Helpen slaappillen echt? De moeilijke weg naar ongestoorde slaap

We brengen ongeveer een derde van ons leven slapend door, of proberen dat in ieder geval. Wat kan onze inspanningen tegenwerken en hoe kunnen we kwaliteitsslaap bereiken?

Het gaat tenslotte om onze gezondheid, niet alleen om onze geestelijke gezondheid.

Slaap is niet alleen de verwachte aangename gemoedstoestand wanneer we na een volle dag in bed gaan liggen, het is vooral een toestand die absoluut essentieel is voor ons leven.

We hebben het over een complex biologisch proces waarin het hele lichaam en de geest worden geregenereerd. Slaap houdt ons fris en actief gedurende de dag, zorgt voor de werking van vitale processen, helpt ons lichaam gezond te blijven en beschermt het tegen het ontstaan en de ontwikkeling van ziekten.

Tijdens de slaap is er een bewustzijnsverandering, maar onze hersenen en fundamentele lichaamsfuncties blijven actief.

Slaap is een fysiologische, regelmatig terugkerende toestand van lichaam en geest. Het wordt gekenmerkt door een bewustzijnsverandering en zintuiglijke waarneming van de omgeving.

Een slaapcyclus bestaat uit verschillende stadia. We spreken van zogenaamde slaapstadia. Voor meer gedetailleerde informatie, zie het artikel over de verschillende slaapstadia.

Hoewel slaap een belangrijke levensbehoefte is en een belangrijke indicator voor iemands fysieke en mentale gezondheid, is het voor velen geen volledig gegeven. En dit aantal ontevreden slapers, of slapeloze mensen, neemt voortdurend toe.

Vaak vraag je je af:
Wat zijn slaappillen en welke slaappillen helpen?
Wat zijn niet-verslavende medicijnen op recept of vrij verkrijgbaar?

De statistieken van het stijgende gebruik van medicijnen om te helpen bij inslaapproblemen of tijdens de slaap zelf suggereren van wel.

In Europa werd in 2020 het meest gebruik gemaakt van hypnotica en kalmeringsmiddelen in de Noord-Europese landen. Zweden, IJsland en Noorwegen stonden respectievelijk op de eerste, tweede en derde plaats. Oostenrijk, Duitsland en Italië stonden daarentegen op de laatste plaats.

Waarom is slaap belangrijk?

Slaap is een basisbehoefte van het menselijk bestaan. Het is cruciaal voor zowel de fysieke als de mentale aspecten van het leven.

Zonder slaap staat ons leven op het spel. Letterlijk.

Naast de handeling van het slapen zelf, zijn ook andere gerelateerde aspecten belangrijk. Bijvoorbeeld het specifieke tijdstip waarop iemand slaapt.

Het menselijk lichaam werkt in intervallen (cycli) van 24 uur. Dankzij deze intervallen weten we wanneer we moeten slapen. Deze intervallen worden circadiane ritmes genoemd, of simpel gezegd, de interne klok van ons lichaam.

Wat is het circadiane ritme?

De rol van het circadiane ritme is het regelen van de processen in ons lichaam volgens bepaalde fasen van de dag. Eén proces vindt altijd op een bepaald tijdstip plaats en herhaalt zich in cycli, dat wil zeggen elke 24 uur.

Het woord "circadiaan" komt van het Latijnse "circa diem". Dit betekent "ongeveer per dag".

Een van de belangrijkste onderdelen van het circadiane ritme is de slaap-waakcyclus. Hierbij reageert het lichaam op duisternis en licht. Als het een gebrek aan licht waarneemt, besluit het dat het tijd is om te slapen. Daarom beginnen we ons moe te voelen bij zonsondergang.

Een ander onderdeel van het circadiane ritme is bijvoorbeeld de regulatie van de hormoonproductie (testosteron), lichaamstemperatuur, bloeddruk, activiteit van het spijsverteringskanaal, enz.

