Amyloïdose: wat is het en waarom ontstaat het, welke symptomen heeft het?

Amyloïdose is een zeldzame ziekte die wordt veroorzaakt door een abnormaal eiwit dat amyloïd wordt genoemd. Het treedt op wanneer amyloïd zich ophoopt in de organen, waardoor hun normale functie wordt verstoord.

Amyloïd komt normaal niet in het lichaam voor, maar kan uit verschillende soorten eiwitten bestaan. De organen die het meest door amyloïdose worden aangetast zijn het hart, de nieren, de lever, de milt, het zenuwstelsel en het spijsverteringskanaal.

Sommige vormen van amyloïdose komen voor in combinatie met andere ziekten. Deze vormen van amyloïdose kunnen "genezen" worden door een goede behandeling van de onderliggende ziekte.

Sommige vormen van amyloïdose zijn ernstig, ontwikkelen zich snel en leiden tot levensbedreigend orgaanfalen.

De behandeling bestaat uit chemotherapie, vergelijkbaar met de behandeling van kanker. In individuele gevallen is transplantatie van organen of stamcellen een optie.

Amyloïdose is een relatief zeldzame ziekte.

Het wordt veroorzaakt door de ophoping van een moeilijk oplosbaar eiwit genaamd amyloïd in de organen van het menselijk lichaam. De ophoping van dit eiwit in de weefsels van de organen veroorzaakt schade aan de organen, waardoor hun normale functie wordt verstoord.

Amyloïd is een onoplosbaar eiwit dat het karakter heeft van fibrillen. Zijn specifieke structuur, die lijkt op een gevouwen blad, beschermt dit eiwit tegen proteolyse (afbreken in kleinere subeenheden - oplossen).

Er zijn momenteel meer dan 30 soorten eiwitten bekend die amyloïdose kunnen veroorzaken, d.w.z. ophoping in weefsels. Deze zogenaamde amyloïdogene eiwitten stapelen zich extracellulair op, d.w.z. tussen cellen, niet erin.

Amyloïdose is een zeldzame ziekte.
Het treft jaarlijks ongeveer 5-12 patiënten per 1 miljoen mensen.
Het komt vaker voor bij mannen.

Er zijn verschillende soorten amyloïdose.

Sommige typen zijn erfelijk, maar verworven vormen van amyloïdose komen veel vaker voor en kunnen worden veroorzaakt door externe factoren zoals chronische ontstekingsziekten of jarenlange dialyse.

In de meeste gevallen tast amyloïdose meerdere organen aan, maar er zijn ook verschillende typen die slechts één lichaamsdeel aantasten.

Soorten amyloïdose

Er zijn verschillende vormen van deze ziekte bekend.

AL amyloïdose

Dit is de meest voorkomende vorm van amyloïdose in ontwikkelde landen.

Ze maakt tot 70% van alle verworven amyloïdose uit.

Het wordt veroorzaakt door de afzetting van vrije lichte ketens van immunoglobulinen, die de producten zijn van klonale plasmacellen. In 20% van de gevallen gaat primaire amyloïdose gepaard met hemato-oncologische ziekten zoals multipel myeloom of macroglobulinemie van Waldenström.

Deze vorm tast vooral het hart, de nieren, de lever en het zenuwstelsel aan.

AA amyloïdose

Wordt ook wel secundaire amyloïdose of reactieve amyloïdose genoemd omdat het meestal wordt veroorzaakt door een langdurige ontstekingsziekte.

Vaak zijn dit reumatische aandoeningen zoals reumatoïde artritis, ankyloserende artritis of juveniele artritis.

AA amyloïdose kan ook worden veroorzaakt door chronische darmontsteking, osteomyelitis, chronische luchtwegaandoeningen of niet-genezende huidafwijkingen.

Verbeterde behandeling van chronische ontstekingsziekten heeft geleid tot een sterke afname van het aantal gevallen van AA amyloïdose.

In het verleden vormde AA amyloïdose tot 45% van alle gevallen van amyloïdose, maar tegenwoordig komt het voor in ongeveer 6% van de gevallen in ontwikkelde landen.

De nieren, lever en milt worden het vaakst aangetast.

