Wat is coeliakie? Een korte beschrijving van de oorzaak, symptomen en behandeling?

Coeliakie, ook wel glutenenteropathie genoemd, is een auto-immuunziekte van de dunne darm. Iemand die aan deze ziekte lijdt, is niet in staat om zogenaamde gluten te verteren, vooral bekend als gluten, dat echter een gewoon onderdeel van voedsel is.

Omdat coeliakiepatiënten een ziekelijke reactie vertonen bij het eten van voedingsmiddelen die gluten bevatten, is het noodzakelijk om een zogenaamd glutenvrij dieet te volgen.

In de volgende regels kom je alles te weten over coeliakie, waarbij de nadruk ligt op de kenmerken, symptomen en diagnose van de ziekte, inclusief de behandeling van coeliakie en een lijst met voedingsmiddelen die kunnen worden gegeten als onderdeel van een glutenvrij dieet.

Wat is coeliakie?

Het is een chronische aandoening van de dunne darm waarbij het lichaam overgevoelig wordt voor een mengsel van eiwitten dat gluten wordt genoemd. Gluten, voornamelijk bekend als gluten, is een mengsel van eiwitten dat voorkomt in veel graansoorten zoals tarwe, rogge, gerst, maar bijvoorbeeld ook het steeds populairder wordende spelt.

Het lichaam van iemand met coeliakie reageert zeer agressief op zelfs kleine hoeveelheden van deze eiwitten. Het immuunsysteem produceert antilichamen die het slijmvlies van de dunne darm verstoren en ontstekingen veroorzaken.

Een ander gevaarlijk fenomeen is het zogenaamde glad worden van de darmvlokken, die bij gezonde mensen de bekleding van de dunne darm vormen. De darmvlokken hebben een belangrijke functie in het menselijk lichaam, namelijk de opname van voedingsstoffen uit voedsel. Ze zorgen voor de noodzakelijke voeding - de aanvoer van vitale vitaminen, mineralen en sporenelementen.

Onbehandelde coeliakie kan daarom leiden tot het 'malabsorptiesyndroom', waarbij het lichaam een ernstig tekort heeft aan belangrijke voedingsstoffen. Dit kan leiden tot andere ernstige ziekten.

Eerder niet gediagnosticeerde of onbehandelde coeliakie heeft een tekort aan de volgende elementen: ijzer, calcium, vitamine D, foliumzuur, vitamine B12, zink en selenium. Omdat dit essentiële vitamines en mineralen zijn, is het noodzakelijk om hun niveaus in het lichaam aan het begin en tijdens de behandeling te controleren.

Helaas gaat coeliakie als auto-immuunziekte vaak gepaard met andere ziekten. De meest voorkomende geassocieerde ziekten zijn lactose-intolerantie, histamine-intolerantie, verschillende voedselallergieën (bijvoorbeeld voor eieren, soja, noten...), schildklieraandoeningen en diabetes.

Wetenschappers hebben nog geen eenduidig antwoord gevonden op de vraag waarom coeliakie überhaupt ontstaat.

De ziekte wordt echter als genetisch geclassificeerd. Dit suggereert dat erfelijkheid een grote rol speelt. Daarom is het aan te raden om bij de diagnose coeliakie bij een familielid ook andere eerstegraads familieleden te onderzoeken.

Vaak kan op deze manier verborgen (latente) coeliakie bij ouders of juist bij kinderen die geen symptomen vertonen, worden opgespoord.

Is coeliakie erfelijk? Ondanks het bovenstaande is coeliakie niet noodzakelijkerwijs erfelijk. Helaas kan coeliakie op elk moment in het leven worden verworven. Leeftijd en geslacht spelen geen rol. Coeliakie kan worden uitgelokt door overmatige lichamelijke of geestelijke stress, bijvoorbeeld bij vrouwen na de bevalling.

Hoe uit coeliakie zich?

De meest voorkomende symptomen en uitingen van de ziekte zijn gerelateerd aan de problematische opname van gluten in de darm. Iemand heeft last van verschillende symptomen van indigestie. De meest typische zijn misschien wel diarree, die wordt gekenmerkt door een gele kleur en een sterke geur.

Winderigheid en een opgeblazen gevoel komen ook vaak voor, net als misselijkheid die gepaard gaat met braakneigingen.

De persoon is vaak moe, lusteloos en heeft een bleke, vaak geïrriteerde huid.

Een dunne, ondervoede lichaamsbouw is ook een typisch teken als gevolg van de niet-opname van vitaminen en mineralen. Het lichaam is niet in staat om deze op te nemen en scheidt ze daarom samen met voedingsstoffen uit. Omdat het lichaam vooral ijzer en calcium tekort komt, zijn bloedarmoede (anemie) en broze botten veel voorkomende symptomen. Dit kan leiden tot osteoporose.

Zijn de individuele symptomen van coeliakie afhankelijk van iemands leeftijd? Symptomen bij kinderen en symptomen bij volwassenen verschillen niet veel.