Een verstoring van het circadiane ritme heeft ook invloed op onze gezondheid. Negatief natuurlijk, want het beïnvloedt mentale en fysieke systemen in het hele lichaam.

De zon is 's ochtends een producent van blauw licht. Dit licht is een signaal aan ons lichaam dat het tijd is om op te staan en wakker te worden. Tegenwoordig wordt het heel vaak genoemd in verband met elektronica zoals computers en telefoons. Deze stralen ook blauw licht uit. Daardoor kunnen ze ons circadiane ritme verstoren en moeilijkheden veroorzaken bij het inslapen.

Naast slaapstoornissen kan ongewenste verstoring van het circadiane ritme een aantal andere problemen veroorzaken, zoals vermoeidheid, concentratieproblemen, humeurigheid en ongecontroleerde emoties, hoofdpijn en spijsverteringsproblemen.

Hoe lang moeten we slapen?

Een ander aspect dat een directe invloed heeft op de algehele kwaliteit van de slaap is de duur van de slaap. Ieder van ons is anders en uniek. We verschillen ook in hoe lang we moeten slapen.

Volgens de U.S. National Sleep Foundation zijn de aanbevelingen voor de slaapduur in 2014 voor verschillende leeftijdsgroepen als volgt.

Een tabel met aanbevelingen voor de slaapduur over een periode van 24 uur

Naast leeftijd hebben ook andere factoren invloed op de optimale slaapduur, zoals levensstijl, algemene gezondheid en hoe lang we gewend zijn te slapen.

Wat zijn de gevolgen van onvoldoende slaapkwaliteit en -duur?

We hebben het al gehad over waarom slaap belangrijk is. Maar welke gezondheidsrisico's lopen we in de praktijk op als we regelmatig of langdurig een gebrek aan kwaliteitsslaap hebben? Laten we ze eens bekijken.

Een kort overzicht van de symptomen van slaaptekort in de onderstaande tabel

Als we naar deze lijst kijken, willen we onszelf zeker in de groep mensen plaatsen die geen noemenswaardige slaapproblemen hebben.

Maar wat moeten we doen als we vermoeden of (in het ergste geval) zeker weten dat er toch iets mis is met onze slaap?

Het is belangrijk om te onthouden dat we allemaal wel eens slecht of onvoldoende slapen. Dit kan komen door verschillende invloeden van buitenaf (het weer), gezondheidsproblemen (kortdurende ziekten) of stressvolle periodes in het leven. Bij kortdurende en voorbijgaande slaapstoornissen is er geen reden tot paniek.

Voorzichtigheid is geboden bij langdurige slaapstoornissen of stoornissen zonder aanwijsbare oorzaak.

Heb ik last van een slaapstoornis? Een korte test kan het antwoord geven...

Laten we nu een test doen.

• Is je slaaptijd langer dan 30 minuten?
• Wordt u meerdere keren per nacht wakker en hebt u dan moeite om weer in slaap te vallen?
• Word je 's ochtends vroeg wakker?
• Voel je je overdag slaperig of heb je meerdere keren per dag een dutje nodig?
• Ben je niet in staat om dagelijkse activiteiten uit te voeren vanwege vermoeidheid?
• Heb je moeite om je te concentreren op je werk/school/thuis?
• Heb je problemen met je geheugen?
• Zijn je reacties vertraagd?
• Heb je problemen om je emoties onder controle te houden?
• Heeft uw partner/familielid u verteld dat u luid snurkt, hijgt, verstikkingsgeluiden maakt of even stopt met ademen terwijl u slaapt?
• Heb je een knellend of branderig gevoel in je voeten en handen wanneer je in slaap probeert te vallen?
• Heeft u vaak last van stuiptrekkingen in uw benen en armen tijdens het slapen?

Heb je één of meer van de bovenstaande vragen met ja beantwoord?
Dan heb je waarschijnlijk op de een of andere manier last van je slaapstoornis.

