Masticha: De kracht van de natuur verborgen in een hars die zelfs in de oudheid al bekend was?

Masticha is een unieke en tijdloze natuurlijke substantie. Wat is de buitengewone werking van deze substantie die niet alleen de interesse wekt van wetenschappers, maar ook van de rest van de bevolking? De harsachtige afscheiding van een boom die oorspronkelijk uit het Middellandse Zeegebied komt, verbergt meer dan je zou verwachten.

Masticha of mastiekgom is een natuurlijke hars die al meer dan 2500 jaar een breed scala aan medicinale toepassingen kent.

Wat is mastiek en waar komt het vandaan?

Mastiek is een gedroogd harsachtig exudaat, d.w.z. het exudaat van de stammen of takken van de Pistacia lentiscus boom.

Deze hars wordt verkregen door de stammen of takken van de plant door te snijden, waarbij het exudaat uit de beschadigde gebieden begint te sijpelen.

Het bevat minstens 10 ml/kg essentiële oliën. We hebben het dus over oleoresine (een mengsel van hars en oliën).

In de Balkan is het bekend onder de synoniemen masticha, mastixa of mastiekgom. In de literatuur wordt het heel vaak 'Chios masticha' genoemd, precies vanwege zijn oorsprong op het eiland Chios.

Het eiland Chios is het op vier na grootste eiland van Griekenland, ligt in de Egeïsche Zee en is vooral bekend vanwege de export van mastiekrubber.

Het eiland Chios, in het bijzonder het zuidelijke deel genaamd Mastichochoria (vertegenwoordigd door 24 dorpen), is de grootste bron van mastiekrubber in de wereld. De kalkstenen bodem van Mastichochoria biedt ideale omstandigheden voor de teelt van mastiekbomen en de productie van hars.

De teelt van mastiekbomen en het verzamelen van mastiekhars maken deel uit van het culturele erfgoed van het gebied.

Ongeveer 250 000 kg mastiek wordt jaarlijks geëxporteerd vanuit Chios, voornamelijk naar Frankrijk, de VS, Saoedi-Arabië, het Verenigd Koninkrijk en Australië.

Sinds 1997 is masticha uit Chios geregistreerd in het Register van Beschermde Oorsprongsbenamingen (BOB). In 2014 werd de mastichateelt op Chios opgenomen in de Werelderfgoedlijst van UNESCO.

Waar komt masticha vandaan?

Pistacia lentiscus behoort tot de plantenfamilie Anacardiaceae en heeft als natuurlijke habitat de kustgebieden van de Middellandse Zee, Portugal en tropisch Afrika.

Pistacia kan uitgroeien tot de grootte van een boom of als een dichte struik. Hij wordt 1-8 m hoog. Het is een groenblijvende tweehuizige plant.

De soort P. lentiscus is pas onlangs erkend en opgenomen in de monografieën van de Europese Farmacopee.

De bladeren zijn 1-4 cm lang, leerachtig, lancetvormig tot eirond, donkergroen aan de bovenkant en lichter aan de onderkant.

De bloemen zijn eenslachtig, heel en lijken op een oor. Ze zijn geelachtig (vrouwelijke bloemen) of paars tot roodachtig (mannelijke bloemen). Ze zijn windbestoven.

De pistachevrucht is een steenvrucht van ongeveer 4 mm groot met één zaadje. De vrucht verandert van kleur van groen naar rood naar zwart tijdens de ontwikkeling. De zwarte kleur van de vrucht duidt op rijpheid. De vrucht heeft bijna geen significante gebruikswaarde.

De mastiekboom groeit erg langzaam en bereikt zijn volledige rijpheid op een leeftijd van ongeveer 40 tot 50 jaar. Hij kan mastiek produceren vanaf zijn 5e tot 6e levensjaar. De maximale productie wordt bereikt op een leeftijd van 15 jaar. De harsproductie neemt aanzienlijk af na de leeftijd van 70 jaar.

