Golden staph: Wat is het, overdracht, symptomen en behandeling. Hoe bescherm je jezelf?

Gouden stafylokok van het geslacht Staphylococcus

Gouden stafylokok is de algemene benaming voor de bacterie Staphylococcus aureus uit het relatief veel voorkomende geslacht Staphylococcus.

We hebben het hier over pathogene bacteriën die de veroorzakers zijn van een aantal infectieziekten bij mens en dier.

Het is belangrijk om te vermelden dat dit type bacterie bij gezonde mensen vaak voorkomt op de huid of slijmvliezen van de neusholte en geen gezondheidsproblemen veroorzaakt.

Complicaties ontstaan wanneer de bacterie van de oppervlakte van het lichaam naar binnen komt. Dit leidt tot de ontwikkeling van soms levensbedreigende infectieziekten.

Het geslacht Staphylococcus omvat enkele tientallen soorten bacteriën. De klinisch belangrijkste is de gouden stafylokok.

Andere vertegenwoordigers van deze bacteriefamilie zijn S. epidermidis, S. haemolyticus of S. intermedius. Dit zijn de veroorzakers van infecties van de huid, urinewegen of andere inwendige organen en weefsels.

In termen van verdere specificatie zijn stafylokokken Gram-positieve bacteriën met een bolvorm ('coccus'). Ze hebben de neiging om te clusteren in een druifachtige vorm. Vandaar hun naam 'stafylokokken', een Grieks woord dat druif betekent.

Gouden stafylokokken verschillen van andere stafylokokken doordat ze goudgeel van kleur zijn.

Wanneer is de goudkleurige stafylokok onschadelijk?

Het meest voorkomende reservoir van goudkleurige stafylokokken is het menselijk lichaam.

Het wordt voornamelijk aangetroffen op de huid, in de neus, mondholte en keel, in het genitale en rectale gebied of in de oksels.

Het heeft een voorkeur voor vochtige en behaarde omgevingen.

De aanwezigheid van goudkleurige Staphylococcus aureus bij mensen is natuurlijk. Het koloniseert oppervlakkige delen van het lichaam zelfs zonder tekenen van infectie en is meestal ongevaarlijk.

Daarom zijn we ons vaak niet bewust van de aanwezigheid ervan op het lichaamsoppervlak.

Bij sommige mensen is de bacterie slechts tijdelijk aanwezig, bij anderen vrij lang (weken tot maanden). Hij kan continu aanwezig zijn of helemaal niet.

Gouden stafylokokken komen voor bij bijna de helft van de volwassen bevolking. Ongeveer 15% van de bevolking is langdurig drager.

Sommige bevolkingsgroepen hebben een hogere prevalentie (tot 80%).

Dit zijn bijvoorbeeld werknemers in de gezondheidszorg, ziekenhuispatiënten, patiënten die hemodialyse ondergaan, mensen met een verzwakt immuunsysteem of mensen die regelmatig drugs injecteren met naalden (diabetici).

Of iemand een ernstigere infectie ontwikkelt in aanwezigheid van gouden stafylokokken hangt af van zowel de algehele immuniteit van het lichaam als van de specifieke plaats die door de bacterie is geïnfecteerd.

De ontwikkeling en verspreiding van stafylokokkeninfectie

De bron van infectie is meestal een persoon, ofwel een drager van de bacterie (gezonde drager genoemd) of een persoon met een reeds bestaande infectieuze laesie.

Er zijn twee routes voor overdracht van de bacterie - direct en indirect. Directe infectie vindt plaats door direct contact met de infectieuze laesie of via de druppelroute (via sputum en speeksel bij niezen of hoesten).

De indirecte route is via het aanraken van besmette voorwerpen met de handen, met daaropvolgende overdracht van de bacterie naar de mond of neus, maar ook via kleding, handdoeken, beddengoed, sportuitrusting of medische instrumenten.

Wanneer kan de infectie zelf optreden?

