Gezichtsveldverlies: wat veroorzaakt scotomen en wat is het gezichtsveld?

Gezichtsvelduitval duidt op een aandoening van het oog, de oogzenuw of het gezichtscentrum in de hersenen. Het komt voor bij hoofdletsel, neurologische aandoeningen en andere aandoeningen. Het kan tijdelijk of blijvend zijn.

Het kan een kind of een volwassene treffen.

Meest geïnteresseerd in:
Wat is gezichtsveld?
Wat zijn scotomen en wat zijn de oorzaken van vernauwingen/stoornissen van het perifere zicht?
Kunnen ze kortdurend of blijvend zijn?

Een bepaalde vorm wordt een scotoom genoemd. Dit verwijst naar een toestand van gedeeltelijke verstoring/verandering in het gezichtsveld die resulteert in een gedeeltelijk of volledig verlies van het vermogen om te zien. Het kan een vervaging zijn (d.w.z. een vermindering van de gezichtsscherpte) of ook een volledig verlies.

Een scotoom wordt begrensd door een gebied met normaal zicht of relatief behouden zicht.

+ In het kort: wat is het gezichtsveld?

Het gezichtsveld is het deel van de zichtbare ruimte voor het menselijk oog.

Het centrale (hoofd) object waarop het oog zich richt (fixeert) wordt op het netvlies weergegeven op het punt van het scherpste zicht (technisch gezien de fovea centralis). De andere gezichtsgebieden bereiken niet dezelfde kwaliteit en scherpte.

Kwaliteit en absolute gezichtsscherpte zijn echter niet van belang bij perifeer zicht.

Bij perifeer zien is niet de scherpte van belang, maar het bereik.
Perifeer zien heeft een lager oplossend vermogen dan centraal zien.
De fovea bevat een hoger aantal lichtgevoelige cellen, ook voor kleurresolutie.
In andere delen van het netvlies neemt dit vermogen af.

Perifeer zicht wordt gebruikt om ons te oriënteren in de ruimte en om te zien in de schemering en bij weinig licht.

Het gezichtsveld is voor bijna iedereen onder normale omstandigheden hetzelfde. Wat we voor ons zien is het gezichtsveld. Meer specifiek verwijst het naar het gezichtsveld wanneer we met één oog recht vooruit kijken.

De grootte van het gezichtsveld wordt beïnvloed door verschillende factoren, bijvoorbeeld

• de anatomische verhouding van het gezicht
• de vorm van de oogkas, neus, voorhoofd, oogleden
• afstand
• verlichting
• kleur en kleurverzadiging
• leeftijd

Het bereik van het gezichtsveld wordt ook beïnvloed door de leeftijd en neemt af met de leeftijd.

• Het normale bereik van één oog wordt als volgt aangegeven:
  • 90°-100° temporaal - naar de slaap, half
  • 60° nasaal - naar de neus en omhoog
  • 70° naar beneden

Wanneer we met beide ogen kijken, overlapt het gezamenlijke bereik elkaar gedeeltelijk, met ongeveer 120 graden. Dit geeft ons het vermogen om binoculair te zien, d.w.z. om met beide ogen te zien. Dit geeft ons ruimtelijke waarneming en oriëntatie in onze omgeving.

Het gezichtsveld is verder onderverdeeld in centraal en perifeer.

1. Centraal - voor scherp zien en kleuren zien
   • met behulp van kegeltjes
   • geeft ons ongeveer 83% van alle informatie
   • zicht op een voorwerp in het centrale deel van het netvlies - het scherpste deel - de fovea
2. perifeer - voor oriëntatie en bewegingsherkenning en schemerzicht
   • in het perifere deel van het netvlies bevinden zich voornamelijk de staafjes, die zwart en wit licht kunnen opvangen

Wat zijn de oorzaken van gezichtsvelduitval?

Het gezichtsveld versmalt door ouderdom. In zo'n geval wordt deze aandoening natuurlijk niet bestempeld als een stoornis/ziekte, maar is het een natuurlijk verschijnsel.

Het tegenovergestelde is de beperking van de waarneming van de omgeving, wat de oriëntatie in de ruimte beïnvloedt en mogelijk het zicht in de schemering.

De schade kan één oog of beide ogen treffen, monoculair in één oog en binoculair in beide ogen.

Scotoma als de nummer 1 aandoening
Scotoma is een technische term die wordt gebruikt om te verwijzen naar een verlies van gezichtsveld. We kennen scotomen als volledig (absoluut) of ook relatief (gedeeltelijk).

Positieve scotomen zijn scotomen die een persoon waarneemt. Er zijn echter ook scotomen die een persoon subjectief niet waarneemt. Deze worden negatief genoemd.

Het waarnemen van beweging maar geen kleuren wordt een relatief scotoom genoemd (vooral bij aandoeningen van het visuele pad).

Oorzaken van scotoom zijn onder andere

• trauma aan het oog
• netvliesbloeding
• ontsteking van het netvlies
• degeneratieve schade aan het netvlies
• netvliesloslating
• vertroebeling van de optische structuur van het oog (glasvocht, lens) - cataract/glaucoom
• beschadiging van de oogzenuw

Het oog van mens en zoogdier heeft ook een zogenaamd natuurlijk (fysiologisch) scotoom. Dit is een blinde vlek. Een blinde vlek is een plek op het netvlies waar zich geen lichtgevoelige cellen bevinden.

