Overmatige haaruitval en de oorzaken: wat helpt en hoe wordt het behandeld?

Haaruitval is een fysiologisch en natuurlijk fenomeen. Bij een gezond persoon bevindt elk haar zich in één van drie fasen. Deze drie fysiologische fasen zijn:

• anageen (het haar bevindt zich in de actieve groeifase, ongeveer 90% van het haar)
• catageen (geleidelijke degeneratie van het haar, minder dan 10% van het haar)
• telogeen (rustfase, laatste fase, 5% tot 10% van het haar).

Tijdens de telogene fase valt het haar op natuurlijke wijze uit en begint de cyclus opnieuw.

Dit betekent dat het uitgevallen haar wordt vervangen door nieuw haar.

Er zijn echter situaties waarbij het haar overmatig uitvalt en er geen nieuw haar voor in de plaats groeit. Dit creëert gebieden van blootliggende, niet-uitgegroeide huid, ook wel kale plekken genoemd.

Haar op de kam, op het kussen, overal, alleen op het hoofd ontbreekt het. Wanneer opletten?

Overmatige haaruitval (professioneel alopecia genoemd) kan in verschillende vormen voorkomen. Het wordt onderscheiden naargelang het verlies wordt veroorzaakt door eilandjes van kaalheid (alopecia areata), haarverlies veroorzaakt door diffuse uitdunning (alopecia diffusa), of in telogene effluvium.

Een belangrijk klinisch verschijnsel is de vorming van littekens in het behaarde deel van het hoofd. Als het haarverlies geen littekens veroorzaakt, wordt dit alopecia noncicatrial genoemd. Deze vorm van de ziekte is omkeerbaar.

Als er sprake is van littekenvorming, is er sprake van de cicatriciale vorm. In dit geval kan er sprake zijn van een auto-immuunziekte, bijvoorbeeld discoïde lupus erythematosus. De littekenvorming wordt veroorzaakt door de vernietiging van de haarfollikel door een ontsteking. Deze kan worden herkend aan de afwezigheid van folliculaire openingen die normaal na haaruitval worden gevonden.

De meest littekenachtige vorm van alopecia wordt onderverdeeld in lokale alopecia (eilandjes) en diffuse alopecia (gelijkmatige uitdunning). Ongelijkmatige lokale haaruitval wordt meestal veroorzaakt door alopecia areata, tinea capitis en trichotillomanie.

Daarentegen wordt uniforme diffuse haaruitval, waarbij het haar geleidelijk dunner wordt, meestal veroorzaakt door telogeen of anageen effluvium.

Hormonale alopecia bij mannen (ook wel alopecia androgenetica genoemd) is meestal diffuus en kan leiden tot volledige kaalheid.

Als het haar in grote aantallen begint uit te vallen, moeten andere systemische begeleidende symptomen worden opgemerkt. Vermoeidheid en gewichtstoename kunnen wijzen op hypothyreoïdie.

Frequente onverklaarbare koorts, stress en postnatale status kunnen diffuse haaruitval bij telogeen effluvium voorspellen.

Overmatig gebruik van haarstylingproducten, veelvuldig steilen van het haar of bepaalde shampoos kunnen een ziekte veroorzaken die trichorrhexis nodosa wordt genoemd.

Kaalheid bij mannelijke familieleden kan gewoon erfelijk zijn en is alopecia androgenetica.

Een zeer onaangenaam fenomeen is het verlies van haar over het hele lichaam, alopecia universalis genoemd. Deze aandoening kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden door cytostatische chemotherapie die wordt toegediend bij de behandeling van kanker.

Droog, gebroken haar duidt op trichorrhexis nodosa. Schilfering, pustels, korsten, erosies of erytheem en lokale zwelling van de lymfeklieren duiden op infectie.

Je wordt onderzocht door een dermatoloog

De diagnostische tests voor overmatige haaruitval omvatten een eenvoudige trektest. De arts pakt ongeveer 40 tot 60 haren vast in een speciale tang zo dicht mogelijk bij de hoofdhuid. Door van de hoofdhuid weg te trekken, probeert hij het haar eruit te trekken. Een positief resultaat voor overmatige haaruitval is het uittrekken van meer dan 10% van het haar uit de hoofdhuid.

De test is alleen positief bij bepaalde soorten ziekten, bijvoorbeeld telogene effluvium, anagene effluvium of alopecia areata.

Overzicht van ziekten die overmatig haarverlies veroorzaken

Hieronder staan voorbeelden van ziekten die overmatige haaruitval veroorzaken.