1. Verzwakking van het immuunsysteem

Een stafylokokkeninfectie treedt meestal op wanneer het lichaam al gekoloniseerd is met stafylokokkenbacteriën.

Als er gouden stafylokokken op het lichaamsoppervlak aanwezig zijn, is er een hoger risico op infectie. Dit geldt zelfs als de aanwezigheid ervan asymptomatisch is.

Infecties treden op wanneer het immuunsysteem verzwakt is en de bacteriën zich aanzienlijk vermenigvuldigen op het oppervlak van de huid of slijmvliezen.

2. Doordringen in het interne milieu van het lichaam

De belangrijkste barrière voor bacteriële binnendringing in het interne milieu van het lichaam zijn de oppervlakkige lagen van de huid en slijmvliezen.

Bij elke beschadiging van de huid of slijmvliezen, zoals trauma, verwonding of chirurgie, bestaat het risico dat stafylokokken van de oppervlakte in diepere weefsels binnendringen.

Als de bacterie in de bloedbaan terechtkomt, kan deze andere plaatsen in het lichaam bereiken.

In combinatie met een verzwakt immuunsysteem vormen systemische stafylokokkeninfecties een groot gevaar.

3. Infecties in de ziekenhuisomgeving

In dit geval vindt infectie plaats via besmet medisch gereedschap dat dagelijks wordt gebruikt in zorginstellingen.

Daarnaast vindt in deze omgeving overdracht plaats door andere geïnfecteerde personen en patiënten. Infectie kan optreden in een omgeving met onvoldoende sanitaire voorzieningen in gemeenschappelijke ruimten.

En ook via zorgpersoneel dat voorbijgaande dragers van de bacterie kan zijn of "gewoon" drager van andere patiënten.

Infecties die in een ziekenhuisomgeving worden opgelopen, worden nosocomiale infecties genoemd.

Een andere specifieke manier waarop een infectie met goudkleurige stafylokokken kan optreden is wanneer medische hulpmiddelen in het lichaam worden geplaatst. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer implantaten, kunstgewrichten of hartkleppen, katheters, buisjes, etc. worden ingebracht.

Bacteriën hebben een uitstekend vermogen om zich aan het oppervlak van plastic of metalen materialen te hechten en er een resistente biofilm op te vormen. Gebrek aan desinfectie en controle van het oppervlak van de hulpmiddelen is vervolgens een bron van infectie.

4. Andere infectieroutes

In zeldzame gevallen kan een infectieziekte ook worden overgedragen door dieren, met name vee.

Wat is het gevaar van Golden Staph?

Golden staph is een ziekteverwekkende bacterie. De aanwezigheid ervan in het menselijk lichaam veroorzaakt een immuunreactie, d.w.z. het lichaam verdedigt zich ertegen.

Om de immuunrespons van de gastheer te weerstaan en een infectie te veroorzaken, produceert de stafylokok een aantal pathogene factoren. Deze helpen hem om de immuunrespons te omzeilen en bevorderen de verspreiding van de bacterie naar andere delen van het lichaam.

Pathogene factoren zijn onder andere eiwitten, enzymen, stoffen waarmee de bacterie zich aan gastheercellen kan hechten en last but not least toxines.

Dit zijn bijvoorbeeld polysachariden en peptiden (peptidoglycaan). Ze maken deel uit van de celwand van de goudkleurige Staphylococcus aureus, hebben een verdedigingsfunctie tegen het immuunsysteem van de gastheer, bevorderen de kolonisatie en persistentie van de bacterie op het celoppervlak van de gastheer of leveren ook voeding aan de bacterie.

Enzymen zoals proteasen, lipasen of hyaluronidasen zijn verantwoordelijk voor het beschadigen van gastheerweefsels. Ze bevorderen de verspreiding van de infectie en leveren voeding aan de bacterie.

Het gevaar van golden staph is dat het ook verschillende soorten toxines kan produceren. Deze veroorzaken meestal de symptomen van de infectie zelf en zorgen ervoor dat de geïnfecteerde gastheercellen afbreken.