Een slaapstoornis is elk probleem

1. met de kwaliteit van de slaap
2. met de juiste timing van de slaap
3. maar ook slaapgebrek.

Het ontstaan en voortduren van slaapstoornissen hangt vaak nauw samen met psychologische en lichamelijke problemen. Slaapstoornissen kunnen een symptoom zijn van een bestaande ziekte of, omgekeerd, kunnen ze bijdragen tot de ontwikkeling van een ziekte of deze verergeren.

Wist je dat er momenteel meer dan 80 verschillende soorten slaapstoornissen zijn?

De meest voorkomende en wijdverspreide slaapstoornis is slapeloosheid. Voor meer informatie over deze stoornis en de beschrijving ervan, zie het artikel over slapeloosheid.

Voor informatie over andere veel voorkomende slaapstoornissen, zie het artikel:
Hoe lang slapen is nodig? Wat is REM, niet-REM en waarom moeten we dromen?

Enkele feiten over slapeloosheid (tabel)

Slaapstoornissen omvatten ook (misschien verrassend) ademhalingsproblemen die optreden tijdens de slaap. We spreken over slaapapneu, waarbij iemand 10 seconden of langer stopt met ademen tijdens de slaap.

Een andere slaapstoornis is een neurologische aandoening met de naam rustelozebenensyndroom, die wordt gekenmerkt door de drang om de onderste ledematen te bewegen. Het is het meest uitgesproken 's avonds en 's nachts, wat begrijpelijkerwijs de slaap verstoort.

Wat veroorzaakt slaapstoornissen?

Het is waarschijnlijk geen verrassing dat er verschillende factoren zijn die slaapstoornissen veroorzaken.

We zetten er een aantal op een rijtje, onderverdeeld in subcategorieën.

a) Ziekten en gezondheidsproblemen (bv. astma, hartproblemen, longaandoeningen, zenuwaandoeningen, hormonale stoornissen) - Deze belemmeren de kwaliteit van het dagelijkse leven. Ze hebben verschillende manifestaties en symptomen die de slaap beïnvloeden, belemmeren of verhinderen.

Een typisch voorbeeld van een symptoom dat de slaap negatief beïnvloedt, is pijn of hoesten.

b) Mentale problemen en ziekten (bv. depressie, angst) - Slaapproblemen zijn een belangrijk symptoom van veel mentale ziekten, vooral die welke verband houden met emoties.

c) Genetica - Sommige slaapstoornissen zijn erfelijk, bijvoorbeeld narcolepsie.

d) Externe factoren - Lawaai, licht, temperatuur, ongeschikte slaapomgeving.

e) Medicijnen - Sommige medicijnen verstoren de slaap, bijv. psychostimulantia, pseudo-efedrine (onderdeel van decongestiva), hormonen (orale anticonceptiva), medicijnen tegen hoge bloeddruk (bètablokkers), steroïde hormonen (prednison), medicijnen tegen gewichtsverlies, sommige antidepressiva.

Slaap wordt ook beïnvloed door illegale stoffen zoals cocaïne, amfetaminen en methamfetaminen.

f) Ouder worden - Naarmate we ouder worden, neemt de benodigde slaapduur af, evenals de diepte van de slaap (slaap is oppervlakkig). Meer dan de helft van de oudere volwassenen boven de 65 heeft last van een of andere slaapstoornis.

g) Levensstijl - Alcohol, cafeïne, nicotine, eten voor het slapen gaan, onregelmatige dagelijkse routine (nachtdiensten), stress, emotionele spanning.

Heb je rationeel ingeschat dat je waarschijnlijk last hebt van een van de slaapstoornissen? Verzamel het laatste van je energie en investeer het in het vinden van manieren om je slaap te verbeteren.

De eerste stap naar een betere slaap

Helemaal aan het begin van het oplossen van je slaapproblemen moet je de oorzaak vinden. Of dat in ieder geval proberen.

