Urineretentie: wat is anurie, obstructie en urineretentie?

Urineretentie als ziektesymptoom kan voorkomen bij verschillende problemen van het urinewegstelsel. Voorbeelden zijn urineretentie, obstructie van de urinewegen, anurie en nierfalen.

Urinedisfunctie en ziekten van het urinewegstelsel kunnen nauwkeuriger worden vastgesteld aan de hand van de voortdurende symptomen.

Het urinewegstelsel bestaat uit:

• Nieren
• De urinewegen - de urineleiders
• De urineblaas
• De urinewegen - de blaas - de plasbuis - de plasbuis

Wat is de functie van het urinewegstelsel?

Urineren is belangrijk voor het lichaam, het verwijdert afvalstoffen uit het lichaam.

Urine wordt gevormd in de nieren en loopt via de urineleiders naar de blaas, waar het zich ophoopt.

Vanuit de blaas gaat het naar de urinebuis. De blaas wordt geregeld door urine sluitspieren die de blaasuitgang openen en sluiten. De sluitspieren worden geregeld door de bekkenbodemspieren.

De nieren produceren 1-2 liter urine per dag.

Gemiddeld plast iemand 4-8 keer per dag.

Functies van de nieren

De nieren scheiden afvalstoffen uit het lichaam uit via de urine door het bloed te filteren.

Ze reguleren het water en de mineralen in het lichaam en zorgen zo voor de vochtbalans die het menselijk lichaam nodig heeft.

Ze produceren de hormonen erytropoëtine, dat de aanmaak van rode bloedcellen stimuleert, en renine, dat de bloeddruk reguleert. De nieren breken hormonen af zoals insuline, calcitonine en schildklierhormoon.

Wat gebeurt er tijdens het plassen?

De blaasspieren duwen urine uit de blaas in de urinebuis als deze vol is.

Het signaal om de sluitspier los te laten wordt getriggerd door zenuwen, die de sluitspier gebruikt om urine uit de blaas te laten lopen.

Wanneer de uitwendige sluitspier wordt bediend, start en stopt de urinestraal.

De aandrang om te plassen verdwijnt zodra de blaas geleegd is en er geen druk meer wordt uitgeoefend op de omliggende weefsels.

Stoornissen in de urine-uitscheiding

• Polyurie is overmatig urineren, meer dan 2-3 liter urine in 24 uur.
• Van oligurie is sprake als de hoeveelheid urine in 24 uur minder dan 300 ml of minder dan 0,5 ml/kg/uur is.
• Anurie is urineretentie wanneer de hoeveelheid urine minder is dan 100 ml in 24 uur.

Urinaire stoornissen

Urinaire aandoeningen worden symptomen genoemd die hun oorsprong vinden in de lagere urinewegen en die een breed scala aan symptomen vertonen als gevolg van een verminderde opslag en lediging van de blaas.

Urinaire aandoeningen worden ingedeeld op basis van typische symptomen (tabel)

Lees ook: Nierverzorging: hoe ze te regenereren en versterken?

Urineretentie

Urineretentie wordt veroorzaakt door bilaterale of unilaterale aantasting van de nierfunctie of morfologische schade.

De oorzaak van urineretentie kan gelokaliseerd zijn

Prerenaal treedt het op wanneer de nieren niet voldoende vocht ontvangen om te filteren. De oorzaak ligt buiten de nieren, waardoor de nieren niet voldoende worden gevoed en niet volledig kunnen functioneren.

Het treedt op bij een verminderde bloedtoevoer naar het nierweefsel, wat voornamelijk wordt veroorzaakt door een verminderd vochtvolume, zoals bloedingen, verminderde vochtinname (uitdroging), brandwonden, overmatig zweten en ernstige diarree en braken.

Prerenale oorzaken komen in 40% van de gevallen voor.

Nieroorzaken zijn direct gerelateerd aan de nieren. De nieren zijn niet in staat om urine te produceren.

Een dergelijke oorzaak treedt op bij nierinsufficiëntie, zoals nierziekte, ontsteking, toxische nierschade, medicijnschade, nierfalen, glomerulonefritis, hemolyse (afbraak van rode bloedcellen door toxines, bacteriën).

Nieroorzaken komen in 55% van de gevallen voor.

Postrenale oorzaken zijn niet direct van invloed op de nieren, maar op het onderste deel van het urinewegstelsel. Het ontstaat door een blokkade van de urineafvoer, d.w.z. wanneer er een obstructie is in de afvoer van urine uit de nieren, bijv. lithiasis (vorming van urinestenen), tumor.