Hieronder vallen α-toxine, β-toxine, γ-toxine (ook bekend als hemolysine) en leukocidine, die huidinfecties en de afbraak van witte en rode bloedcellen veroorzaken.

Daarnaast enterotoxine, dat voedselvergiftiging veroorzaakt, toxine voor toxisch shocksyndroom (TSSI-1), dat de naam toxisch shocksyndroom veroorzaakt, en exfoliërende toxinen, die ernstige huidinfecties veroorzaken die worden gekenmerkt door blaarvorming en afschilfering van de huid.

Risicogroepen voor stafylokokkeninfectie

Infectie met goudkleurige stafylokokken kan bij alle mensen voorkomen, ongeacht leeftijd of geslacht.

Er zijn echter groepen mensen die een iets hoger risico lopen op het ontwikkelen van de infectie dan anderen.

Deze groepen zijn:

• Kinderen (vooral in het eerste levensjaar)
• Oudere mensen
• Atleten, soldaten of gevangenen
• Mensen die met vee werken
• Personeel van gezondheidszorginstellingen
• In het ziekenhuis opgenomen patiënten, patiënten na een operatie of met geïmplanteerde apparaten
• Patiënten met witte bloedcelaandoeningen
• Patiënten met diabetes
• Mensen met een hoog ijzergehalte in het lichaam
• Patiënten die hemodialyse ondergaan
• Mensen die besmet zijn met HIV of taaislijmziekte
• Mensen die regelmatig medicijnen of drugs injecteren
• Moeders die borstvoeding geven (overdracht van de infectie via het speeksel van de baby)
• Sommige onderzoeken noemen ook mannen en zwarte mensen als een hogere risicogroep

Golden staph komt ook voor in voedsel

Een infectie met goudkleurige stafylokokken kan ook afkomstig zijn van voedsel. Het gaat dan om voedsel dat zwaar besmet is en toxinen bevat die door stafylokokken worden geproduceerd.

De consumptie van dergelijke voedingsmiddelen leidt tot voedselvergiftiging, die zich uit in spijsverteringsproblemen - misselijkheid, braken, diarree, buikkrampen.

De problemen treden binnen een paar uur op, zijn mild van aard en houden meestal twee tot drie dagen aan. Ze verdwijnen vanzelf, zelfs zonder dat medische hulp nodig is.

Als er spijsverteringsproblemen optreden, moet er voldoende gedronken worden om uitdroging te voorkomen.

Golden staph komt meestal voor in voedingsmiddelen zoals vlees en vleesproducten, melk en zuivelproducten of eieren. Het is ook zeer tolerant voor gezouten voedsel (het wordt ook aangetroffen op worst).

Een groter risico dan de aanwezigheid van stafylokokken in voedsel zijn de gifstoffen die het produceert.

Deze gifstoffen zijn erg resistent tegen hitte en moeten lang genoeg en nauwkeurig gekookt worden om ze te vernietigen.

Dus hoe voorkom je een stafylokokinfectie door voedsel?

• Eet gekookt of voldoende gekookt voedsel.
• Vermijd ongepasteuriseerde melk en zuivelproducten.
• Was je handen grondig voordat je voedsel kookt, serveert of eet.
• Houd oppervlakken waarop voedsel wordt bereid schoon.
• Zorg voor een goede opslag van voedsel.

Ziekten veroorzaakt door gouden stafylokok aureus en hun symptomen

Golden staph is de veroorzaker van een heel breed scala aan infectieziekten. We hebben het over lokale maar ook systemische infecties. Deze kunnen op verschillende plaatsen in het lichaam voorkomen.

De meest voorkomende infecties treffen de huid, zachte weefsels, botten en gewrichten.

Lokale infecties kunnen zich verspreiden naar andere delen van het lichaam zodra de bacteriën in de bloedbaan terecht zijn gekomen. Ze kunnen ook weefsels en organen infecteren die verder weg liggen van het infectiepunt of ze kunnen meerdere plaatsen tegelijk infecteren.

