Wat is het verband tussen endometriose en onvruchtbaarheid + Andere symptomen en gezondheidsproblemen

Endometriose is een vrouwenziekte die beschouwd wordt als een soort goedaardige tumor (niet kwaadaardige kanker). Meer specifiek is het een chronische, systemische oestrogeenafhankelijke ontstekingsziekte. 5 tot 15% van de vrouwelijke bevolking lijdt eraan.

5 tot 15% van de vrouwelijke bevolking heeft er last van. Vrouwen in de vruchtbare leeftijd overheersen, maar vrouwen en meisjes van elke leeftijdsgroep kunnen ziek worden.

Interessant: Endometriose bij adolescente vrouwen werd voor het eerst beschreven in 1929. De jongste bekende patiënt met deze ziekte tot nu toe is een kleutermeisje. Endometriose is zelfs gemeld bij patiënten met het syndroom van Künster, dat wordt gekenmerkt door de afwezigheid van het baarmoederslijmvlies en steriliteit. Interessant is dat het is gemeld bij mannen metprostaatkanker die met oestrogenen werden behandeld.

De impact van endometriose op de levenskwaliteit van een vrouw

Endometriose kan zich in eerste instantie voordoen als een milde, asymptomatische vorm van de ziekte. In dit stadium heeft de patiënt geen problemen en is ze zich misschien niet eens bewust van haar ziekte. Meestal komt ze achter haar diagnose door een gynaecologisch onderzoek.

De matige vormen veroorzaken vooral pijn in de onderbuik en het bekkengebied en stralen meestal uit naar de buik of het heiligbeengebied tot aan het rectum.

De pijn is heviger tijdens menstruatie en geslachtsgemeenschap en kan daarom een probleem zijn in een gezond seksleven. Pijnlijke geslachtsgemeenschap van de vrouw veroorzaakt afwijzing van de partner en leidt in sommige gevallen tot vervreemding.

In de ernstigste gevallen is de pijn zo hevig dat het de normale activiteiten van de patiënte beperkt. Ze is niet in staat om normaal te functioneren zonder het gebruik van pijnstillende medicijnen.

Naast pijn treden er ook ontstekingsveranderingen op in het lichaam van de vrouw en littekenvorming van het weefsel in die mate dat dit kan leiden tot onvruchtbaarheid. Endometriose kan zelfs worden beschouwd als een veel voorkomende oorzaak van onvruchtbaarheid.

Wat is endometriose en waarom komt het voor?

Endometriose is een ziekte die wordt gekenmerkt door het verschijnen van functioneel en ectopisch endometrium (klieren en stroma) buiten de typische lokalisatie in de baarmoeder.

Baarmoederslijmvliesafzettingen zijn overal beschreven, behalve in het hart en de milt. Ze worden het meest aangetroffen in het buikvlies (het membraan dat de buikholte bekleedt), op de eierstokken en eileiders, en in het rectovaginale septum (het septum tussen de vagina en het rectum).

Het endometriale slijmvlies is 'functioneel' buiten de baarmoeder. Het reageert op hormonale veranderingen in het plasma en ondergaat daarom regelmatig cyclische veranderingen. Sporadisch bestaan de afzettingen uit 'vals weefsel' (niet-functioneel).

De endometriumafzettingen bestaan aanvankelijk uit kleine bleke papeltjes die verkleuren naar rode en later bruine tot zwarte afzettingen. Naarmate de ziekte voortschrijdt, raakt het weefsel op de plaats van de endometriale pathologie beschadigd, raakt het getekend en krimpt het.

In het eindstadium treedt een aandoening op die frozen pelvis wordt genoemd. De atypische afzettingen hebben hun eigen vaattoevoer en zorgen ervoor dat de Douglas-ruimte (de ruimte tussen de baarmoeder en de anus) verdwijnt.

De basistheorie van endometriose

De oorzaken van endometriose zijn multifactorieel (genetica, hormonen, infecties, trauma, chirurgie...), maar er zijn verschillende theorieën.