Wat betreft harsproductie zijn mannelijke bomen en struiken productiever.

De belangrijkste stap voor de productie van mastiek is de voorbereiding van de bomen zelf. Van midden juni tot begin juli wordt de grond rond de bomen grondig gereinigd, geëgaliseerd en voorbereid op de oogst van mastiek. De grond wordt bedekt met fijn steenpoeder om een glad oppervlak te creëren.

Hoe wordt mastiek geoogst?

Na een grondige voorbereiding van de boom en zijn omgeving wordt in juli en augustus de bast van de hoofdtakken afgesneden. De sneden, die 'kentos' worden genoemd, beginnen onderaan de stam en gaan verder omhoog.

De relatief verse afscheiding van de afgesneden stammen of takken van de plant verschijnt als een kleverig, doorschijnend sap dat op de voorbereide grond onder de boom druppelt. Na ongeveer 15-20 dagen, afhankelijk van de weersomstandigheden, verhardt het in onregelmatige vormen.

Een volledig ontwikkelde P. lentiscus boom kan ongeveer 1 kg hars per jaar produceren.

Na het uitharden is de hars kristallijn, verliest hij zijn bittere smaak en is hij sterk aromatisch (harsgeur).

Op dit punt wordt de hars verzameld, eerst de grote stukken en dan de kleine. De hars wordt gewassen met water om alle onzuiverheden te verwijderen. Daarna wordt het gesorteerd en geclassificeerd op basis van de kleur en grootte van de individuele korrels.

De hars wordt in houten kisten gedaan en koel bewaard tot het tijd is voor verwerking.

Een populaire alternatieve methode om mastiek te oogsten staat nu bekend als 'vloeibaar oogsten'. Bij dit proces worden de sneden op de boomtakken bedekt met een stof die ethyleen heet, wat de vorming van de hars bevordert. De mastiek wordt dan geoogst als een vloeibare pasta die rijk is aan essentiële oliën.

Hoe ziet mastiek eruit?

De mastiekkorrels zijn geel of groenachtig van kleur. Ze zijn rond of peervormig en hebben een diameter van ongeveer 3 mm.

Het is de vorm van de korrels die mastiek duidelijk onderscheidt van sandarakhars (de hars van de Tetraclinis articulata boom), die wordt gebruikt om echte mastiekhars te vervalsen.

De korrels van mastiek zijn bros, hebben een licht balsamico-aroma en een terpentijnsmaak en worden plastisch als erop gekauwd wordt.

Sandarakkorrels blijven korrelig bij het kauwen, hebben een bittere smaak en hebben niet de neiging om een plastic massa te vormen. Dit onderscheidt ze duidelijk van mastiekkorrels.

Chemisch gezien is masticha samengesteld uit verschillende basiscomponenten, maar de volledige samenstelling is nog niet vastgesteld.

• Triterpenen
• Monoterpeenkoolwaterstoffen, 20 % zuurstofmonoterpenen en sesquiterpenen
• Polyfenolen, fytosterolen
• Natuurlijke polymeren

Mastiek en medicinaal gebruik

De mastiek zelf en het aantonen van de effecten ervan op het menselijk lichaam zijn al tientallen jaren onderwerp van wetenschappelijk onderzoek. Gedurende deze tijd zijn mastiek en de effecten ervan vele malen getest bij verschillende indicaties, d.w.z. bij de behandeling van verschillende pathologische aandoeningen.

Om mastiek, net als alle andere stoffen met medicinale potentie, goed te keuren voor medisch gebruik, moeten de veiligheid en werkzaamheid ervan duidelijk worden aangetoond.

Mastiek wordt al sinds de prehistorie gebruikt door mensen en voor verschillende doeleinden (vooral medicinaal). De veiligheid ervan is dus geverifieerd door langdurig gebruik.

We hebben het hier over zogenaamd traditioneel gebruik.

Dit betekent echter niet automatisch dat het universeel medisch gebruik heeft. De therapeutische effecten zijn beperkt tot bepaalde aandoeningen.