De verspreiding van een lokale infectie naar het interne milieu van het lichaam wordt meestal bacteriëmie genoemd.

Afhankelijk van de plaats van infectie en de mate van verspreiding van de bacterie, kunnen dit goedaardige aandoeningen of levensbedreigende infectieziekten zijn.

Huidinfecties

Van de infecties die door goudkleurige stafylokokken worden veroorzaakt, komen huidinfecties het meest voor.

Ze komen overal op het lichaam voor, inclusief het gezicht en rond de neus of mond.

Ze uiten zich door het verschijnen van uitslag, steenpuisten of blaren. Deze kunnen pus bevatten of vocht afgeven. Sommige vormen korsten op de huid na het opdrogen.

De geïnfecteerde laesie of het omliggende gebied is rood, gezwollen, jeukt of is pijnlijk. In ernstigere gevallen verschijnen er open zweren of koorts op de huid.

Typische voorbeelden van stafylokokken huidinfecties zijn abcessen, impetigo, cellulitis als ontsteking van de diepere lagen van de huid, folliculitis als ontsteking van het weefsel rond de haarschacht, of stafylokokken skin scald syndrome, het zogenaamde SSSS.

Huidinfecties treffen meestal pasgeborenen, zuigelingen of jonge kinderen. Dit komt door een onderontwikkelde immuniteit en afweer tegen de bacterie en zijn gifstoffen.

Ontsteking van de borstklier

Ontsteking van de borstklier, professioneel mastitis genoemd, kan optreden bij vrouwen die borstvoeding geven na overdracht van een stafylokokkeninfectie van een baby die borstvoeding krijgt via speeksel.

Het uit zich door pijn, roodheid en zwelling in het borstgebied of de vorming van abcessen.

Infectie van botten en gewrichten

De gouden stafylokok bacterie infecteert ook de botten en gewrichten en veroorzaakt ontsteking van het beenmerg of infectieuze artritis.

Het treft vooral de knieën, schoudergewrichten, heupen, vingers en duimen. Het wordt gekenmerkt door zwelling, hevige pijn en koorts.

Infectie van de longen

Staphylococcus aureus is een veel voorkomende oorzaak van longontsteking. Ontsteking kan optreden na inademing van de bacterie via de luchtwegen. In sommige gevallen komt de bacterie via de bloedbaan binnen.

Pneumonie door stafylokokken komt voornamelijk voor bij patiënten die zijn opgenomen in ziekenhuizen, bij langdurig zieken of bij kinderen.

De symptomen zijn koorts, koude rillingen, zweten, vermoeidheid, labiliteit, productieve hoest met groen gekleurd slijm en pijn op de borst (vooral bij hoesten).

Hartinfectie

In dit geval hebben we het over stafylokokken-endocarditis. Het is een ontstekingsziekte van de binnenbekleding van het hart. De ontsteking verspreidt zich naar de hartkleppen.

Typische symptomen zijn koorts, een algemeen gevoel van zwakte en veranderingen in het hartritme.

Het komt het meest voor bij ouderen, in het ziekenhuis opgenomen patiënten en patiënten met kunstkleppen.

Infectie kan ook in het hart optreden via geïmplanteerde hartondersteunende apparatuur, kunstkleppen of intraveneuze katheters.

Sepsis

Sepsis is een ernstige infectie die optreedt wanneer bacteriën in de bloedbaan terechtkomen. Het wordt ook bloedvergiftiging genoemd.

Het is het gevolg van een overdreven en ongecontroleerde reactie van het immuunsysteem op de aanwezigheid van bacteriën in het lichaam.

Een sterke ontstekingsreactie leidt tot ernstige schade aan het algemene functioneren van de interne systemen en is vaak fataal (tot 40-60% van de gevallen).

Risicofactoren voor sepsis zijn vooral een hoge leeftijd, een verzwakt immuunsysteem of invasieve procedures.