Het komt vaak voor dat iemand geen symptomen vertoont en jarenlang met de ziekte leeft zonder het te weten.

Ken je het verloop?

Coeliakie is een ziekte die op elk moment in het leven kan optreden, hetzij bij de geboorte als erfelijke aanleg of verworven als gevolg van een verzwakt immuunsysteem door overmatige lichamelijke of geestelijke stress.

De ziekte kan zich op verschillende manieren uiten en ook een verschillend verloop hebben. Ze hebben echter één ding gemeen - elk van de verschijnselen is het gevolg van een auto-immuunreactie op de aanwezigheid van gluten.

De meest typische vorm van coeliakie is de klassieke vorm. Deze wordt gekenmerkt door de typische symptomen die hierboven zijn genoemd (diarree, een opgeblazen gevoel, misselijkheid, braken...), maar slechts ongeveer een tiende van de gediagnosticeerde coeliakiepatiënten vertoont deze vorm. De overige patiënten vertonen de zogenaamde oligosymptomatische of monosymptomatische vorm van coeliakie. Bij deze vorm vertonen zich slechts enkele of zelfs maar één van de symptomen.

In dergelijke gevallen is het stellen van de diagnose coeliakie echt een uitdaging en vaak een kwestie van lange adem.

De meest diagnostisch uitdagende vorm is echter de zogenaamde asymptomatische vorm.

De patiënt ervaart geen symptomen en de diagnose coeliakie wordt willekeurig gesteld, bijvoorbeeld door familieleden te onderzoeken. Veel patiënten worden ook getroffen door de zogenaamde atypische vorm van coeliakie, waarbij problemen met glutenopname zich manifesteren in andere delen van het lichaam dan het spijsverteringsstelsel.

De meest voorkomende plaatsen van deze manifestaties zijn de huid (zogenaamde Duhring's dermatitis), de nieren (IgA-nefropathie), de voortplantingsorganen (ontwikkeling van onvruchtbaarheid), het zenuwstelsel (migraine, depressie) en vele andere.

Coeliakie kan dus een verschillend beloop hebben, met de meeste opvallende symptomen tot de minder opvallende symptomen die typisch zijn voor coeliakie. Het trieste nieuws is dat coeliakie, ongeacht het begin en ongeacht de symptomen, een chronische, levenslange ziekte is.

Hoe wordt coeliakie vastgesteld?

De diagnose wordt pas gesteld na een specialistisch onderzoek door een gastro-enteroloog. Hoewel het een auto-immuunziekte is, zijn er manifestaties en schade aan de dunne darm.

De arts voert meestal de volgende onderzoeken uit:

• Endoscopie van de dunne darm, ook wel gastroscopie genoemd - Een buis met een microcamera, endoscoop genoemd, wordt via de mondholte in de dunne darm ingebracht om een authentiek beeld te krijgen van de interne omgeving van de darm. Dit wordt in realtime geprojecteerd op een monitor waar de arts het beoordeelt.
• Biopsie - Met behulp van de endoscoop wordt tegelijkertijd een monster genomen van de bekleding van de dunne darm om de mate van beschadiging van de darm te bepalen op basis van de zogenaamde Marsh-schaal (1/2/3a/3b/3c).
• Serologisch bloedonderzoek - Een bloedmonster dat wordt genomen om de aanwezigheid van IgA-antilichamen op te sporen.

Naast de tests die door een arts worden uitgevoerd, zijn er ook verschillende vrij verkrijgbare tests voor coeliakie. Deze worden gebruikt voor zogenaamd zelfonderzoek thuis. Vergeet echter niet dat ze niet bedoeld zijn om een arts te vervangen!

Integendeel, het resultaat zou een aansporing moeten zijn om een arts te bezoeken en een professioneel onderzoek te ondergaan.

Als je coeliakie vermoedt, begin dan niet willekeurig met een glutenvrij dieet voor het onderzoek. Aangezien de diagnose van de ziekte gebaseerd is op het observeren van de reactie van het lichaam op de aanwezige gluten, zal het niet mogelijk zijn om een juiste diagnose te stellen.

Behandeling

Helaas bestaat er geen genezing voor coeliakie als zodanig. Hoewel er in de media verschillende berichten zijn verschenen over de zoektocht naar, of zelfs de uitvinding van, een geneesmiddel tegen coeliakie, heeft de farmaceutische industrie nog geen product op de markt gebracht dat de ziekte gegarandeerd geneest. De enige en meest effectieve "remedie" is daarom het zogenaamde glutenvrije dieet.

Coeliakie is een chronische ziekte. Een glutenvrij dieet moet daarom levenslang zijn, zonder compromissen of incidentele concessies. Zelfs de kleinste overtreding kan het proces van auto-immuunreacties en de daaropvolgende vernietiging van de dunne darm opnieuw starten.