Postrenale oorzaken komen in 10% van de gevallen voor.

Symptomen van urineretentie

Dat er iets mis is met het urineren blijkt uit een vermindering of stopzetting van de urineproductie.

Door beschadiging van de nierfunctie worden te grote hoeveelheden vocht en gifstoffen niet uitgescheiden in de urine. Als gevolg daarvan ontstaat er een opeenhoping van vocht in het lichaam die zich kan uiten:

• Verminderd urineren
• Zwelling van de onderste ledematen
• Kortademigheid door longoedeem
• Hartritmestoornissen
• Hoge bloeddruk
• Inspannen om over te geven tot braken
• Hik
• Symptomen van gastro-intestinale bloeding
• Bij ontsteking wordt ook een verhoogde temperatuur tot koorts met rillingen gezien
• De persoon kan verward raken en later bewusteloos raken tot coma

Verkleuring van urine

• De urine is kleurloos of vaag gelig wanneer men stopt met plassen.
• Donkerbruin gekleurde urine komt voor bij vochttekort of nierziekte
• Verkleuring naar roest, roze of rood komt voor bij blaasontsteking of niertumor, waarbij de aanwezigheid van bloed in de urine zelfs duidelijk zichtbaar is

Symptomen afhankelijk van de locatie van de urinewegaandoeningen

Bij prerenale betrokkenheid (de oorzaak ligt buiten de nier), symptomen zoals:

• Dorst
• Plotselinge, kortdurende drukdaling bij verandering van houding van liggen naar staan
• Snelle hartslag
• Droge tong
• Blauwachtige acrale verkleuring - de acrale delen zijn de delen die boven het lichaamsoppervlak uitsteken (neus, oren, handen), vingers kunnen koud en vochtig zijn
• Verminderde huidturgor (verminderde huidelasticiteit), die kan worden vastgesteld door aan een huiduitslag op de hand te trekken en deze vervolgens te laten zakken. Bij voldoende hydratatie zal de huid onmiddellijk naar zijn oorspronkelijke staat terugkeren. Bij verminderde huidturgor, typisch voor uitdroging, zal de huid slechts langzaam naar zijn oorspronkelijke staat terugkeren na het zakken

Een afname van de bloedtoevoer naar de nieren kan worden veroorzaakt door:

• Hypovolemie - een vermindering van het volume circulerend bloed in het lichaam (uitdroging, bloeding, vochtverlies, brandwonden, vochtverlies in de extravasculaire ruimte - als ascites, fluidothorax)
• Cardiovasculaire aandoeningen - myocardaandoeningen, pericardaandoeningen (tamponade), klepafwijkingen, hartritmestoornissen, pulmonale hypertensie
• Systemische vasodilatatie - bloedvergiftiging, anafylaxie (ernstige allergische reactie)
• vernauwing van bloedvaten in de nieren
• Falen van de basisprocessen in de nieren
• Hyperviscositeitssyndroom, dat ontstaat door een verhoogde viscositeit van het bloed, wat resulteert in een verminderde bloedtoevoer naar de fijne aderen
• Bilaterale obstructie van de niervaten wanneer er sprake is van een obstructie in de vaten (urinesteen, bloedstolsel, tumor)

Acuut nierschade treedt op wanneer de nier plotseling beschadigd raakt, hetzij door ischemie (onvoldoende bloedtoevoer naar het weefsel) of door toxische schade. Dit leidt tot tubulaire celdood in de nier.

Postrenale schade kan zich langzaam ontwikkelen, aanvankelijk zonder symptomen. Bij acute obstructie in de uitscheiding kan het zich uiten met koliekachtige pijn in de lendenstreek.

Lees ook:
Nierziekten: van ontsteking, tot stenen, tot falen? En hun symptomen
Wat zijn de symptomen van uitdroging? Ken je de oorzaken? Weet je hoe je het lichaam weer water kunt geven?

Anurie

Anurie is het stoppen met plassen doordat de nieren stoppen met de productie van urine.

Het is een ernstige aandoening waarbij zo snel mogelijk medische hulp moet worden gezocht.

Het begint vaak met oligurie met een lage urineproductie en gaat dan over in anurie, het stoppen met urineren.