Toxisch shocksyndroom

Dit is een relatief zeldzame aandoening, maar het is gevaarlijk en in sommige gevallen levensbedreigend.

Dit syndroom lijkt op voedselvergiftiging en wordt veroorzaakt door gifstoffen die worden geproduceerd door gouden stafylokokken.

Naast gouden stafylokokken kan ook een ander type bacterie, streptokokken, het toxische shocksyndroom veroorzaken.

Het toxische shocksyndroom treedt op als reactie van het immuunsysteem op de aanwezigheid van deze toxines. Deze ontstekingsreactie is plotseling en zeer heftig.

Er treden plotseling symptomen op zoals koorts, huidverschijnselen (roodheid of uitslag), lage bloeddruk, misselijkheid, braken, diarree en spierpijn.

De functie van verschillende interne organen (lever, nieren, zenuwstelsel) is aangetast of in het ergste geval is er sprake van uitval.

De bekendheid met dit syndroom is pas enkele decennia geleden toegenomen. Sinds ongeveer 1980 komen artsen deze aandoening steeds vaker tegen, onder andere dankzij de enorme groei van de markt voor absorberende tampons voor de menstruatie.

Menstruerende vrouwen die absorberende tampons gebruikten, vormden de grootste groep die met dit syndroom te maken kreeg.

Het is belangrijk dat vrouwen hun maandverband tijdens de menstruatie regelmatig vervangen en, last but not least, een goede hygiëne in acht nemen.

Het toxische shocksyndroom dat in verband wordt gebracht met menstruatietampons wordt veroorzaakt door de aanwezigheid en ophoping van gouden Staphylococcus aureus bacteriën in de vagina en rond de baarmoederhals. Daarnaast zijn er nog andere oorzaken voor het optreden ervan.

Een daarvan is het optreden van het syndroom bij reeds bestaande cutane stafylokokkeninfecties, van waaruit de bacteriën zich verspreiden naar het inwendige milieu van het organisme. Het wordt ook veroorzaakt door chirurgische ingrepen of zelfs door bevallingen.

Andere infecties

In zeldzame gevallen kunnen gouden stafylokokken de oorzaak zijn van bijvoorbeeld hersenvliesontsteking, urinewegontsteking of aderontsteking.

Geïnjecteerde borstimplantaten kunnen ook een risicofactor zijn voor een stafylokokinfectie.

Wat is de behandeling voor infecties veroorzaakt door 'golden staph'?

De behandeling van infecties veroorzaakt door golden staph is zeer individueel en hangt altijd af van de toestand van de individuele patiënt.

In het algemeen volgt de behandeling de volgende stappen:

• Beoordeling of de infectie gecompliceerd of ongecompliceerd is.
• Identificatie en verwijdering van de infectiehaard
• Start van een geschikte antibioticabehandeling

Er worden verschillende soorten antibiotica gebruikt. De keuze hangt voornamelijk af van de aanwezige bacteriestam en de omvang en intensiteit van de infectie.

De meest gebruikte zijn penicillinen, glycopeptiden, aminoglycosiden, celfalosporinen en lincosamiden.

Antibiotica worden voornamelijk oraal (via de mond) toegediend, maar in ernstigere gevallen intraveneus.

Andere vormen van therapie voor stafylokokkeninfecties zijn topische therapie. Deze wordt gebruikt voor huidinfecties en maakt gebruik van topische antibiotica (crèmes, gels, pleisters, etc.) of preparaten die zilver bevatten.

Antibiotica die direct op de infectieplaats worden aangebracht, zijn vaak effectiever dan behandeling met alleen systemische antibiotica.

Chirurgische behandeling wordt toegepast in het geval van infectie die optreedt in verband met geïmplanteerde apparaten zoals katheters, borstimplantaten, kunsthartkleppen.

Hierbij kunnen drainageapparaten worden ingebracht om opgehoopte vloeistof of lucht van de infectieplaats te verwijderen. Bij ernstigere infecties moeten deze apparaten volledig uit het lichaam worden verwijderd.