De oogzenuw komt op deze plek het netvlies binnen.

Marriott's spot = blinde vlek = ingang van de papil oogzenuw (papilla nervi optici).

Door deze te onderzoeken kan een verhoogde intraoculaire druk (drukpunt) of een verhoogde intracraniële druk (door het uitpuilen) worden vastgesteld.

Naast het natuurlijke scotoom kennen we ook scotomen die duiden op een visuele stoornis. Deze scotomen kunnen verschillende gebieden van het gezichtsveld betreffen en kunnen ook verschillende vormen hebben.

Afhankelijk van de locatie worden ze centraal, paracentraal, arcuaat of anders genoemd.

2. Perifeer gezichtsvelddefect

Deze afwijkingen worden ook onderscheiden in verschillende vormen, waaronder concentrische vernauwing van het gezichtsveld (tube/tunnel vision) of centraal gebied defect en ook defect van de helft (hemianopsie) of kwart van het gezichtsveld (quadrianopsie).

Oorzaken zijn onder andere:

• glaucoom
• retinale pigmentaire degeneratie en andere netvliesdegeneraties
• leeftijdsgebonden maculadegeneratie
• beschadiging van het visuele pad
• beschadiging van het netvlies, netvliesloslating
• tumor in het oog
• cyste in het oog
• ontsteking van de optische/optische zenuw
• doorbloedingsstoornissen van het netvlies - wanneer een bloedvat geblokkeerd is
• aandoeningen van de hersenschors
• hoofdtrauma en hersenbeschadiging
• atrofie van het visuele doelwit
• toxische optische neuropathie

Andere oorzaken

Bij gezichtsveldstoornissen kunnen verschillende oorzaken worden verondersteld. Deze betreffen het oog zelf, de oogzenuw (oogbanen) of het visuele centrum in de hersenen.

Daarnaast kan de aandoening ontstaan na hoofdletsel, hersenletsel of door beklemming door een tumor, bloeding, zoals bij een beroerte.

Mogelijke oorzaken van gezichtsvelduitval:

• Hoofd/hersenletsel
• beroerte
• verhoogde intracraniële druk - druk binnen de schedel
• hersentumor/hypofysetumor
• Amaurosis fugax - voorbijgaande beschadiging van de bloedtoevoer naar het oog of de hersenen - verlies van gezichtsvermogen gedurende enkele minuten/verlies van gezichtsveld
• migraine en oogmigraine - duurt ongeveer 15-30 minuten, overgang van scotoom in gezichtsveld, met daaropvolgend begin van hoofdpijn
• multiple sclerose - multiple sclerose
• diabetische retinopathie
• retinopathie door hoge bloeddruk of bij kwaadaardige hypertensie en hypertensieve crisis
• epilepsie
• blootstelling aan giftige stoffen (methylalcohol, kinine) en alcoholisme
• ondervoeding
• na chirurgie aan het oog
• bij zwangere vrouwen en als uiting van pre-eclampsie
• en andere

Diagnose en behandeling in het kort

Natuurlijk is de diagnose van de oorzaak belangrijk, anders kan de juiste behandeling niet worden gekozen. Zoals te zien is, kunnen de oorzaken talrijk zijn. Sommige zijn verantwoordelijk voor een kortdurende aandoening, andere voor een blijvende. Het blijft echter waar dat hoe eerder de oorzaak wordt achterhaald, hoe beter.

En dit geldt vooral voor ernstige gezondheidsproblemen en levensbedreigende aandoeningen.

De voorgeschiedenis, d.w.z. informatie van de persoon, is belangrijk, net als beeldvormende methoden zoals CT of MRI, röntgenfoto's in het geval van verwondingen en bloedonderzoek in het laboratorium.

In het geval van perifeer zicht worden verschillende specialistische onderzoeken uitgevoerd om de omvang en schade vast te stellen.

Voorbeeld:

• onderzoek met confrontatiemethode - vergelijking van de omvang bij twee personen
• perimetrie - kinetische (bewegend object van de periferie naar het centrum) en statische perimetrie (lichtsignalen), er zijn verschillende vormen
  • handmatige perimetrie
  • gecomputeriseerde perimetrie
  • Maggiore-type projectie perimeter
  • Föerster perimeter
  • Goldman-perimeter

De controle van het perifere zicht kan ook door uzelf worden gedaan.

1. Zonder bril kunnen we één oog
2. recht vooruit kijken
3. steek je vrije hand op met je wijsvinger omhoog.
4. Buig met je hand langzaam je ogen naar buiten.
5. Stop de hand wanneer deze uit het zicht verdwijnt.
6. aan de andere kant, met hetzelfde oog bedekt

De hoek van het beginpunt naar het verdwijnpunt moet 90 graden zijn.
Richting de neus van het oog naar de neus, ongeveer 60 graden, omdat de neus het gezichtsveld aan de binnenkant overlapt.

Natuurlijk is dit een resultaat bij benadering. Daarom wordt bij twijfel een professioneel onderzoek aanbevolen.

Vraag je naar de behandeling?

De keuze is gebaseerd op de diagnose en er kan dus geen specifieke of algemene behandeling worden gegeven.

Belangrijker nog...

+ wanneer moet ik naar de dokter?

Als je een verstoring voelt in de perceptie van het gezichtsveld. Ook als de aandoening terugkerend is en niet slechts een eenmalig en kortdurend probleem.