Erfelijke amyloïdose (familiaire amyloïdose)

Dit is een erfelijke ziekte.

De ziekte wordt veroorzaakt door de ophoping van amyloïd eiwit, dat een defect transthyretine is.

Een genetische mutatie veroorzaakt een verandering in de structuur van dit eiwit, met name de vervanging van een aminozuur door een ander. Een dergelijke verandering destabiliseert het hele eiwitmolecuul, dat vervolgens een bèta-gevouwen bladstructuur vormt - dat wil zeggen amyloïd.

De mutatie is aanwezig vanaf de geboorte. De ziekte zelf begint zich te manifesteren tussen de leeftijd van 20 en 50 jaar.

Dit type amyloïdose tast vooral het zenuwstelsel, het hart en de nieren aan.

Seniele amyloïdose

Dit is een vorm van amyloïdose die ook het gevolg is van de afzetting van transthyretine, maar dan ongemuteerd, het zogenaamde natieve of wild-type transthyretine. Dit eiwit, dat wordt gevormd in de lever, is normaal en niet onderhevig aan mutatie. Om onbekende redenen begint het echter een amyloïde structuur te vormen en wordt zo onafbreekbaar.

Het komt voornamelijk voor bij mannen van in de 70.

De klinische symptomen zijn het meest uitgesproken in het hart. Het veroorzaakt ook carpaal tunnel syndroom.

Gelokaliseerde amyloïdose

Deze aandoening treft slechts één plaats of orgaan in het lichaam.

Het heeft meestal een betere prognose dan de eerder genoemde vormen van amyloïdose die meerdere orgaansystemen aantasten.

Typische plaatsen van betrokkenheid zijn de blaas, huid, keel of longen.

Risicofactoren

De belangrijkste factoren die het risico op amyloïdose kunnen verhogen zijn:

• gevorderde leeftijd - amyloïdose komt voornamelijk voor tussen de 60 en 70 jaar, hoewel het ook eerder kan voorkomen.
• mannelijk geslacht
• chronische infectie- of ontstekingsziekten (vooral bij AA-amyloïdose)
• familiegeschiedenis van de ziekte (erfelijke vormen van amyloïdose)
• dialyse, waarbij grote eiwitten uit het bloed worden gefilterd, is zeldzamer met modernere dialysetechnologieën
• zwart ras

Symptomen van amyloïdose kunnen lange tijd uitblijven of voor andere ziekten worden aangezien.

Een juiste diagnose kan alleen worden bevestigd bij een vergevorderde ziekte wanneer veel organen van het lichaam zijn aangetast door amyloïd.

Typische symptomen van amyloïdose zijn:

• Zwelling van de enkels en voeten
• Ernstige vermoeidheid en zwakte
• Kortademigheid bij minimale inspanning
• Niet in bed kunnen liggen door kortademigheid
• Gevoelloosheid, tintelingen of pijn die uitstraalt naar de handen of voeten, vooral pijn in de polsen (carpaal tunnel syndroom)
• Diarree, mogelijk ontlasting met bloed of juist obstipatie
• Onbedoeld gewichtsverlies van meer dan 5 kilo
• Vergrote tong, die aan de randen kan golven (veroorzaakt door geïmpacteerde tanden)
• Verandering in de kwaliteit van de huid, bijv. verdikte huid
• Lichte blauwe plekken
• Roodpaarse vlekken rond de ogen
• Onregelmatige hartslag
• Moeite met slikken

Aantasting van het hart

Opgehoopt amyloïd in het hart veroorzaakt een volumevermindering bij het vullen van de kamers tussen hartslagen.

In de praktijk betekent dit dat bij elke hartslag de kamers zich steeds minder vullen, waardoor er minder bloed in het lichaam wordt gepompt.

Het resultaat is snelle vermoeidheid, kortademigheid, pijn op de borst en inefficiëntie.

Als amyloïdose de plaatsen in het hart aantast die elektrische impulsen produceren, kunnen veranderingen in het hartritme, fibrillatie of tachycardie optreden. Een dergelijke aandoening is mogelijk levensbedreigend.