Voor sommige huidinfecties wordt ook een operatie gebruikt. In dit geval worden de aangetaste gebieden gedraineerd of geïncideerd om pus te verwijderen (bijvoorbeeld abcessen).

Er is momenteel geen effectief vaccin om stafylokok infecties te voorkomen.

Een belangrijke complicatie van antibioticabehandeling voor gouden stafylokokinfecties is de resistentie tegen bepaalde soorten antibiotica.

Resistentie tegen antibiotica of MRSA

Methicillineresistente goudkleurige stafylokok aureus (bekend als MRSA) is een van de stammen van goudkleurige stafylokokken die wordt gekenmerkt door resistentie tegen veelgebruikte antibiotica.

Dit kenmerk vormt een groot probleem in termen van de moeilijkheid van behandeling, de beperkte keuze aan effectieve antibiotica, maar ook in termen van de economische kosten van behandeling.

Resistentie betekent dat het antibioticum niet in staat is om de bacterie te doden, omdat de bacterie bepaalde mechanismen heeft ontwikkeld waarmee het zich kan verdedigen (bijvoorbeeld het vermogen om te splijten of minder hechting aan het geneesmiddelmolecuul).

Het grootste risico van MRSA is dat zelfs aanvankelijk kleine lokale infecties zich kunnen ontwikkelen tot grootschalige, ernstige infecties die het interne milieu van het lichaam aantasten en uiteindelijk levensbedreigend zijn.

Methicillineresistente gouden stafylokok aureus wordt ook wel een "superbacterie" genoemd.

Het optreden van MRSA wordt meestal geassocieerd met de ziekenhuisomgeving. In dit geval spreken we van een nosocomiale infectie. De infectie wordt overgedragen via zorgpersoneel, tussen patiënten, maar ook tijdens invasieve onderzoeks- of behandelingsprocedures.

Overdracht kan echter ook plaatsvinden in een gemeenschapsomgeving.

Combinaties van verschillende antibiotica worden heel vaak gebruikt bij de behandeling van MRSA-infecties, zowel om de bactericide werking te verhogen als om het risico op bacteriële resistentie te verminderen.

Lees ook onze artikelen:

• Antibioticaresistentie: waarom zou je ze precies en zoals voorgeschreven door je arts innemen?
• Antibiotica zonder recept - kunnen we ze vinden in de apotheek?

Hoe kunnen we onszelf beschermen tegen stafylokok infecties?

We kunnen het risico op het oplopen en ontwikkelen van een infectie tot op zekere hoogte verminderen door een paar eenvoudige maatregelen te nemen, die niet alleen in de thuissituatie van toepassing zijn:

• Regelmatig handen en lichaam wassen.
• Als er wondjes op de huid zijn, houd deze dan schoon, ontsmet en indien nodig afgedekt.
• Vervang menstruele hygiëneproducten regelmatig.
• Vermijd het delen van handdoeken en persoonlijke hygiëneproducten.
• Houd je huis schoon, was handdoeken, beddengoed etc. regelmatig.
• Zorg voor een adequate bereiding en juiste opslag van voedsel.
• Raak geïnfecteerde laesies bij andere personen niet aan.

Preventie en behandeling van infecties veroorzaakt door goudkleurige Staphylococcus aureus kan ook worden ondersteund met natuurlijke middelen, door gebruik te maken van natuurlijke stoffen met antibiotische eigenschappen.

We hebben het dan bijvoorbeeld over knoflook, kurkuma, gember, honing, echinacea of essentiële oliën (tea tree, basilicum).

Antibacteriële activiteit tegen MRSA is bijvoorbeeld ook in vitro aangetoond:

• Acorus calamus
• Witte paardenstaart (Lawsonia inermis)
• Granaatappel (Punica granatum)
• Emblica officinalis
• Sommige boomsoorten van het geslacht Terminalia (Terminalia chebula en Terminalia belerica)