Wat moet je weten over de effecten van kalium? Zijn veranderingen in het kaliumgehalte gevaarlijk?

Kalium (Latijn: kalium) is het op twee na meest voorkomende mineraal in het menselijk lichaam. Omdat het positief geladen K+ ionen vormt wanneer het in water wordt opgelost, wordt het geclassificeerd als een elektrolyt.

Elektrolyten hebben het vermogen om elektrische stroom te geleiden en ons lichaam gebruikt deze "elektriciteit" om verschillende biologische processen te regelen. Daarom kunnen lage of hoge kaliumwaarden een groot aantal lichaamsfuncties aanzienlijk beïnvloeden.

Welke invloed heeft kalium op ons lichaam?
Wanneer moeten we onze kaliuminname verhogen?
Zijn er gezondheidsrisico's verbonden aan kalium?

In welke processen van ons lichaam speelt kalium een belangrijke rol?

De ontdekker van kalium was Humphry Davy in 1807.

1. Signaaloverdracht tussen zenuwcellen (intercellulaire communicatie)

Het zenuwstelsel geeft informatie door tussen onze hersenen en de rest van het lichaam in de vorm van zenuwimpulsen.

Zenuwimpulsen worden opgewekt door de beweging van natriumionen in cellen en de beweging van kaliumionen uit cellen.

Deze beweging van ionen verandert de spanning in de cel en activeert de zenuwimpuls. Dit helpt op zijn beurt om andere processen in het lichaam te reguleren.

2. Regeling van spier- en hartactiviteit

Kalium reguleert ook de spieractiviteit en is betrokken bij het genereren van zenuwimpulsen.

Veranderde kaliumspiegels kunnen de overdracht van signalen in het zenuwstelsel beïnvloeden, waardoor spiercontracties verzwakken.

Kalium is ook belangrijk voor het handhaven van een regelmatig hartritme. Veranderde niveaus van dit mineraal kunnen in sommige gevallen leiden tot onregelmatige hartritmes.

3. Regeling van vochtbalans en bloeddruk

In ons lichaam bevindt 40% van het water zich in wat intracellulair vocht wordt genoemd. De rest is extracellulair (buiten de cellen), bijvoorbeeld in het bloed en het ruggenmergvocht.

Kalium is de belangrijkste elektrolyt die de hoeveelheid water in de cellen beïnvloedt. Het helpt bij het handhaven van de balans tussen het vasthouden en uitscheiden van water uit het lichaam, in samenwerking met een andere elektrolyt, natrium.

Hoge niveaus van natrium kunnen een verhoging van de bloeddruk bevorderen, vooral bij mensen die al een hoge bloeddruk hebben. Een dieet rijk aan kalium kan daarom de bloeddruk verlagen door het lichaam te helpen overtollig natrium uit te scheiden.

4. Calciumuitscheiding reguleren

Kalium kan ook helpen bij het voorkomen van osteoporose of nierstenen. Dit wordt gedaan door het mechanisme van het verminderen van de concentratie calcium in de urine en de uitscheiding ervan uit het lichaam.

Nierstenen zijn een aggregaat van materiaal waarin calcium sterk vertegenwoordigd is. Het beperken van de aanwezigheid ervan in de urine is daarom een voordeel.

Gelijktijdige vermindering van de uitscheiding van calcium in de urine kan ook gunstig zijn bij osteoporose, dat vaak geassocieerd wordt met lage calciumniveaus in het lichaam.

5. Spijsvertering en zuur-base-evenwicht

Kalium bevordert de afgifte van speeksel en maagzuur en helpt zo bij de vertering van voedsel. Het is ook essentieel voor de absorptie van eiwitten, koolhydraten en het behoud van het zuur-base-evenwicht.

Hoeveel kalium heeft ons lichaam nodig?

Meer dan 90% van kalium wordt via passieve diffusie opgenomen uit voedsel in de dunne darm. Het wordt voornamelijk uitgescheiden uit het lichaam in de urine, met kleinere hoeveelheden in ontlasting en zweet.