Alopecia androgenetica

Dit is de meest voorkomende vorm van alopecia bij mannen, maar ook bij vrouwen. In principe is het een fysiologisch verschijnsel met als symptoom overmatige haaruitval.

Alopecia androgenetica treft vooral blanke mannen, meestal na hun 30e. Ongeveer 50% van de mannen na hun 50e heeft last van alopecia androgenetica. Erfelijkheid van haaruitval is een relatief veel voorkomend verschijnsel, vooral bij mannen.

Bij vrouwen is dit type alopecia zeldzamer. Ongeveer 38% van de vrouwen boven de 70 jaar lijdt eraan.

Bij mannen is er sprake van dunner worden in het gebied boven de oren, haaruitval aan de voorkant van de hoofdhuid en de vertex. Bij vrouwen is het haarverlies diffuus, vooral boven op het hoofd, met haarbehoud boven de voorhoofdslijn.

Alopecia androgenetica kan lijken op andere ziekten zoals hypothyreoïdie, bloedarmoede door ijzertekort of ondervoeding.

Alopecia areata

Alopecia areata is een acute aandoening waarbij het haarverlies leidt tot onregelmatige eilanden van kale huid. Ongeveer 2% van de bevolking lijdt eraan, zonder verschil tussen de geslachten. Tot een vijfde van hen zijn kinderen.

De oorzaak van de ziekte is waarschijnlijk een auto-immuunreactie. De ziekte kan eenmalig optreden, maar kan ook fasen van remissie en terugval doormaken.

Alopecia areata kan drie vormen aannemen:

• alopecia patchy die omgeschreven en ovaalvormige eilandjes van de huid creëert op een willekeurig deel van het lichaam.
• alopecia totalis wordt gekenmerkt door betrokkenheid van de hele hoofdhuid
• alopecia universalis veroorzaakt verlies van haar en lichaamshaar

Onder een microscoop vormen de haarfollikels het kenmerkende uitroepteken. De haren op de hoofdhuid zijn smal en breiden zich naar buiten uit, waardoor een uitroepteken wordt nagebootst. Vaak zijn ook de nagels aangetast en vertonen ze kleine putjes.

Tinea capitis

Tinea capitis is een infectieziekte. Het is een dermatofyt-infectie van de haarschacht en haarzakjes. Het treft meestal kinderen die besmet raken door het delen van kammen, borstels, hoeden en andere voorwerpen.

Trichophyton tonsurans is de meest voorkomende veroorzaker van deze ziekte. Het is een besmettelijke schimmel waarvan de deeltjes van mens tot mens worden overgedragen. Microsporum audouinii wordt op zijn beurt verspreid door besmette honden en katten.

Een geïnfecteerd individu ontwikkelt alopecia isletica, die schubben kan vormen. Het veroorzaakt ook jeuk en zwelling van de lymfeklieren, meestal achter de oren.

Als de diagnose onduidelijk is, kan een huidschraapsel van de aangetaste en ontstoken huidrand microscopisch onderzocht worden.

Telogeen effluvium

Telogeen effluvium is een van de meest prominente, niet-inflammatoire alopecia die zowel mannen als vrouwen op elke leeftijd treft.

Het wordt veroorzaakt door een groot aantal haren die tijdens een relatief moeilijke en stressvolle periode de eindfase (telogene fase) ingaan. Ongeveer drie tot vijf maanden na deze psychologisch uitdagende periode valt het haar plotseling uit.

Stressvolle periodes omvatten, naast emotionele spanning:

• Chronische ziekten
• zwangerschap
• chirurgie
• hoge koorts
• ondervoeding
• ernstige infecties
• endocriene aandoeningen

Bij dit type alopecia is er geen sprake van roodheid van de huid, schilfering, ontsteking, verandering in lengte, vorm of breekbaarheid van het haar.

Telogeen effluvium lost meestal vanzelf op, binnen ongeveer twee tot zes maanden nadat de stressvolle situatie is overwonnen. Als het wordt veroorzaakt door emotionele stress die niet wordt aangepakt, kan haaruitval jaren duren.

Trichotillomanie

Trichotillomanie is een psychiatrische aandoening die zich kan ontwikkelen tijdens de puberteit, rond de leeftijd van 13. Ongeveer 4% van de bevolking lijdt eraan.

Jonge patiënten met deze aandoening trekken bewust of onbewust aan hun haar.