Als je slaapprobleem lijkt voort te komen uit een gezondheidsprobleem of ziekte, dan moet je beginnen met het aanpakken van de oorzaak en idealiter een dokter of op zijn minst een apotheek bezoeken. Het aanpakken van de hoofdoorzaak van je slaapproblemen zal je terugbrengen naar een ongestoorde rust.

Je moet vooral voorzichtig zijn als de oorzaak van je slaapproblemen te maken heeft met je ademhalingssysteem (de eerder genoemde slaapapneu), zenuwaandoeningen (rustelozebenensyndroom) of psychische aandoeningen. In dergelijke situaties is zelfmedicatie voor een slechte slaapkwaliteit niet gepast. Een consultatie bij een arts is noodzakelijk.

Als je vermoedt dat je slaapproblemen worden veroorzaakt door bepaalde medicijnen, stop dan in geen geval met de behandeling. Dit geldt vooral voor medicijnen die je op advies van je arts en langdurig gebruikt. Bespreek je slaapproblemen in zo'n geval met je arts.

Maar wat moet je doen als je slaapstoornis niet veroorzaakt wordt door een medisch probleem?

U kunt de eerste stappen om uw slaapstoornis te verhelpen zelf nemen, zonder dat u professionele interventie en hulp nodig hebt. Begin dus met uzelf en uw huis voor te bereiden.

Een overzicht van basismaatregelen om de slaapkwaliteit te verbeteren (tabel)

Al deze maatregelen worden samen slaaphygiëne genoemd.

Naast slaaphygiëne nemen we cognitieve gedragstherapie op als een van de basisregimes in de behandeling van slaapstoornissen.

Wat is cognitieve gedragstherapie?

Deze veelgebruikte behandeling voor slaapstoornissen helpt de kwaliteit van de slaap te verbeteren door activiteiten en gewoonten voor het slapen gaan aan te passen en tegelijkertijd het denken te veranderen dat ook betrokken is bij het ontstaan van deze stoornissen.

Cognitieve gedragstherapie bestaat uit twee delen.

• Cognitieve component - Het eerste deel van de therapie leert je hoe je negatieve houdingen en overtuigingen die bijdragen aan slaapstoornissen kunt herkennen en hoe je deze kunt veranderen. Voorbeeld: angstremmend denken tijdens het inslapen, etc.

• Gedragscomponent - Het tweede deel van de therapie laat je zien hoe je gewoontes en gedragingen die tot slapeloosheid leiden kunt vermijden. Het leert je hoe je deze kunt vervangen door betere slaapgewoontes. Voorbeeld: slaap overdag beperken, bed alleen gebruiken om te slapen, etc.

De therapie wordt uitgevoerd onder begeleiding en supervisie van een psycholoog met relevante ervaring.

In alle bovenstaande gevallen hebben we het over een niet-farmacologische behandeling. Een niet-farmacologische behandeling kan de initiërende behandeling zijn voor slaapstoornissen, de zogenaamde eerste keuze behandeling. Het wordt echter bijna altijd gebruikt als aanvullende behandeling op een farmacologische (medicamenteuze) behandeling.

Eerste hulp van de apotheek - hulp in de vorm van medicijnen, tabletten, voedingssupplementen

De volgende stap van de patiënt bij slaapstoornissen is naar de apotheek gaan. In de apotheek kunnen apothekers met je overleggen over het probleem en je gekwalificeerd advies geven over de juiste behandeling.

Wat zijn de meest voorkomende vragen die een apotheker stelt over slaapstoornissen?

