Wat zijn de effecten van selenium op het lichaam? Waar vind je het? Symptomen van een tekort

We kennen selenium allemaal nog uit de scheikunde als chemisch element in het periodiek systeem der elementen. Het heeft het symbool Se en het protonnummer 34. Weten we wat de effecten ervan zijn op ons lichaam?

Weten we wat de effecten op ons lichaam zijn, hoe een tekort zich manifesteert en wat de natuurlijke bronnen zijn, uit welk voedsel we het halen?

Selenium - Latijn selenium

Wist je dat...

Het werd in 1818 ontdekt door de Zweedse scheikundige Berzelius.
Het werd vernoemd naar de Griekse maangodin Selene.
140 jaar lang werd het als giftig beschouwd,
tot 1957.
Schwartz en Foltz ontdekten dat het een essentiële rol speelt in het goed functioneren van het menselijk lichaam.

In de natuur komt selenium in twee vormen voor, namelijk anorganisch en organisch.

Het komt ons lichaam binnen in drie vormen:

• selenocysteïne
• selenomethionine
• anorganische zouten

De aanbevolen dagelijkse dosis selenium is 55 µg.

De getolereerde bovengrens van dagelijkse inname voor volwassenen is 400 µg. Het volwassen lichaam bevat 5-15 mg selenium, dat gebonden is aan weefseleiwitten of gevonden wordt in de vorm van selenoproteïnen.

Selenoproteïnen zijn de functionele vorm van selenium, waaronder de enzymen glutathionperoxidase en jodium-5-deiodinase, die cellen beschermen tegen oxidatie.

In het menselijk lichaam wordt ongeveer de helft van de totale hoeveelheid selenium verzameld in de lever. Het wordt ook gevonden in de nieren en de schildklier. Het seleniumgehalte in het bloed moet ongeveer 0,1 mg/l zijn. 60% hiervan bevindt zich in rode bloedcellen en 40% in bloedserum. Selenium wordt door het bloed naar alle weefsels van het lichaam getransporteerd.

Wat zijn de effecten?

• Versterkt het immuunsysteem
• Verbetert de hersenfunctie
• Heeft een antiviraal effect
• Draagt bij tot de preventie van verschillende beschavingsziekten
• Helpt hart- en vaatziekten voorkomen
• Maakt deel uit van antioxidant enzymen
• Verbetert de vruchtbaarheid
• Vertraagt veroudering
• Heeft anti-kanker effecten
• Helpt bij een goede werking van de schildklier
• Onderhoudt gezonde nagels en gezond haar

Eerder onderzoek heeft aangetoond dat de effecten van selenium afhankelijk zijn van de concentratie.

De geschatte dosisafhankelijke effecten van selenium staan in de volgende tabel

In de volgende paragraaf beschrijven we de verschillende effecten van selenium op het menselijk lichaam.

1. Immuunsysteem

Al in de jaren 1980 werden veranderingen in de immuniteit van het menselijk lichaam waargenomen in relatie tot seleniumniveaus. Het resulterende effect van selenium bestaat uit verschillende mechanismen.

Het antioxiderende effect van selenium wordt gemedieerd door selenoproteïnen (glutathionperoxidase, thioredoxinereductase). Deze beschermen normale cellen tegen de effecten van oxidatieve stress, waarvan verhoogde niveaus verschillende pathologische veranderingen kunnen veroorzaken.

Wat is oxidatieve stress?

Oxidatieve stress wordt gedefinieerd als een toestand waarin de productie van vrije radicalen de antioxidantcapaciteit van het menselijk lichaam overschrijdt.

Oxidatieve schade is zowel een oorzaak als een gevolg van vele pathofysiologische processen.

2. De schildklier

Selenium wordt in de schildklier gevonden in de vorm van selenoproteïnen (0,2-2 µg/g weefsel). Selenoproteïnen omvatten glutathionreductases, die een antioxidantwerking hebben. Hun werking bestaat uit het wegvangen van vrije radicalen die geproduceerd worden tijdens de productie van schildklierhormonen.

Daarnaast is selenium een bestanddeel van iodothyronine deiodinase moleculen, die een belangrijke rol spelen in de interconversie van verschillende vormen van schildklierhormonen.

Lage seleniumspiegels (hyposelenie) zijn een risicofactor voor de ontwikkeling van schildklierknobbels en noduli. Verlaagde seleniumspiegels zijn ook vastgesteld bij patiënten met de ziekte van Graves-Basedow.