Totdat de kaliumreserves van het lichaam uitgeput zijn, neemt de uitscheiding door de nieren toe naarmate de inname toeneemt.

De totale hoeveelheid kalium in het lichaam van een volwassene is ongeveer 45 mmol/kg lichaamsgewicht (1 mmol = 39,1 mg kalium).

De normale concentratie kalium in het bloed varieert van 3,6 tot 5,0 mmol/l.

De onderstaande tabel toont de aanbevolen dagelijkse inname van kalium voor een gezond persoon

Ongeveer 80% van de totale hoeveelheid kalium in het lichaam wordt opgeslagen in spiercellen. De overige 20% bevindt zich in de lever, het botweefsel en de rode bloedcellen.

Voedingsbronnen

Een gezonde en evenwichtige voeding voorziet ons lichaam van voldoende kalium. De maximaal mogelijke inname van kalium uit voeding bij gezonde mensen is niet vastgesteld.

De vormen van kalium in voedingsmiddelen zijn voornamelijk kaliumfosfaat, kaliumsulfaat en kaliumcitraat.

De volgende tabel bevat geselecteerde voedingsmiddelen die rijk zijn aan kalium

Wie loopt het risico op een kaliumtekort?

Kaliumtekort, of hypokaliëmie, kan leiden tot een aantal gezondheidsproblemen. Het komt echter niet vaak voor dat een gezond persoon met goede eetgewoonten aan dit tekort lijdt.

Verlaagde kaliumspiegels in het lichaam ontstaan vooral wanneer het kaliumverlies toeneemt.

Dit kan gebeuren bij mensen die last hebben van bijvoorbeeld

• diarree
• inflammatoire darmziekten (bv. colitis ulcerosa, ziekte van Crohn)
• intens braken
• overmatig zweten
• magnesiumtekort (hypomagnesiëmie)
• foliumzuurtekort
• bepaalde endocrinologische ziekten, bijv. hyperaldosteronisme
• chronische nierziekte
• gebruik van bepaalde medicijnen, vooral laxeermiddelen, glucocorticoïden en bepaalde soorten diuretica
• alcoholisme
• verhongering en ongeschikte voeding

Klinische verschijnselen van kaliumtekort

Verschijnselen van milde hypokaliëmie:

• Constipatie, winderigheid
• Vermoeidheid, malaise
• Spierzwakte, krampen in ledematen
• Misselijkheid

Verschijnselen van ernstige hypokaliëmie - bloedspiegel lager dan 2,5 mmol/l:

• Hoge productie van zeer verdunde urine (polyurie)
• Spierverlamming, vernauwde ademhaling
• Hartritmestoornissen, hartkloppingen, hoge bloeddruk (hypertensie)
• Glucose intolerantie
• Verwardheid

Milde vormen van hypokaliëmie kunnen gemakkelijk worden behandeld door meer kaliumrijk voedsel te eten.

Ernstige hypokaliëmie is echter een levensbedreigende aandoening waarbij zorgvuldige controle van de patiënt en kaliumsuppletie met geschikte preparaten noodzakelijk zijn. Tegelijkertijd moet de oorzaak van de hypokaliëmie worden opgespoord en behandeld.

Hypokaliëmie is een kaliumspiegel in het bloed van minder dan 3,5 mmol/l.

Kan er te veel kalium in het lichaam zijn?

Kaliuminname boven de behoefte van het lichaam veroorzaakt meestal geen problemen.

Er kan echter wel een probleem ontstaan als de nieren om verschillende redenen het teveel aan kalium niet uitscheiden. Een dergelijke toestand kan leiden tot hyperkaliëmie (een kaliumspiegel in het bloed van meer dan 5,0 mmol/l).

Milde hyperkaliëmie is meestal asymptomatisch.

Bij ernstige hyperkaliëmie zijn sommige symptomen vergelijkbaar met hypokaliëmie.

Dit is een levensbedreigende aandoening die medische hulp vereist.