Voor welke gezondheidsproblemen is het gebruik van zalf veilig?

Op dit moment is het gebruik van zalf officieel goedgekeurd en aanbevolen voor slechts twee indicaties.

Deze aanbevelingen worden gedaan door het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA), de belangrijkste regelgevende instantie voor geneesmiddelen in de Europese Unie.

Indicaties waarvoor het gebruik van zalf is goedgekeurd door het Europees Geneesmiddelenbureau (tabel)

De veiligheid van het gebruik van mastiek bij de bovenstaande indicaties is aangetoond door verschillende wetenschappelijke studies.

Inwendig gebruik van zalf

Bij de eerst genoemde indicatie is de zalf bedoeld voor inwendig gebruik, d.w.z. dat het via de mond wordt toegediend (oraal gebruik). Het wordt ingenomen in poedervorm.

Voor de verlichting van lichte spijsverteringsstoornissen kan de zalf oraal worden ingenomen door volwassenen en ouderen.

• In een enkele dosis van 0,5-1 g tweemaal per dag of
• in een dosis van 1-2 g eenmaal daags

Het EMA raadt het orale gebruik van zalf bij kinderen en adolescenten onder de 18 jaar af. Dit komt door het gebrek aan adequate gegevens voor het gebruik in deze leeftijdsgroep.

De aanbevolen gebruiksduur is 2 weken.

Deze gebruiksduur houdt rekening met het feit dat de behandeling niet onder toezicht van een arts plaatsvindt. Als de symptomen van indigestie aanhouden tijdens het gebruik van de zalf, moet een arts of bevoegde zorgverlener worden geraadpleegd.

Wat zijn de andere mogelijke effecten van de zalf?

Er zijn tegenwoordig heel wat producten op de markt die zalf bevatten. Deze producten zijn vrij verkrijgbaar.

Ze zijn in verschillende vormen te vinden, bijvoorbeeld in de vorm van het eerder genoemde poeder, maar ook in de vorm van capsules, kauwtabletten, extracten, oliën of water.

De olie wordt gewonnen uit de Chios mastiek door middel van een stoomdestillatieproces. Het mastiekwater is het product van het destillatieproces en is een waterig extract.

De fabrikanten van deze producten verklaren verschillende andere heilzame effecten op het lichaam.

Antimicrobiële effecten van mastiek

De werking tegen micro-organismen is gebaseerd op de aanwezigheid van bepaalde stoffen in de mastiek. Deze verhinderen enerzijds de groei van micro-organismen, maar kunnen ze ook doden. De mastiek vertoont activiteit tegen zowel Gram-negatieve als Gram-positieve bacteriën.

Het antimicrobiële effect wordt voornamelijk toegeschreven aan mastiekolie vanwege het alfa-pipeengehalte.

Mastiek en het effect tegen Helicobacter pylori

Er zijn ook wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar het effect van mastiek tegen Helicobacter pylori, een bacterie die maagontstekingen veroorzaakt en kan leiden tot maagzweren.

Hoewel verschillende onderzoeken een antibacteriële werking tegen Helicobacter pylori hebben bevestigd en de zalf in staat is gebleken de bacterie uit het lichaam te verdrijven, zijn er geen aanbevelingen voor het gebruik bij deze indicatie vastgesteld.

De reden hiervoor was dat zelfs hoge doses mastiek in monotherapie onvoldoende doding van de bacterie bewerkstelligden. Daarom kan mastiek worden gebruikt als ondersteunende therapie om de werkzaamheid van een bestaande antibioticabehandeling te verhogen, bijvoorbeeld in het geval van ontwikkelde antibioticaresistentie.

Mastiek als preventie van atherosclerose

Vanwege de aard van de bestanddelen van masticha wordt verondersteld dat het een antioxidant effect heeft. Bestanddelen genaamd fytosterolen gaan de oxidatie van lipoproteïne met lage dichtheid (LDL) tegen, wat een potentieel risico op atherosclerose is.