Daarom heeft toediening van selenium in de vorm van organische verbindingen gunstige effecten bij patiënten met thyroïdopathie.

Het wordt voornamelijk gebruikt in de ondersteunende behandeling van thyropathieën.

3. Oncologische ziekten

Wetenschappers suggereren dat selenium het risico op kanker kan verminderen.

Het werkingsmechanisme is het specifiek afremmen van de groei van kankercellen. Seleniumverbindingen zouden gunstig kunnen zijn bij de behandeling van dikke darm-, long-, borst- en prostaatkanker. Wetenschappelijke studies tonen aan dat ze de effectiviteit van bepaalde geneesmiddelen verhogen. Zo versterkt seleniumsupplementatie in de vorm van seleninezuur de effecten van doxorubicine en taxol.

Mechanismen van de antikankerwerking van selenium zijn onder andere

• bescherming tegen oxidatieve stress
• stimulering van DNA-herstel

4. Hersenen

Een aantal onderzoeken wijst op de onmisbare rol van selenium voor een goede hersenfunctie.

Hier volgen enkele voorbeelden.

Seleniumsuppletie bij kinderen met epilepsie vermindert het aantal epileptische aanvallen.

Een seleniumtekort wordt in verband gebracht met het versneld optreden van seniliteit en cognitieve achteruitgang.

+

Een seleniumtekort in het lichaam kan leiden tot een verhoogde incidentie van depressie, angst en vijandig gedrag. De oorzaken van deze veranderingen worden niet volledig begrepen. Eén reden zou een verandering in het neurotransmittermetabolisme kunnen zijn.

Een andere mogelijkheid is een betere regulatie van schildklierhormonen, die betrokken zijn bij het reguleren van processen in de hersenen.

5. Reproductieve gezondheid

Vanuit voortplantingsoogpunt is selenium erg belangrijk voor beide geslachten.

Bij mannen is selenium essentieel voor de vorming en normale ontwikkeling van sperma. Bij mannen zijn twee typen selenoproteïnen belangrijk. Het eerste type bevindt zich in de kern van het sperma en is belangrijk voor de rijping van het sperma. Het tweede type selenoproteïne bevindt zich in het flagellum en beschermt het sperma tijdens de ontwikkeling.

Tijdens de rijping van het sperma polymeriseert het sperma (samenklonteren van basisstofmoleculen tot grote eenheden) tot een structureel eiwit dat verantwoordelijk is voor de beweeglijkheid van het sperma.

Lage seleniumgehaltes zijn gevonden bij vrouwen die een miskraam krijgen in het eerste trimester van de zwangerschap. Men denkt dat dit te wijten is aan een verminderde antioxidantbescherming van de vliezen.

6. Neonatale voeding

We weten dat selenium een belangrijke antioxidant is.

Het is zeer belangrijk voor het verbeteren van de functie van de cellen van het immuunsysteem. De aanbevolen dagelijkse inname van selenium in parenterale en enterale voeding van pasgeborenen is 5-10 µg/kg.

Selenium en zijn rol in de voeding van prematuren

De inname van ijzer, zink, jodium en selenium is zeer belangrijk bij premature pasgeborenen. We weten dat selenium deel uitmaakt van selenoenzymen, die betrokken zijn bij de antioxidantbescherming van het lichaam.

Extreem onrijpe pasgeborenen lopen risico op een aantal complicaties:

• bronchopulmonale dysplasie.
• retinopathie
• peri/intraventriculaire bloeding
• necrotiserende enterocolitis

Selenium speelt een belangrijke rol bij de bescherming tegen infecties (sepsis), bij de synthese van schildklierhormonen en is ook erg belangrijk voor de groei en ontwikkeling.

Verlaagde seleniumspiegels bij premature kinderen worden in verband gebracht met myocardiale aandoeningen, erytrocytaire macrocytose, groeiachterstand, alopecia en nagelbedaandoeningen.

Omgekeerd kunnen hoge doses selenium pro-oxidant effecten hebben.

De aanbevolen dosis selenium voor intraveneuze toediening aan premature kinderen is 2 µg/kg/dag. Het huidige bewijs suggereert echter dat een dosis van 3 µg/kg/dag geschikter zou zijn om dezelfde seleniumconcentraties te bereiken als bij borstgevoede kinderen.