• Wat zijn uw specifieke slaapproblemen?
• Hoe lang bestaan uw slaapproblemen al?
• Wat is volgens u de oorzaak van uw slaapproblemen?
• Welke omstandigheden hebben geleid tot het ontstaan van uw slaapproblemen?
• Kunt u de factoren omschrijven waarvan u denkt dat ze uw slaap verbeteren of verslechteren?
• Heb je geprobeerd om je slaapproblemen op te lossen? Zo ja, op welke manier?
• Zijn uw pogingen om uw slaap te verbeteren succesvol geweest?
• Hebben uw slaapproblemen uw psyche beïnvloed?
• Wanneer en wat eet u meestal voor u naar bed gaat?
• Hoe ziet de kamer waarin u slaapt eruit?
• Doet u regelmatig aan lichaamsbeweging?

Na een vertrouwelijk gesprek met u zal uw apotheker de omstandigheden en de ernst van de situatie evalueren. Hij of zij zal u informeren over behandelingsmogelijkheden, niet-farmacologische behandelingen aanbevelen of een bezoek aan de dokter aanwijzen als de beste optie voor uw situatie.

Een van de taken van de apotheker is het voorkomen van onnodig gebruik van hypnotica (medicijnen tegen slaapproblemen) door patiënten.

Alleen vrij verkrijgbare medicijnen of voedingssupplementen kunnen zonder bezoek aan de arts bij de apotheek worden gekozen. Deze producten worden voornamelijk gebruikt om nerveuze spanning en stress te verlichten en om te helpen bij mildere vormen van slaapstoornissen.

Tabel van receptvrije geneesmiddelen voor de behandeling van slaapstoornissen

Van de fytofarmaceutische middelen is er een keuze uit thee, enkelvoudige of gecombineerde kruidenpreparaten in de vorm van orale druppels, tabletten en capsules.

Er is extra voorzichtigheid geboden bij het gebruik van fytofarmaceutica. Ze kunnen een wisselwerking hebben met andere medicijnen die je op dat moment gebruikt (Sint-janskruid heeft bijvoorbeeld een hoog interactiepotentieel met veel medicijnen).

Melatonine is een natuurlijke stof in het lichaam, een hormoon dat wordt geproduceerd in een deel van de hersenen dat de pijnappelklier wordt genoemd. De belangrijkste rol ervan is om informatie over het ritme van licht en duisternis door te geven aan het hele lichaam. Melatonine wordt 's avonds in een hoger tempo geproduceerd, omdat de productie ervan toeneemt als de lichtintensiteit afneemt. Het veroorzaakt een gevoel van slaperigheid, waardoor het lichaam een signaal krijgt dat het tijd is om te gaan slapen.

Door de melatoninespiegel te meten, kan worden vastgesteld in welke fase van de 24-uurscyclus de onderzochte persoon zich bevindt en of er sprake is van een circadiane ritmestoornis.

Een verstoring in de productie van het natuurlijke slaaphormoon (zoals melatonine ook wel wordt genoemd) wordt in verband gebracht met een hogere incidentie van slaapstoornissen. De verminderde productie ervan is bijvoorbeeld kenmerkend voor hogere leeftijd. De melatoninespiegel kan worden verlaagd door bepaalde geneesmiddelen (acetylsalicylzuur, ibuprofen, bètablokkers, diazepam, enz.) en door verschillende gewoonten (alcohol, cafeïne, tabak).

Bepaalde vitaminen, mineralen en voedingsmiddelen van plantaardige oorsprong kunnen de melatonineproductie ook op natuurlijke wijze beïnvloeden, bijvoorbeeld havermout, graankiemen, gerst, rijst, bananen, tomaten, B-vitaminen, magnesium of calcium.

Door aanvullende melatonine te geven in de vorm van medicijnen of voedingssupplementen kan de slaap worden opgewekt of kan het begin ervan worden versneld. Deze producten mogen altijd maar voor een korte periode worden ingenomen.

De optimale dosis melatonine is 1-3 mg, afhankelijk van de reactie van het lichaam. Het moet ongeveer 60 minuten voor het slapen worden toegediend.

Wanneer moet ik naar een arts?