1. De implantatietheorie (de zogenaamde Sampson-theorie) stelt dat er tijdens de menstruatiecyclus een retrograde (omgekeerde) bloeding optreedt. De endometriumcellen komen via de eileiders in de peritoneale (buikvlies) holte terecht, waar ze vervolgens geïmplanteerd worden.
2. De metaplastische theorie (Meyers theorie genoemd) verwijst naar het vermogen van het peritoneale mesotheel (buikvlies) om te transformeren in endometriumweefsel (weefsel dat typisch is voor het baarmoederslijmvlies). Dit proces wordt ook wel metaplastische transformatie genoemd.
3. De inductietheorie (de Müllerianentheorie genoemd) gaat ervan uit dat tijdens de ontwikkeling van de Müllerian duct restcellen achterblijven in de weefsels van het kleine bekken. In sommige situaties kan inductie (vorming en transformatie) tot functioneel endometriumweefsel optreden.
4. De immunoalteratietheorie (de zogenaamde Dmovsky-theorie) koppelt de ontwikkeling van endometriose aan de mechanismen van cellulaire immuniteit. Steeds meer deskundigen neigen naar deze theorie. De theorie wijst op functionele veranderingen in de cellen van het immuunsysteem. Deze cellen herkennen en vernietigen normaal gesproken geïmplanteerde endometriumcellen. Als ze verstoord zijn, vindt de vernietiging niet plaats en ontwikkelt zich endometriose.
5. De luteïniseerde, niet-onderbroken follikel theorie is gebaseerd op het feit dat er geen ruptuur plaatsvindt van de geluteïniseerde follikel. Daarom is er een afname in de concentratie van oestrogeen en progesteron in de buikholte. De afgenomen concentratie van deze hormonen verhoogt het risico op endometriale implantatie in dit deel.
6. De transporttheorie verklaart de vorming van endometriose door een transportroute met behulp van bloed- en lymfecellen. Deze theorie is ontstaan omdat het voorkomen van endometrium in verder weg gelegen organen, zoals de longen, niet verklaard kon worden door eerdere theorieën.

Risicofactoren voor het ontstaan van de ziekte

Er zijn een aantal risicofactoren die theoretisch de ontwikkeling van endometriose kunnen beïnvloeden. Deze factoren moeten niet licht worden opgevat. Als je een van deze factoren ervaart, moet je oppassen.

Risicofactoren voor endometriose zijn onder andere

• genetische aanleg (familiegeschiedenis komt vaak voor)
• vrouwen in de vruchtbare leeftijd (20-45 jaar)
• ras (Japanse vrouwen hebben de hoogste incidentie, gevolgd door Kaukasische vrouwen en zwarte vrouwen hebben de laagste incidentie)
• korte menstruatiecyclus (cyclus korter dan 27 dagen)
• menstruatiecyclusstoornissen (hypermenorroe, dysmenorroe)
• gynaecologische aandoeningen (cysten, polycysteus ovariumsyndroom)
• andere aandoeningen
• gynaecologische ingrepen (medische ingreep, operatie waarbij de endometriumklieren buiten de baarmoeder zijn betrokken)
• onvruchtbaarheid (komt vaak voor bij vrouwen die bewust de zwangerschap uitstellen of die onvruchtbaar zijn)
• medicatie (voornamelijk oestrogeenbehandeling)
• traumamechanisme (buik- en bekkentrauma met schade aan het buikvlies)
• psychologisch trauma (stress, psychologisch trauma, voornamelijk van seksuele aard - misbruik)

Wat zijn de symptomen van endometriose?

Vrouwen in een vroeg stadium van endometriose vertonen misschien geen tekenen van de ziekte, maar bekkenpijn en langdurige problemen om zwanger te worden worden worden meestal als symptomen beschouwd.

De symptomen zijn echter zeer individueel en kunnen variëren afhankelijk van de locatie van de endometriumafzettingen, hun grootte, omvang en ook het stadium van de ziekte. Dit leidt vaak tot een verkeerde diagnose.

Tabel met de stadia van endometriose:

Manifestaties typisch voor endometriose

Asymptomatisch betekent niet automatisch dat de patiënt een milde vorm van de ziekte heeft. Bij asymptomatische patiënten werden vaak uitgebreide ectopische endometriumbevindingen gevonden. Bij patiënten met ernstige manifestaties waren de bevindingen daarentegen minimaal. Dit komt doordat er verschillende mechanismen betrokken zijn bij het ontstaan van pijn (de invloed van prostaglandinen, onderdrukking en ischemie van omliggende weefsels en zenuwuiteinden).

Manifestaties van endometriose

• chronische pijn in de onderbuik
• chronische bekkenpijn in 50-60 % van de gevallen
• chronische pijn in de sacrale regio
• chronische pijn in het heiligbeengebied
• ongemak in het rectale gebied, zelfs pijnscheuten in het rectum
• frequente aandrang tot urineren (pollakiurie)
• verstoring van de darmpassage, subileose
• in 50-90% van de gevallen hevige menstruatiepijn(dysmenorroe)
• pijn tijdens geslachtsgemeenschap(dyspareunie)
• stoornis van ovulatie en menstruatie
• problemen met conceptie, onvruchtbaarheid
• onvruchtbaarheid (onvermogen om een foetus te baren, herhaalde miskramen)

Waarom en wanneer is endometriose een oorzaak van onvruchtbaarheid?