Als coeliakie wordt vermoed, wacht dan niet te lang met het raadplegen van een arts. Een vroege diagnose en overschakeling op een glutenvrij dieet zijn echt belangrijk.

Welk dieet moet ik kiezen?

Veel mensen raken in paniek na de diagnose coeliakie: "Wat mag ik dan wel eten?" Voedingsmiddelen op een glutenvrij dieet kunnen worden ingedeeld in 3 basiscategorieën: toegestane voedingsmiddelen, verboden voedingsmiddelen en risicovolle voedingsmiddelen, waarvan de veiligheid individueel wordt beoordeeld op basis van hun samenstelling.

Toegestane voedingsmiddelen...

Wat is toegestaan? Een coeliakie kan alle van nature glutenvrije ingrediënten consumeren, zoals fruit, groenten, rijst, maïs, aardappelen, vis, vers, ongecoat vlees, peulvruchten, noten, zaden, eieren, zuivelproducten (niet-gearomatiseerde yoghurt, natuurlijke kaas, kwark, room), honing, suiker, soja, tofu....

Verboden...

Praktisch alle voedingsmiddelen die gluten bevatten, d.w.z. producten gemaakt van tarwe, gerst, rogge (bijv. brood, gebak, pasta, paneermeel...) zijn verboden.

Waar moet je op letten?

Naast toegestane en verboden voedingsmiddelen zijn er veel voedingsmiddelen die niet over één kam kunnen worden geschoren.

Of een coeliakie ze mag eten, is altijd duidelijk te zien op het etiket, waar de ingrediënten van het product staan vermeld.

Let op, gluten zitten niet alleen in meel!

Sterker nog, gluten komen overal voor, als onderdeel van veel ingrediënten (bijv. in smaakstoffen, aroma's, kleuren, kruidenmengsels...).

Om consumenten met coeliakie te helpen het product beter te begrijpen, wordt het zogenaamde doorgestreepte gebaksymbool gebruikt, dat internationaal wordt beschouwd als een merkteken van een glutenvrij product.

Wat coeliakiepatiënten wel en niet mogen eten

Fabrikanten spelen heel flexibel in op het groeiende aantal coeliakiepatiënten, dus de huidige markt biedt een heel breed scala aan smakelijke en betaalbare producten. Voedingsmiddelen zijn algemeen verkrijgbaar in veel supermarkten, gespecialiseerde reformwinkels en e-shops. Een coeliakiepatiënt kan zich dus tegoed doen aan alles van zoete glutenvrije koekjes, chips, gebak, pasta tot verschillende soorten meel (maïs, boekweit, rijst...).

Er zijn ook steeds meer restaurants, pizzeria's en cafés die een lekkere glutenvrije maaltijd of dessert voor je bereiden.

Maar een glutenvrij dieet is ongetwijfeld duurder dan het dieet van normale mensen.

Zwangerschap en coeliakie

Het is algemeen bekend dat een zwangerschap een uitdagende tijd is voor een vrouw. Het lichaam ondergaat grote veranderingen. Het wordt blootgesteld aan overmatige (niet alleen) fysieke stress en heeft meer zorg nodig. Tijdens de zwangerschap wordt niet alleen het organisme van de moeder gevoed, maar ook dat van de foetus. Het is daarom essentieel om te zorgen voor een goed en uitgebalanceerd dieet.

Het probleem kan zich dus voordoen bij vrouwen met coeliakie die zich tot voor kort niet bewust waren van hun aandoening of bij wie de diagnose pas onlangs is gesteld. Het lichaam is in deze periode merkbaar uitgeput van veel belangrijke stoffen, vitaminen en mineralen, als gevolg van de vernietiging van de dunne darm. Voor vrouwen met een kinderwens kan deze aandoening echt nare gevolgen hebben.

Een vrouw kan moeilijk zwanger worden en in het geval van een bestaande zwangerschap komen miskramen helaas vaak voor omdat de foetus niet voldoende wordt gevoed.

Voor vrouwen met coeliakie is het daarom raadzaam om een zwangerschap te plannen ten minste een jaar nadat ze zijn begonnen met een glutenvrij dieet. Aangenomen wordt dat na deze tijd voldoende regeneratie van het beschadigde organisme, herstel van het darmslijmvlies en verwerving van de nodige voedingsstoffen zal plaatsvinden.

Als een vrouw echter eerder zwanger wordt, zijn de gevolgen niet onmiddellijk fataal!

Ze moet echter zo snel mogelijk haar gynaecoloog en gastro-enteroloog raadplegen over verdere actie, mogelijke risico's en de benodigde zorg.

Ongeacht de duur van de zwangerschap is het noodzakelijk om het gehalte aan ijzer, calcium, foliumzuur, vezels en andere essentiële stoffen die nodig zijn voor een gezonde ontwikkeling van de foetus en ook voor de voeding van de moeder te controleren. Het is ook raadzaam om een arts te raadplegen voor een verhoogde supplementatie ervan.