In gevallen waar niet-farmacologische behandeling of behandeling met vrij verkrijgbare producten niet voldoende of niet beschikbaar is om slaapstoornissen te elimineren, is de hulp van een arts nodig.

Uw arts moet uw toestand ook beoordelen als uw slaapstoornissen langdurig en ernstig zijn en uw dagelijks functioneren aanzienlijk beperken.

Slaapstoornissen, vooral slapeloosheid, worden behandeld met hypnotica (soms sedativa). Bij de behandeling met hypnotica gelden een paar basisprincipes.

• Ze worden alleen gebruikt om de symptomen van slaapstoornissen tijdelijk te veranderen.
• Ze worden alleen op korte termijn gebruikt (maximaal 3-4 weken). Voor chronische vormen van slaapstoornissen is behandeling van de oorzaak nodig.
• Ze worden gebruikt in de laagste dosis die bij een bepaalde patiënt effect heeft.

Stopzetting van de behandeling gebeurt geleidelijk, niet abrupt. Dit voorkomt terugval en ernstigere slaapstoornissen.

Het hele gamma van hypnotica is onderverdeeld in drie generaties.

Een overzicht van de generaties en individuele voorbeelden van hypnotica in onderstaande tabel

Barbituraten

Geneesmiddelen met hypnotisch effect die momenteel niet meer worden gebruikt. Het gebruik ervan is ongeschikt vanuit veiligheidsoogpunt. Ze zijn vervangen door effectievere en veiligere geneesmiddelen.

Hun belangrijkste nadelen zijn hun smalle therapeutische index (moeilijkheid om de exacte effectieve dosis te bepalen), hoog potentieel voor interacties, gebrek aan een geschikt antidotum (tegengif). Ze veroorzaken ook een duidelijke ademhalings- en hartdepressie, er is een risico op afhankelijkheid en tolerantie, evenals een risico op misbruik.

Benzodiazepinen

Samen met hypnotica van de derde generatie zijn dit momenteel de meest gebruikte hypnotica in de medische praktijk - de geneesmiddelen van eerste keuze.

Naast hun hypnotische werking hebben ze kalmerende, anxiolytische (angstremmende), skeletspierontspannende en anti-epileptische effecten. Ze zijn ook verslavend en tolerant. In hoge doses onderdrukken ze de ademhaling en de hartactiviteit.

Benzodiazepinen mogen niet gecombineerd worden met alcohol vanwege de versterking van de ademhalings- en hartdepressie, die levensbedreigend kan zijn.

De keuze van een bepaald benzodiazepine wordt bepaald door het type slaapstoornis en de farmacokinetische eigenschappen van het middel.

Niet-benzodiazepine hypnotica

Door hun selectieve werking hebben ze minder bijwerkingen dan benzodiazepinen. Ze ontwikkelen geen afhankelijkheid of tolerantie (zoals bij niet-verslavende slaapmedicatie).

Slaap kan ook worden opgewekt door sommige geneesmiddelen die in de eerste plaats als antidepressiva worden gebruikt, maar ze zijn ook geïndiceerd voor slaapstoornissen (bv. trazodon).

Sommige antihistaminica (geneesmiddelen tegen allergie) worden soms gebruikt voor slaapstoornissen. Er wordt gebruik gemaakt van hun kalmerende werking, bv. promethazine, difenhydramine, bisulepin, enz.

Hoe ziet het basisschema van de behandeling van slaapstoornissen en het gebruik van medicatie eruit? Laten we het onderverdelen in verschillende leeftijdsgroepen en specifieke patiëntengroepen.

Een overzicht in tabelvorm van de farmacologische behandeling van slaapstoornissen bij verschillende patiëntengroepen

Slaap speelt een essentiële rol in ons leven. Zorg ervoor dat het een van uw topprioriteiten is. Het leidt tot een gezond en kwalitatief goed leven.

Lees ook: Slapeloosheid bij kinderen: baby's, kinderen en puberteit.