Endometriose is een relatief veel voorkomende oorzaak van onvruchtbaarheid bij vrouwen. Het beoordelen van het directe verband tussen endometriose en onvruchtbaarheid is echter vrij complex. Er moet ook rekening worden gehouden met andere mogelijke oorzaken.

Toch is het zo dat tot 50% van de vrouwen met deze aandoening problemen heeft om zwanger te worden.

De reden voor onvruchtbaarheid bij patiënten met endometriose is meestal te wijten aan ontsteking, die littekenweefsel achterlaat in de eileiders en hormonale onevenwichtigheden veroorzaakt. Littekenvorming en post-inflammatoire verklevingen kunnen leiden tot obstructie van de eileiders.

Onvruchtbaarheid kan ook ontstaan door ovulatiestoornissen, verminderde functie van het corpus luteum of door het verklevingsproces (slijtage).

Het ontstekingsproces rond de geïmplanteerde endometriumcellen heeft een toxisch effect op de geslachtscellen en het embryo, waardoor ongeschikte omstandigheden voor aanhechting en overleving worden gecreëerd.

De meest voorkomende invloeden op onvruchtbaarheid bij patiënten met endometriose:

1. Immunologische invloeden - Verhoogde productie van anti-endometriale antilichamen verstoort het bevruchtingsproces, wat resulteert in veranderde cellulaire en humorale componenten van de immuniteit.
2. Biochemische invloeden - Hoge prostaglandineniveaus veroorzaken verstoringen in de beweeglijkheid van de eileider, wat leidt tot vernauwing en zelfs volledige obstructie. Ze beïnvloeden ook de luteale disfunctie (voortijdige verdwijning van het corpus luteum) en belemmeren ook de aanhechting en het transport van eicellen.
3. Endocrinologische invloeden - Er zijn verschillende hormonale invloeden op onvruchtbaarheid, waaronder luteale insufficiëntie, kleinere follikelgroei, kleinere follikelgrootte, anovulatoire cycli, afwezigheid van Graafs follikelruptuur.

Wat zijn de behandelingsopties voor onvruchtbaarheid bij een patiënt met endometriose?

Niet elke patiënt met endometriose is automatisch onvruchtbaar, maar het komt wel vaak voor (tot 50%).

Onvruchtbaarheid veroorzaakt door deze verraderlijke ziekte wordt op twee manieren behandeld, chirurgisch en met geassisteerde voortplantingstechnieken.

Voor endometriose in stadia I en II van de ziekte wordt een chirurgische behandeling voor onvruchtbaarheid aanbevolen, namelijk ablatie (afscheiding) van endometriumafzettingen en adhesiolyse (verbreken van verklevingen). Dit is een relatief effectieve behandeling die de kansen van een vrouw om zwanger te worden vergroot. Deze procedure wordt niet aanbevolen voor hogere stadia van de ziekte, of de effectiviteit neemt aanzienlijk af.

Geassisteerde voortplantingstechnieken zijn vrij populair en worden door veel onvruchtbare vrouwen gezocht. Dit zijn intra-uteriene inseminatie (in-vitrofertilisatie). Deze methode is in veel gevallen effectief en verhoogt de kans op zwangerschap en dus het aantal geboortes aanzienlijk.

• IVM-methode - Met behulp van deze methode worden onrijpe eicellen rechtstreeks uit de eierstokken gehaald en buiten het lichaam van de vrouw gerijpt. De rijping vindt plaats in embryolaboratoria, in een speciale oplossing voor een goede ontwikkeling van het embryo. Het hele proces duurt 24 tot 48 uur. De gerijpte eicel wordt zo voorbereid op bevruchting met mannelijk sperma. De bevruchting wordt uitgevoerd met behulp van een micropipet, waarmee het sperma rechtstreeks in de eicel wordt gebracht. Deze procedure wordt intracytoplasmatische sperma-injectie genoemd. Bij deze methode worden de medicijnen die nodig zijn voor stimulatie minimaal gebruikt.
• IUI-methode - Dit is de eenvoudigste methode van geassisteerde voortplanting. Het sperma wordt rechtstreeks in de baarmoeder van de patiënt ingebracht met behulp van een transferkatheter. De procedure wordt uitgevoerd tijdens de ovulatie en na voorafgaande hormonale voorbereiding, waardoor de kans om zwanger te worden en de foetus te dragen toeneemt.