7. Selenium en zijn rol bij veroudering

Mineralen en vitaminen spelen een belangrijke rol in het goed functioneren van biologische processen.

De klassieke sporenelementen zijn ijzer, jodium, selenium en calcium. Deze elementen maken deel uit van de beschermende systemen gedurende het hele leven en vooral in de verouderingsperiode. In deze periode neemt het vermogen tot celvernieuwing af, treedt eiwit- en DNA-beschadiging op, verandert de antioxidantenbalans en vinden vele andere reacties plaats.

Bij het ouder worden daalt het selenium-, zink- en magnesiumgehalte, terwijl het ijzergehalte bij sommige pathologische aandoeningen (ziekte van Alzheimer) verhoogd is.

Wist je dat selenium tandbederf kan voorkomen?

Selenium is ook een zeer belangrijke antioxidant in de tandheelkunde. Het belangrijkste organische bestanddeel is collageen. In zijn bindingen kan selenium zwavel vervangen. Zo'n binding is sterker dan die van zwavel. Volgens onderzoeken vermindert het toedienen van selenium in een dosis van 50 µg/dag de incidentie van tandcariës.

In welke voedingsmiddelen komt selenium voor?

Het hoogste seleniumgehalte zit in zeevruchten en paranoten.

Het eten van twee paranoten dekt je dagelijkse seleniumbehoefte.
Meer dan drie paranoten per dag wordt niet aanbevolen.

Andere bronnen van selenium zijn

• kaas
• eieren
• peulvruchten
• knoflook
• peren
• volkoren granen

Het meeste selenium in voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong is in de vorm van selenocysteïne. In voedingsmiddelen van plantaardige oorsprong is het seleniumgehalte van de gebruikte grond of meststof en de beschikbaarheid ervan voor de plant meestal de bepalende factor voor het seleniumgehalte.

Er zijn gebieden in verschillende delen van het land met verschillende concentraties selenium in de bodem. Middelhoge concentraties selenium worden gevonden in bodems in Canada (behalve Ontario) en in een groot deel van de VS (vooral in de Atlantische en Pacifische kuststaten).

Sommige Europese landen (Finland, Zwitserland, Tsjechië, Slowakije) en Nieuw-Zeeland hebben zeer lage seleniumconcentraties in de bodem.

De aanbevolen dagelijkse inname van selenium is afhankelijk van de geografische locatie.

De seleniumopname wordt verbeterd als we voldoende eiwitten en vitamine A, E en C in het lichaam hebben.

De seleniumopname wordt verminderd door een hogere inname van voedingsvezels, zink, cadmium en kwik.

Wat zijn de risicofactoren voor een laag seleniumgehalte?

• Oudere leeftijd
• Roken
• Alcoholisme
• Overmatig koffiedrinken
• Overmatige consumptie van eieren en witte rijst

Wat kan een laag seleniumgehalte veroorzaken?

• Ziekte van Keshan - manifesteert zich door vergroting van het hart, verzwakking van het hart en spierzwakte; komt alleen voor in de Keshan-regio van China
• ziekte van Kashin-Beck - een endemische vorm van osteochondropathie die voorkomt in delen van China, zuidoostelijk Siberië en Noord-Korea
• vruchtbaarheidsstoornissen
• psychische stoornissen
• staar

Heb je wel eens van selenose gehoord?

Selenose is een aandoening waarbij we te veel selenium in ons lichaam hebben. Het wordt veroorzaakt door langdurige inname van selenium boven de 400 µg per dag.

Symptomen van een overdosis selenium zijn onder andere:

• knoflookgeur in adem en zweet
• metaalachtige smaak in de mond
• braken
• buikpijn
• haaruitval
• splijten van nagels
• vermoeidheid

Hoe wordt selenium uitgescheiden uit het lichaam?

• via de nieren (60%)
• via de feces (35%)
• speeksel (5%)

Het is verkrijgbaar in de apotheek...

Het is bij de apotheek verkrijgbaar in twee vormen: tabletten en capsules.

Voedingssupplementen bevatten:

• organisch gebonden selenium in seleniumgist - deze vorm wordt als de veiligste en beste beschouwd
• selenomethionine
• anorganisch selenium in de vorm van natriumseleniet en natriumseleniet

Voorbeelden van combinaties en effecten in de tabel