Oorzaken van anurie zijn onder andere ziekten:

• Diabetes mellitus, die niet voldoende onder controle is, kan leiden tot nierfalen en anurie
• Hoge bloeddruk kan de aderen van de nieren beschadigen, waardoor hun functie wordt aangetast
• nierfalen, waarbij de nieren niet in staat zijn om hun functie, het uitscheiden van urine, uit te voeren
• Chronische nierziekte, vooral bij langdurig nierfalen waarbij het lichaam niet in staat is om afvalstoffen via de nieren uit te scheiden
• Nierstenen kunnen de afvoer van urine uit de nieren blokkeren en verhinderen, wat ernstige pijn en anurie veroorzaakt
• Niertumoren kunnen het plassen verhinderen of de nierfunctie verminderen door hun druk

Symptomen van anurie

• Vasthouden van vocht in het lichaam
• Moeite met plassen, minder vaak plassen
• De hoeveelheid urine in 24 uur is minder dan 100 ml
• Bloed in de urine
• Vermoeidheid

Anurie is een levensbedreigende complicatie die kan leiden tot permanente nierschade en zelfs tot de dood. Het grootste risico bestaat bij acuut nierfalen.

Obstructie van de urinewegen

Urinewegobstructie is een aandoening waarbij de afvoer van urine geblokkeerd is door een vernauwing of verstopping van de urinewegen, waardoor urine in de nieren of blaas wordt vastgehouden.

Obstructie van de urineleider

Dit is de blokkering van de urinestroom uit de nieren door een obstructie (niersteen, aangeboren aandoening, bloedklonter, tumor) in de urineleider. Hierdoor hoopt de urine zich op in het nierbekken, wat leidt tot zwelling en vergroting van de nier.

Een zwelling en vergroting van de nier kan ook optreden wanneer de urine terugstroomt in de nier, doordat deze zich ophoopt in de blaas en niet kan weglopen.

Zo'n blaasontledigingsstoornis kan worden veroorzaakt door een verstopping door blaasstenen, een bloedstolsel, een verstopping door een vergrote prostaat, prostaat- en blaaskanker, sclerose van de blaashals (een verandering in het weefsel in de blaashals veroorzaakt door een ontsteking).

Zodra iets de afvoer van urine blokkeert, treedt acute urineretentie op.

De obstructie kan bij mannen veroorzaakt worden door:

• Zwelling van de plasbuis, vernauwing van de plasbuis, verstopping van de plasbuis door een steen, tumor, bloedstolsel
• Infectie en ontsteking van de lagere urinewegen, ontsteking van de urethra (urethritis)
• Ontsteking van de blaas (cystitis)
• Ontsteking van de prostaat (prostatitis)
• Ontsteking van de voorhuid en eikel (balanitis)
• Verwonding aan de penis

Obstructie bij vrouwen kan worden veroorzaakt door:

• Cystocele - zakken (vallen) van de blaas, slappe blaas
• Rectocele - uitstulping van de anus die in de omgeving uitsteekt, komt meestal voor in de vagina
• Verzakking van de baarmoeder - verzakken van de baarmoeder
• Infecties - vulvovaginitis, blaas- en urineweginfecties

Symptomen van urineobstructie

• Moeite met plassen
• de urinestraal is zwak en kan met tussenpozen zijn
• urine kan druppelsgewijs weglopen door overvulling van de blaas
• gevoel van onvolledig urineren
• urineretentie

Urineretentie

Urineretentie is het onvermogen om de urine volledig uit te drijven.

Als de blaas vol is, plast iemand onder normale omstandigheden, waardoor de blaas wordt geleegd.

Bij retentie wordt de blaas niet volledig geleegd en blijft er wat urine achter in de blaas.

Het kan bij mannen en vrouwen voorkomen door verstoppingen, door medicatie of door psychologische of zenuwproblemen.

Urineretentie kan acuut en chronisch zijn.

Acute urineretentie is een plotseling optredend onvermogen om te plassen. De meest voorkomende oorzaak is een belemmering van het plassen door een vergrote prostaat.

In dit geval wordt er normaal urine gevormd, maar kan deze niet uit de blaas worden afgevoerd. De urine hoopt zich vervolgens op, waardoor pijn ontstaat.

Het uit zich als volgt:

• Het gevoel dat je moet plassen, maar er komt niets uit als je probeert te plassen
• Pijn en spanning in de blaas

Chronische retentie is een zich geleidelijk ontwikkelend onvermogen om de blaas te legen gedurende een langere periode.