Geleidelijk aan vormen zich alopecia-eilanden die zich uitbreiden van het voorhoofd, achter de oren en naar het achterhoofd. Wimpers en wenkbrauwen worden niet gespaard.

Veel voorkomende complicaties van de ziekte zijn infectie door vuile handen, verwondingen aan de hoofdhuid of blijvende littekens op de hoofdhuid.

Trichorrhexis nodosa

Trichorrhexis nodosa veroorzaakt haaruitval wanneer het haar overmatig breekt. De schade kan secundair zijn aan een trauma of te wijten zijn aan primair broos haar.

Secundaire oorzaken van schade zijn onder andere veelvuldig wassen van het haar, conditionering door hitte, strakke kapsels, trichotillomanie en aandoeningen die overmatig krabben aan de hoofdhuid veroorzaken.

Chemische beschadiging van het haar is ook een veel voorkomende oorzaak, bv. bleken, kleuren, gebruik van shampoos, langdurig of overmatig baden in zout water.

Trichorrhexis nodosa kan ook een genetische (erfelijke) oorzaak hebben. Voorbeelden zijn trichorrhexis invaginata, het zogenaamde bamboehaar, de ziekte van Menkes, verschillende keratinisatiedefecten door een stoornis in het kopermetabolisme en arginino-antheracidurie.

Macroscopisch zijn er witte knobbeltjes zichtbaar op het haar. Dit zijn gerafelde en gebroken haarvezels. Onder de microscoop lijkt het haar op een snorhaar.

Anageen effluvium

Anagene effluvium is de naam voor abnormale, meestal plotse haaruitval tijdens de anagene (eerste) fase van haargroei. Haaruitval wordt veroorzaakt door een aandoening die de mitotische fase of metabolische activiteit van de haarfollikel verstoort.

De meest voorkomende aandoening is de behandeling met chemotherapeutische middelen voor kanker. Ongeveer 65% van de patiënten die behandeld worden met cyclofosfamide, nitrosoureum en doxorubicine lijdt aan plotse haaruitval van de volledige hoofdhuid.

De alopecia is diffuus en begint enkele dagen tot weken na de toediening van het chemotherapeutische middel. Volledig haarverlies is het duidelijkst na één tot twee maanden.

Haaruitval tijdens een kankerbehandeling is een van de meest traumatische ervaringen, vooral voor vrouwen. Tot 10% van de vrouwen weigert chemotherapie als behandeling voor hun kanker uit angst voor haaruitval.

Naast chemotherapie kunnen ook andere medicijnen haaruitval veroorzaken. Andere medicijnen die alopecia veroorzaken zijn:

• Tamoxifen
• allopurinol
• levodopa
• bromocriptine
• giftige stoffen - bismut, arsenicum, goud

Anagene effluvium kan ook optreden als gevolg van infectieuze en ontstekingsziekten zoals mycosis fungoides of pemphigus vulgaris.

Anagene effluvium is in de overgrote meerderheid van de gevallen volledig omkeerbaar. Het haar begint na ongeveer één tot drie maanden na de behandeling terug te groeien. Permanente en onomkeerbare kaalheid is zeer zeldzaam.

De behandeling van haaruitval hangt af van de onderliggende oorzaak

Sommige vormen van alopecia, zoals alopecia areata, kunnen worden behandeld met topische toepassing van corticosteroïden, minoxidil, anthralin, immunotherapie of systemisch toegediende corticosteroïden in een ader.

Infectieuze alopecia, zoals tinea capitis, wordt behandeld met lokale antischimmelmiddelen die tot in de haarfollikel doordringen, zoals intraconazol, fluconazol, griseofulvine of terbinafine.

Modernere methoden om alopecia androgenetica te behandelen zijn onder andere:

• Plasma rijk aan bloedplaatjes
• Cytokine-injecties
• Laagfrequente lasertherapie
• Voedingsstoffen
• Microneedling

Hoe ga je om met haaruitval? Kunnen oma's advies, vitaminen of mineralen helpen?

Voor seizoensgebonden haaruitval kun je jezelf helpen met grootmoeders recepten. Voor de algehele verbetering van de haarkwaliteit zijn brandnetel en preparaten met extracten daarvan, zwaluwkruid, mierikswortel, biergist, heermoes en andere traditioneel bekende middelen.

Gezonde haargroei kan ook worden ondersteund door het nemen van verschillende voedingssupplementen, vitamines zoals vitamine C, B-complex, vitamine D, A of vitamine E. Van de sporenelementen hebben zink, koper en selenium een positief effect op de sterkte van het haar.