Schade aan de nieren

Amyloïd kan zich afzetten in de nieren, waardoor het zeer kwetsbare filtratiesysteem beschadigd raakt.

Het resultaat is een verhoogde lekkage van eiwitten die normaal niet in de urine terechtkomen omdat het lichaam ze opslaat.

Het vermogen van de nieren om afvalstoffen te verwijderen die tijdens de stofwisseling van voedingsstoffen worden geproduceerd, vermindert ook. Het eindresultaat is nierfalen en de noodzaak voor de patiënt om gedialyseerd te worden.

Symptomen van het zenuwstelsel

Een veel voorkomend symptoom van amyloïdose is pijn.

De pijn kan gepaard gaan met gevoelloosheid of tintelingen in de vingers, een branderig gevoel in de tenen of voeten.

Amyloïd kan ook de zenuwen aantasten die de darmen bedienen, zoals de darmen. Daarom hebben patiënten problemen met frequente diarree of, omgekeerd, obstipatie.

Amyloïdose is een diagnose die jarenlang over het hoofd kan worden gezien.

De symptomen van de ziekte lijken erg op die van andere, meer algemene ziekten. Daarom wordt er niet meteen aan de zeldzamere vorm van amyloïdose gedacht als een patiënt voor het eerst met problemen komt.

Een vroege diagnose is essentieel voor de toekomstige prognose van de ziekte, omdat snel therapeutisch ingrijpen verdere orgaanschade voorkomt. Een nauwkeurige diagnose bij het bepalen van het type amyloïdose is ook erg belangrijk, omdat de behandeling sterk varieert afhankelijk van het type amyloïdose.

Laboratoriumonderzoek

Bloed- en urineonderzoek kan de aanwezigheid van het abnormale eiwit aantonen, maar in veel gevallen zal conventionele elektroforese van perifeer bloed en urine de aanwezigheid van monoklonaal immunoglobuline niet aantonen vanwege de zeer lage concentratie.

Beenmergonderzoek is gevoeliger.

Genetisch onderzoek

Om de diagnose erfelijke amyloïdose vast te stellen, wordt genetisch bloedonderzoek uitgevoerd. Er wordt gekeken naar de aanwezigheid van de meest voorkomende mutaties van de amyloïdgenen.

Biopsie

Weefselhistologie is cruciaal voor het stellen van de juiste diagnose. Er wordt een weefselmonster genomen tijdens een niet-gerichte biopsie (willekeurig gekozen organen die vaker betrokken zijn), bijvoorbeeld uit het onderhuidse vet rond de navel, speekselklieren, tong of rectum.

Als het resultaat negatief is en het vermoeden bestaat dat amyloïdose blijft bestaan, is een gerichte biopsie (organen waarvan we weten dat ze door de ziekte zijn aangetast, maar niet weten welke ziekte) nodig van de aangetaste organen, bijv. lever, nieren, zenuwen, hart, enz.

Specifieke weefseltests kunnen helpen bij het bepalen van het exacte type amyloïdafzetting. Er wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van kleuring van het monster met Congo rood en het bekijken van het monster in een polariserende microscoop.

Een positief monster vertoont zogenaamd dichroïsme, d.w.z. een verandering in kleur met een verandering in de hoek van het invallende licht.

Beeldvormend onderzoek

Aan de hand van beeldvormend onderzoek van organen kunnen we de mate van schade vaststellen. Er wordt bijvoorbeeld MRI van het hart gebruikt.

Het verloop van deze ernstige ziekte hangt af van de uitlokkende oorzaak van de ziekte.

Amyloïdose is een geleidelijk progressieve ziekte, met een sluipend begin en een moeilijk te herkennen klinisch syndroom.

Bij ernstigere orgaanschade is de ziekte in een vergevorderd stadium waarbij het moeilijk is om de prognose om te keren.

De prognose hangt af van het type amyloïdose en de adequate respons van de patiënt op de behandeling.

Als de ziekte onbehandeld blijft, is systemische amyloïdose vaak fataal.

Tijd en overlevingskansen zijn afhankelijk van de mate waarin en het aantal organen dat is aangetast.

In termen van morbiditeit is cardiale betrokkenheid het ernstigst.