Symptomen:

• Bij het plassen wordt niet alle urine uit de blaas afgevoerd, wat dwingt tot frequent plassen met een gevoel van onvolledige urinelozing
• Er hoopt zich urine op in de blaas en de blaas wordt blootgesteld aan giftige stoffen doordat de urine niet wordt afgevoerd.

De oorzaak kan een verstopping van de urinebuis zijn, bepaalde medicijnen, neurologische problemen, infecties of een zwelling in het gebied waardoor de urine niet kan worden uitgescheiden.

Chronische retentie komt het meest voor bij oudere mannen, maar kan ook vrouwen treffen.

Oorzaak van retentie:

• Bij mannen kan een blokkade van de urinestroom veroorzaakt worden door een vergrote prostaat die op de plasbuis drukt.
• Bij vrouwen is de oorzaak een slappe blaas die een cystocele wordt genoemd. Een andere oorzaak kan een vernauwing van de plasbuis zijn (strictuur) of de aanwezigheid van urinestenen.
• Zenuwbeschadiging kan worden veroorzaakt door een beroerte, diabetes mellitus, multiple sclerose, trauma aan de wervelkolom en het bekken, druk op het ruggenmerg door een tumor, maar ook door een vaginale bevalling.
• Infecties van de prostaat en urinewegen, seksueel overdraagbare aandoeningen.

Symptomen van urineretentie kunnen variëren

Sommige mensen hebben moeite om te beginnen met urineren of hebben slechts een zwakke urinestraal als ze urineren. Anderen hebben aandrang om te urineren met een onvermogen om te beginnen met urineren.

Frequente aandrang om te plassen, waarbij sommigen onmiddellijk na het plassen herhaaldelijk aandrang ervaren.

Bij een volle blaas kan ook urineverlies optreden door overvulling van de blaas.

Typische symptomen zijn buikpijn en niet kunnen plassen.

In de acute vorm kan er sprake zijn van een volledig onvermogen om te plassen of kan er slechts een zeer kleine hoeveelheid urine worden uitgeplast.

Symptomen van chronische retentie

• Frequent urineren, meer dan 8 keer per dag
• gevoel van plotseling plassen
• moeite om te beginnen met plassen
• de urinestraal is onregelmatig en zwak bij het urineren of stopt voor het volledig urineren
• na het plassen komt de aandrang om te plassen snel op als gevolg van een onvolledige lediging van de blaas
• vaak wakker worden gedurende de nacht omdat men moet plassen
• urineverlies uit de blaas kan overdag optreden
• een gevoel van plotselinge aandrang om te plassen en, nadat het plassen is begonnen, een gevoel van onvermogen om te stoppen met plassen
• niet kunnen inschatten of de blaas vol is en of je echt moet plassen
• een gevoel van ongemak en het gevoel van een aanhoudende hoeveelheid urine in de blaas

Acuut nierfalen

Het begin van nierschade treedt plotseling op binnen 48 uur. Er is een afname van de urineproductie tot volledige stopzetting met ophoping van stikstofhoudende stoffen in het lichaam.

Het kan gezonde nieren treffen die normaal hebben gefunctioneerd of bij een reeds bestaande nierziekte.

De oorzaak kan zijn:

• Gebrek aan lichaamsvocht door onvoldoende vochtinname, groot vochtverlies via het spijsverteringskanaal, nierschade, posttraumatische massale bloeding
• Langdurige zeer lage bloeddruk
• Ernstige hartinsufficiëntie
• Leverfalen
• Acute nierschade door toxines en geneesmiddelen
• Schade aan nierbloedvaten - trombose, pre-eclampsie
• Schade aan de nieren door een ernstige infectie
• Obstructie van de urineleider of urinebuis
• Trauma aan de nieren
• Ingewikkelde operatie

Alleen de nieren kunnen aangetast zijn, maar het begin van uitval van meerdere organen in het lichaam kan ook optreden.

In het beginstadium kan de schade aan de nieren onbeduidend zijn, maar het kan ernstige gevolgen hebben waardoor dialyse nodig is.

Nierfalen wordt later duidelijk:

• zwelling
• anurie
• kortademigheid
• ammoniakademgeur

Cardiale complicaties, zoals hartritmestoornissen, pericarditis, pericardiale effusie, longoedeem, gastro-intestinale aandoeningen, stressulcera, gastritis en vatbaarheid voor infecties kunnen worden toegevoegd.