Masticha gaat dus de vorming van atherosclerotische plaques in de bloedvaten tegen, evenals de ontwikkeling van atherosclerose en daaraan gerelateerde hartziekten.

De antimicrobiële werking (inclusief antibacterieel) en antioxidante werking van mastiek worden nog steeds alleen op experimenteel niveau besproken en zijn nog onderwerp van wetenschappelijk onderzoek.

Naast deze mogelijke effecten zijn ook een beschermend effect op hart en lever, een antikankereffect of een effect op het verlagen van de bloedsuikerspiegel onderzocht voor mastiek. Deze eigenschappen zijn echter niet aangetoond.

Is er een risico op bijwerkingen bij het gebruik van mastiekzalf?

Er is geen relevant bewijs van bijwerkingen in verband met het gebruik van mastiek. Het wordt daarom als relatief goed verdragen beschouwd.

De enige contra-indicatie voor gebruik is mogelijke overgevoeligheid voor de zalf.

De veiligheid van de zalf is nog niet vastgesteld bij zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven. Daarom wordt over het algemeen geadviseerd om de zalf in deze periode te vermijden.

Uitwendig gebruik van zalf

De tweede indicatie die door het EMA is goedgekeurd voor het gebruik van zalf is de behandeling van symptomen van niet-ernstige huidontstekingen en niet-ernstige huidwonden. In dit geval gaat het om uitwendig gebruik.

In het geval van huidproblemen en -defecten kan zalf worden gebruikt in de vorm van halfvaste preparaten met 9-11% poedervormige kruideningrediënten in een oplosmiddel of olie. Het wordt drie keer per dag in een dunne laag aangebracht op het aangetaste gebied.

Uitwendige toepassing van zalf wordt niet aanbevolen voor kinderen jonger dan 12 jaar.

Als de symptomen van huidproblemen aanhouden of verergeren na een week behandeling met mastiek, moet een arts of gekwalificeerde gezondheidsdeskundige worden geraadpleegd.

Het gebruik van mastiekzalf voor de behandeling van huidproblemen heeft verschillende voordelen.

Dankzij de heilzame eigenschappen heeft het geen bijwerkingen, d.w.z. geen huidirritatie, jeuk, huidontsteking, depigmentatie van de huid, etc.

Wat zijn de andere toepassingen van zalf?

Andere mogelijke uitwendige toepassingen worden vermeld voor producten die zalf bevatten.

Gebruik bij mond- en tandhygiëne

In dit opzicht worden de effecten van zalf benadrukt, zoals het verminderen van de verspreiding van bacteriën in de mondholte, het verminderen van tandplak en het voorkomen van tandbederf, het voorkomen van ontstekingen, het elimineren van slechte adem en ook de werking tegen bacteriën en schimmels.

Het is te vinden in producten zoals tandpasta en mondwater.

Aan de andere kant heeft kauwzalf het effect dat het de speekselproductie verhoogt, het tandvlees masseert en oefent, wat een effect heeft op de gezondheid van het tandvlees en de algemene conditie van de tanden.

Gebruik in cosmetica

Masticha is een populair ingrediënt geworden in een breed scala aan cosmetische en hygiënische producten. Het wordt gebruikt in huid- en lichaamscosmetica.

Masticha olie toegevoegd aan cosmetica heeft een anti-verouderende, beschermende en hydraterende werking. Het wordt aanbevolen bij de verzorging van de problematische huid, zoals de acnegevoelige huid, en in de strijd tegen mee-eters op de huid.

Mastich water revitaliseert de vermoeide huid en beschermt tegen irritatie.

De antibacteriële en schimmelwerende effecten van mastiek worden ook gebruikt in cosmetica.

De relatief brede lijst van toepassingen van mastiek, of we het nu hebben over de voedsel- en cosmetica-industrie of het gebruik voor gezondheidsherstel, is in de loop van honderden jaren gevormd.

