om bleekheid tot marmeren verkleuring van de huid en koud zweet waar te nemen.

Het spijsverteringsstelsel reageert met algemene zwaarte, braken, buikpijn. Schaarse ontlasting kan gepaard gaan. De urineproductie vermindert tot stopt en nierkoliek kan optreden. Blaascontractie kan urineverlies veroorzaken. In de zwangerschap is de samentrekking van de baarmoeder bijzonder riskant.

Hoewel de allergische reactie de eerste keer mild is, is professioneel onderzoek erg belangrijk. De tweede reactie kan een heftig verloop hebben. Hoewel het verloop van anafylaxie fataal kan aflopen, bestaat er gelukkig een effectieve en snelle behandeling om te voorkomen dat de anafylactische shock zich ontwikkelt tot een onomkeerbare vorm.