Diagnose van urinestilstand en aandoeningen

Bij de diagnose richt de arts zich op de medische voorgeschiedenis en informeert naar problemen met plassen.

De urineproductie, de hoeveelheid, de doorzichtigheid, de kleur en het gebruik van plasmedicatie worden vastgesteld.

Hij vraagt hoe vaak je plast, wat de frequentie is, of er aandrang is om te plassen, pijn bij het plassen, de aanwezigheid van bloed in de urine, een mogelijke infectie in het urinewegstelsel.

De onderzoeken omvatten:

Verzameling van urine om te controleren op infectie en om de aanwezigheid van bepaalde bestanddelen in de urine op te sporen.

Bloedafname om de nierfunctie te onderzoeken.

Onderzoek door palpatie in de buikholte om blaaszwelling en volheid vast te stellen.

Een rectaal onderzoek van de prostaat bij mannen, waarbij de grootte van de prostaat wordt bepaald door palpatie.

Urografie geeft informatie over de nieren en urinewegen. Wordt alleen gebruikt bij functionele nieren en geeft een onderzoek van het holle niersysteem, de urineleider en de blaas.

Sonografisch onderzoek van de prostaat, nieren en urinewegen is een onschuldig en pijnloos onderzoek dat de interne structuur van de organen laat zien.

Cystografie is een röntgenonderzoek waarbij een contrastvloeistof via een katheter in de blaas wordt gebracht. Dit onderzoek geeft informatie over de grootte, positie en vorm van de blaas, de bekleding en het vermogen van de blaas om zich te ledigen.

Cystoscopie, waarbij een dun buisje met een camera door de plasbuis wordt ingebracht om de bekleding van de plasbuis en de blaas te onderzoeken en eventuele littekens, prostaatvergroting, tumor of steenblokkade op te sporen.

Een CT-scan kan een verstopping door stenen of iets anders dat het plassen belemmert, opsporen.

Urodynamisch onderzoek om de druk in de blaas op te sporen, wat de urinestroomsnelheid kan bepalen.

EMG wordt gebruikt als het vermoeden bestaat dat plasproblemen worden veroorzaakt door beschadigde zenuwen. EMG-testen meten de elektrische activiteit van de spieren en zenuwen in en rond de blaas.

PSA (prostaat-specifiek antigeen) wordt ook gedaan als screening op prostaatkanker.

Testprocedures voor anurie

• Bloedafname om retentie van afvalstoffen in het lichaam op te sporen
• Urineonderzoek
• CT-scan van de nieren en urinewegen
• MRI-scan van de nieren
• Nierscintigrafie om de nierfunctie te bepalen
• Biopsie - het nemen van een weefselmonster van de nier voor onderzoek

Behandeling van urinewegaandoeningen

De acute vorm wordt behandeld door het inbrengen van een permanente katheter in de blaas om deze te legen en de hoeveelheid en kleur van de urine te controleren.

Als de prostaat vergroot is, worden medicijnen genomen of wordt een operatie gepland.

Behandeling van urethrale vernauwing - Als de urethra vernauwd is, wordt een urinekatheter ingebracht om deze te verwijden. Een andere optie is om een chirurgische incisie te maken of het litteken dat de vernauwing veroorzaakt met een laser open te maken. Als het vernauwde deel wordt verwijderd, wordt deze procedure urethroplastie genoemd.

Voor vrouwen met een cystocele of rectocele worden bekkenbodemoefeningen of het inbrengen van een vaginaal pessarium om de blaas te ondersteunen aanbevolen. Een alternatief is een operatie om de slappe blaas of het rectum op te heffen.

Bij het inbrengen van een stent in de urinewegen wordt een dun, hol buisje ingebracht dat flexibel is en urine helpt af te voeren van de nier naar de blaas. Een stent wordt ingebracht in de urineleider wanneer er sprake is van een obstructie, meestal een urinesteen, en zorgt ervoor dat de urine uit de nier kan worden afgevoerd.

Behandeling van anurie

De behandeling richt zich op de oorzaken van het ontstaan ervan.

Wanneer afvalstoffen worden vastgehouden en niet uit het lichaam worden verwijderd, wordt de nierfunctie aangetast tot niet-functioneel. In dit geval wordt dialyse gebruikt om het bloed te filteren van afvalstoffen.

De laatste behandelingsoptie is een niertransplantatie.