Klinische verschijnselen van ernstige hyperkaliëmie - bloedspiegel boven 7,0 mmol/l:

• Hartkloppingen, hartritmestoornissen, zeer lage bloeddruk (hypotensie).
• Brandend en tintelend gevoel in de ledematen
• Spierverlamming, ademhalingsmoeilijkheden

De behandeling van ernstige en acute hyperkaliëmie bestaat uit het stabiliseren van de hartfunctie en de ademhaling.

Het is ook belangrijk om kalium uit het lichaam te verwijderen, bijvoorbeeld met diuretica, speciale calciumpreparaten en, in ernstige gevallen, hemodialyse. Er wordt ook gezocht naar de onderliggende oorzaak en deze wordt vervolgens op de juiste manier behandeld.

Het is onwaarschijnlijk dat een gezond persoon een overdosis kalium binnenkrijgt, maar het kan wel voorkomen door overmatig en onjuist gebruik van kaliumsupplementen.

Hyperkaliëmie wordt gedefinieerd als een kaliumspiegel in het bloed hoger dan 5,6 mmol/l.

Voor wie is een verhoogde kaliumspiegel gevaarlijk?

Mensen die risico lopen op hyperkaliëmie bij een verhoogde kaliuminname zijn onder andere mensen die lijden aan:

• chronische nierziekte
• diabetes type I
• congestief hartfalen
• leveraandoening
• bijnierinsufficiëntie (bijnierinsufficiëntie, ziekte van Addison).

Hyperkaliëmie is ook een risico voor mensen die bepaalde groepen geneesmiddelen gebruiken:

• angiotensineconverterend enzym (ACE)-remmers (bijv. werkzame stof captopril, enalapril)
• angiotensinereceptorblokkers (bijv. losartan, candesartan)
• kaliumsparende diuretica (bijv. spironolacton, eplerenon)

Het spontane gebruik van kaliumhoudende voedingssupplementen wordt in deze gevallen afgeraden, tenzij anders geadviseerd door uw arts.

Om het risico op hyperkaliëmie te vermijden, kan de arts de patiënt adviseren om een kaliumbeperkt dieet te volgen.

Koken verlaagt het kaliumgehalte van groenten en fruit met 50%.

Wanneer kaliumsupplementen nemen?

Kalium is vaak aanwezig als kaliumchloride in voedingssupplementen die zonder recept verkrijgbaar zijn. Er worden echter ook veel andere vormen gebruikt - citraat, fosfaat, aspartaat, bicarbonaat en kaliumgluconaat.

Deze supplementen bevatten meestal niet meer dan 100 mg elementair kalium per dosis. Ze moeten worden vermeden door iedereen die risico loopt op het ontwikkelen van hyperkaliëmie.

Sport en spierkrampen

Kaliumsupplementen moeten worden ingenomen als je een gezonde, actieve sporter bent en last hebt van spierkrampen. Een bruisende vorm van kalium en magnesium of een ionendrank kan een acuut, eenmalig hulpmiddel zijn.

Dergelijke preparaten bevatten ook andere ingrediënten die verloren gaan door overmatige lichamelijke inspanning en zweten, zoals natrium.

Een gevarieerde en evenwichtige voeding wordt echter vooral aanbevolen als preventie tegen spierkrampen. Tegelijkertijd is het belangrijk om kwalitatieve stretching en herstel niet te verwaarlozen.

Als spierkrampen terugkomen en kuurmaatregelen niet hebben geholpen, is regelmatig gebruik van een combinatie van kalium, magnesium en pyridoxine (vitamine B6), zoals aanbevolen door een apotheker of arts, een optie.

Intense diarree of overgeven

Het aanvullen van kalium en andere elektrolyten is ook nodig bij hevige diarree of overgeven. Omdat het moeilijk is om te eten, is het raadzaam om in deze omstandigheden zogenaamde rehydratieoplossingen toe te dienen.

Dieet met natriumbeperking

Als je last hebt van hoge bloeddruk, is je waarschijnlijk geadviseerd om een natriumbeperkt dieet te volgen. In dit geval is het ook mogelijk om keukenzoutvervangers te gebruiken.

Deze bevatten kaliumchloride in plaats van natriumchloride. Raadpleeg echter je arts of apotheker voordat je ze gebruikt.