Gedurende deze tijd is er een aanzienlijke hoeveelheid documenten en geschreven bronnen verzameld die ervaringen en bewijzen beschrijven van de eigenschappen en effecten van zalf.

Zalf is al een onderwerp van interesse sinds het AD en is gebruikt of de effecten ervan zijn getest in een aantal zeer interessante indicaties.

Dus wanneer begon mastiff zijn verhaal te schrijven?

Een kijkje in de geschiedenis

De gegevens over de eerste pogingen om zalf te gebruiken gaan diep de geschiedenis in. De eerste namen die we associëren met zalf en de pogingen om de effecten ervan te verklaren zijn Hippocrates, Dioscorides en Galen.

De oude Griekse arts Hippocrates rapporteerde al in de 4e eeuw voor Christus over de eigenschappen van de zalf van Chios en raadde het gebruik ervan aan, vooral vanwege de karakteristieke smaak en de helende werking.

Dezelfde aanbevelingen verschenen in de geschriften van de oude artsen Dioscorides en Galen enkele decennia later, in de 1e en 2e eeuw na Christus.

Documenten tonen aan dat mastiek de eerste natuurlijke kauwgom uit de oudheid was en werd gebruikt om tanden te reinigen en de adem te verfrissen.

Daarnaast werd mastiek gebruikt als ingrediënt in eenvoudige cosmetische preparaten voor het reinigen van gezicht en lichaam. En last but not least, diende het ook als actief ingrediënt in veel farmaceutische preparaten.

Een groot aantal farmaceutische producten die mastiek bevatten zijn opgenomen in de internationale farmacopee.

Bovendien beschreef Dioscorides de geneeskrachtige werking van Chios matischa in de Materia Medica, een verzameling van verzamelde kennis en observaties over de geneeskrachtige eigenschappen van substanties die gebruikt worden voor genezing.

Hij raadde masticha aan bij indigestie, bloedproblemen en langdurig hoesten. Hij stelde ook dat masticha werkt als een tranquilizer (een stof om te kalmeren, angst en bezorgdheid weg te nemen). Hij benadrukte ook masticha olie voor gebruik bij baarmoederpathologie.

Een overzicht in tabelvorm van enkele toepassingen van mastiek door de jaren heen

Zalf heeft ook een historisch gebruik gevonden in vele andere gevallen. Het werd niet alleen medisch gebruikt, maar maakte ook vaak deel uit van de voedingsmiddelen- of cosmetica-industrie.

Andere voorbeelden van het gebruik van zalf zijn:

• Inwendig gebruik als middel tegen diarree, vanwege de samentrekkende werking.
• Om verloren eetlust te herstellen
• Voor ontstekingsziekten van de mondholte
• Als ingrediënt in snoep of dranken
• Als specerij in de mediterrane keuken
• Als ingrediënt in parfums

Wat is de huidige situatie in Europa en de wereld?

Masticha wordt al minstens twee eeuwen op grote schaal gebruikt in de wereld en in Europa.

In Griekenland en het Middellandse Zeegebied wordt het bijvoorbeeld gebruikt in de dermatologie (vooral als wond- en brandwondenverdelger), in de tandheelkunde of als bestanddeel van cosmetische producten.

In poedervorm wordt het vaak gebruikt als ingrediënt in koken, bakken of snoepgoed. Mastiekolie is vooral populair vanwege de aromatische eigenschappen, bijvoorbeeld in dranken. Het wordt ook gebruikt bij de productie van ijs en yoghurt.

Het meest wijdverspreide commerciële product is ongetwijfeld mastiek kauwgom.

In het Middellandse Zeegebied, Turkije, Irak en Iran worden mastiek en mastiekproducten in apotheken verkocht en zelfs direct door artsen gebruikt.

Last but not least wordt mastiek industrieel gebruikt bij de productie van lijm en vernis, vooral vanwege de uitstekende kleefeigenschappen, en bij de productie van kunststoffen en banden. In de textiel- en verfindustrie is het nuttig als kleurstabilisator.